KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI
44
7. satır:
厚殊 他國王子以去年五月來
扵
Çev.: ‘o
ülkeden saraya davet etti. Tigin geçen yılın
beşinci ayında saraya geldi’.
Açıklama
1.
去年
(qunian) – ‘geçen sene’ anlamını
vermektedir. Metindeki geçen yıl sözü MS 794
yılına dek gelmektedir.
2.
五月
(wuyue) – günümüzdeki takvim
aylarının mayıs ayıdır. Eski Çin ve eski Türk
halkları ayları sayı ile saymışlar, Çincede bu
adet şimdiye kadar devam etmektedir. Bu
açıdan çeviride beşinci ay olarak gösterdik.
8. satır:
朝秩班禁衛賓籍鴻臚方宜享茲榮耀光于蕃
Çev.: ‘o imparator sarayının muhafızları gene-
rali tayin edilmiş, Hon-lu’ya yerleştirildi,
makamı yükseldi. Batı'nın ihsan nuru’.
Açıklama
1.
鴻臚
(honglu) – saraydaki idari kuru-
mundan birinin adı. Bu yerde Tang hanedanına
tabi olan boyların reislerini ve tiginlerini, beyleri-
ni ve kendi ülkesi içindeki beyleri karşılama, ağır-
lama, eğlence tertip etme, yolcu etme gibi işler
yapılmış.
2. 蕃 (bo) – fan olarak da okunur, ba-
tıdaki boylar. Eski Çin’in batısındaki halkların
genel adı. Bu terim ilk başta 吐蕃 (tu bo) Ti-
betliler'e verilmiş. Daha sonra eski Çin’in batı-
sında Tibetliler güçlenerek imparatorluk kurduk-
tan sonra Çin metinlerinde Çin’in batısındaki
tüm halkları 蕃(fan) olarak adlandırmışlar.
9. satır:
部奈何不淑以貞元十一年五月廿日遘疾云
Çev.: ‘insanların gözünden nasıl düşmesin. Ne-
den temiz olmadı? Sonunda Zhen Yuan saltanat
devresinin on birinci yılının beşinci ayının yir-
minci gününde hastalanmış ve vefat etmişti’.
Açıklama
1
. 奈何不淑
(nai he bu shu) – ‘Neden te-
miz olmadı’ anlamını vermektedir. Bu cümle-
nin derin bir anlamı var. Buradaki 淑 (şu)
hiyeroglifі ‘temiz’ anlamını taşımakta, insan
davranışının dürüst olmasını kastetmektedir.
Dolayısıyla, tiginin nikah dışı cinsel ilişkileri-
nin hakkında bilgi vermektedir. Bahsi geçen
zamanlarda imparator sarayında tiginlerin ara-
sında harem kadınlarından bulaşan hastalıklar
vardı.
2.
贞元十一年
– zhenyuan shiyi nian
Tang De Zong saltanat devresinin 11. yılında.
MS 795 yıl.
10. satır:
殂享年二十以其年六月七日葬于長安縣張
Çev.: ‘yaşı yirmi. Aynı yılın altıncı ayının yedinci
gününde Chang-an yakınındaki Zhan’.
Açıklama
長安縣 (changanxian) – ‘Chang-an bölgesi.
Şimdiki Çin Halk Cumhuriyeti'nin Si-an (西安)
şehrinin güneyi, Wey-hı ovasının güneyi. Eski
Tang imparatorluğu'nun başkenti 長安 Chang-
an’ın yakınındaki eyalet’.
11. satır:
杜原兄王子阿波啜 部之属 哀奉 送
诸
衔
丧
Çev.: ‘Du Yuan’e defnedildi. Ağabeyi A-po Çor
tigin ve bütün boy üyeleri, cenaze merasimine ka-
tılmaları üzere ferman aldı’.
Açıklama
1.
张杜原
(Zhangduyuan) – Yer adı. Tang
imparatorluğu zamanındaki Chang-an şehrinin
yanındaki mezarlık.
2.
阿波啜
(Abo chuo) – Uygur kaganlığı'nın
tigini, Karı Çor’un ağabeyi.
12. satır:
終之飾 則有
cenaze törenine
katıldı. Törende hiçbir eksik yoktu.
13. satır:
詺所司俻儀焉禮無其闕嗚呼脩短命也死者
Çev.: ‘anıtlar dikme işinden sorumlu saray ida-
resi, adete göre cenaze gereklerini hazırladı.
İmparator sarayının önünde davul çalma adeti
KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ
45
gerçekleşmedi. Ne yazık, merhumun ömrü bu
kadar kısaymış’.
Açıklama
1.
