N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u



Yüklə 6,48 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/47
tarix19.07.2018
ölçüsü6,48 Mb.
#57164
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   47

KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI 
 
46
 
Bu  husus,  eski  Türk  runik  kurallarını  eski  Türkler 
daima yenilediğini (geliştirdiğini) göstermektedir. 
3. Metinde Mani dininin baş rahip rütbe-
si  ve  Manilik  defnetme  merasimlerinden  ha-
berler  vermektedir.  Bugüne  dek  Yaglakar  adı-
nı  Uygur  kaganlığı'nın  kurulmasına  neden  ol-
muş  bir  ulus  olduğunu  ileri  sürmüş  bilim 
adamlarının hatalarını bulmaya şans vermiştir. 
4. Yaglakar han-ata kelimesi  Mani dini-
nin baş rahibi olduğunu tespit etmiştir. İşte bu 
meseleler  Karı  Çor  anıtının  bilimsel  açıdan 
önemini göstermektedir.  
 
Tarihi ve siyasi önemi 
1.  Çin  halkı  12.  sülalesinin  başkenti 
olan Chang-an şehrinden ilk kez bulunmuş es-
ki Türk runik yazısı ile yazılmış anıt mezar ol-
ması tarihi önemini artırmaktadır.  
2.  Çin’in Tang imparatorluğu kuzey ba-
tısındaki  çok  güçlü  Gök  Türk  ülkesinin  hü-
kümdar  boyu olan  Kıpçaklar  ve kaganlık  için-
deki  ikinci  güçlü  boy  olan  Dokuz-Oguzlar'ın 
arasındaki rekabeti artırarak Gök Türk memle-
ketini  harap  etmenin  siyasi  imkanını aramakta 
idi.  Tang  imparatorluğu  Dokuz-Oğuzlar'dan 
Kül  Bilge  isimli  liderine  738  yılından  itibaren 
yardım etmişler, 744 yılında Gök Türk impara-
torluğu'nu  tahrip  ederek  Uygur  kaganlığı'nı 
kurmaya  çok  önem  vermişler.  Üçüncü  Türk 
kaganlığı olmuş  bu  memleket  ile Tang  arasın-
daki  dostluk  irtibat,  An-lo-chen’in  yaptığı  is-
yanında  755  yılında  yeni  bir  dönemini  başla-
mış  ve  790–824  yılına  dek  sağlam  olmuştur. 
Bu  dönemdeki,  özellikle  780–795  yılları  ara-
sındaki  Tang  imparatorluğu  ile  Üçüncü  Türk 
kaganlığı (Uygur) arasındaki tarihi,  siyasi  irti-
batların  ne  derecede  olduğunu  bu  anıt  taştan 
öğrenmek  mümkündür.  Asya’nın  en  kuvvetli 
Tang  İmparatorluğu  imparatorunun  Uygur 
tigininin  cenaze  merasimine  katılıp  Türklerle 
beraber  yas  tutması,  Üçüncü  Türk  kaganlı-
ğı'nın  ele  aldığımız  dönemde  siyasi  ve  askeri 
açıdan  çok  kuvvetli  bir  memleket  olduğunu 
göstermektedir. 
Üçüncü  Türk  kaganlığı'nın  (Uygur)  MS 
744–841  yılları  arasında  Avrasya  kıtasındaki 
ülkeler  arasında  dev  bir  siyasi  güce  sahip  ol-
duğuna şahitlik ediyoruz. Bu Karı Çor anıtının 
siyasi ve tarihi önemini göstermektedir. 
 
E D E B İ Y A T  
 
1. 
《 新唐
书》217 
卷,
(таңшу, 217 – бума). 
2.  Le  Cоq  A.,  von.  Türkische  Manichaica 
aus Chotscho // APAW, 1922. T. 3. NE 2. 
3.  Drevnetjurkskij  slovar.  L.:  Nauka. 
Leningr. otd-nie, 1969. 
4.  Bang  W.,  Gavain  A.,  von  u.  Rachmati 
G.R. Türkische Turfantexte // SPAW, 1934. T. 6: 
Das buddhistische sutra Sakiz yükmek.  
5.  Košgari Mahmud. Turkij  suzlar devoni 
/  Per.  S.M.Mutallibova.  Тoškent,  1960–1963.     
T. 1–4. 
6.  Müller  F.W.K.  Uigurica  //  APAW, 
1908. 1. 
7.  Sartkojaulı  K.  Sudžinskaja  nadpis  // 
Tjurkologija. Turkestan, 2013. № 2. 
8.  Sartkojaulı K. Üşinşi Türik Kağanatının 
etnikalık  maseleleri  //  Türik  alemi:  Tarih  jane 
kazirgi zaman. Astana, 2011. 
9.  Kazak sözdigi. Almatı, 2013. 
 


KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ 
 
47 
KARJAUBAY SARTKOJAULY,  
KALBAN INTIHANULY  
 
ТHE EPITAPH OF PRINCE KARY-CHOR 
 
S u m m a r y  
 
The memorial of Kary-Chor was discovered by archaeologists in environs of the town Shian 
of  People’s  Republic  of  China,  in  April,  2013,  and  now  is  housed  in  Da  Tan  Sishy  (The  West 
Market of the Great Tan Empire) museum of the town. The stele was placed of the honour Kary-
Chor, who was died  in 795  A.C., the prince of the United Turk (Uighur)  kaghanate. On the one 
side of the stele was written the text in Chinese hieroglyph by 16  lines. The text consists a short 
information about life history of Kary-Chor. 
17 lines of text in the Old Turk Inscriptions are mitten on the right side of the stele, of the 
Chinese text. The text has a information, that the King of the Tan Empire himself takes part in the 
burial ceremony of Kary-Chor and the Head of the Marichaean religion, the Khan-Father, acting 
as Yaglakar (missioner), who carry out the official funeral rites. 
 
Key words: the Old Turk Inscriptions, script, erosion, stele, memorial, Yaglakar  
 
 
 
КАРЖАУБАЙ САРТКОЖАУЛЫ, 
КАЛБАН ЫНТЫХАНУЛЫ 
 
ЭПИТАФИЯ ПРИНЦА КАРЫ-ЧОРА 
 
Р е з ю м е  
 
Найденный археологами КНР в апреле 2013 г. в окрестностях гор. Шиань и помещён-
ный в музей Да Тан Сишы (Западный базар Великой империи Тан) этого города памятник 
установили в  честь  Кары-чора  –  умершего в 795 г. н.э. принца Объединённого Тюркского 
(Уйгурского) каганата. На одной стороне каменной плиты китайскими иероглифами напи-
сан  текст,  состоящий  из  16  строк.  В  тексте  содержится  краткая  информация  об  истории 
жизни  Кары-чора.  На  правой  стороне  камня,  рядом  с  текстом  на  китайском  языке,  выте-
саны  17  строк  текста