詺所司
(mingsuosi) – anıtlar dikme ku-
rumu. Bu kurum saray emri üzerine yazılmış anıt
metinlerini taşa kazıtılarak yazma işini yönetti.
Buradaki
詺
min hiyeroglifі sadece Tang zama-
nında kullanılmış, şeyleri adlandırma manasını
taşımaktadır.
2. 闕 (que) – imparator sarayının iki tarafına
inşa edilmiş yüksek kale. Kale imparator sarayının
dışarısını kontrol etmek için inşa edilmiştir. Ayrı-
ca, önemli şahsiyetlerin cenaze törenlerini yapmak
ve davul çalmak içindir. Ele aldığımız metinde
«imparator sarayının önünde davul çalma adeti
gerçekleşmedi» denilmiş, bu Karı Çor tiginin şanı
ve şöhreti o kadar yüksek olmadığına tespittir.
3. 脩 (xiu) – tek başına kurumuş et, zavallı
anlamını taşımaktadır. Burada söz konusu Karı
Çor tigindir.
14. satır:
生之終乃刻石誌墓云
Çev.: ‘hayatı
sona erdi, ömrü taşa işlenerek yazılmıştır’.
15. satır:
蕃之王子兮
氣雄雄
生言始兮
Çev.:
‘batıdaki boyların tigini ebedi hayatı başladı’.
1.
兮
(xiаh, ау, еһ) – benzeri kelimelerle
‘eş’ anlamlıdır.
16. satır:
死言終
魂神異兮
丘墓同
Çev.: ‘Ha-
yattaki ömrü sona etti. Canı bedeninden uçtu, be-
deni kabre verildi’.
Metnin 15. 6. satırlarındaki kelimeler güzel
bir uyum içindedir. Bu yas destanıdır. Bunun gibi
yas destanı Çin’deki Xi’an’ın Zhau-lin impara-
torlar mezarından bulunmuş Türk Sima kagan
anıtının Çince metnіnden de bulunmuştur. Bu da
kitabelerde var adettir.
Metnin tam çevirisi
Merhum uygur Karı Çor tigin sol muha-
fızları generali.
Anıt genel anlamı
Valiye, gidip yazıyı telif etmesi söylen-
miş (dönemin kurmaylarına verilen) aksesuar
takdim edilmiştir
Uygur Karı Çor tigin kagan neslinden
geliyordu.
Bizim isyancı vezir An-lo-chen isyanını bas-
tırdığı zaman [tiginin] babası Çabış tigin maiyetin-
deki boyların sağ ve sol muhafızlarını idare ederek
çok yardım etti. Bu iyiliği için imparator onun oğlu-
nu saraya davet etmiştir. Tigin geçen yılın beşinci
ayında saraya geldi. İmparator onu sarayının muha-
fız baş kumandanı tayin etmiştir. Honlu ünvanını
vermiş ve saygı göstermiştir. İhsanı batıdaki boylara
neden ulaşmasın. Neden temiz olmadı? Sonunda
Zhen Yuan saltanat devresinin on birinci yılının be-
şinci ayının yirminci gününde hastalanmış ve vefat
etmişti. Yirmi yaşında idi. Aynı yılın altıncı ayının
yedinci gününde Chang-an bölgesindeki Du Yuan’e
defnedildi. Ağabeyi A-po Çor tigin ve bütün boy
üyeleri, cenaze merasimine katılmaları üzere fer-
man aldı. Cenaze törenine katıldı. Törende hiçbir
eksik yoktu. Anıtlar dikme işinden sorumlu saray
idaresi, adete göre cenaze gereklerini hazırladı. İm-
parator sarayının önünde davul çalma adeti gerçek-
leşmedi. Ne yazık, merhumun ömrü bu kadar kısay-
mış. Bu mezar taşını onun için yazdım.
Ne güçlüydü batı boylarının tigini!
Ebedi hayatı başladı.
Ruhu uçup gitmiş ve cansız bedeni mezar-
da gömüldü.
Çin Halk Cumhuriyeti'nden bulunmuş bu
anıt mezar kitabesi bilimsel ve tarihi açıdan bü-
yük bir önem taşımaktadır. Bunun sayesinde eski
Türkler'in yazı stiline, diline, tarihine ilişkin yeni
sayfalar açılmaktadır. Örn.:
1. Bugüne dek eski Türk runik yazısının
şekli Š olarak okunduysa, şimdi S interpretasyonu
verilmiştir.
2. Kelimenin ortasında ve kelimenin başında
ünlüler (a, e, i, ı) Orhon-Yenisey yazıtlarında çoğu
zaman yazılmıyor ise, bu metinde bu eksikliği gi-
derilmiş, а, е, і, у (ı) ünlüleri tam olarak yazılmıştır.
Dostları ilə paylaş: |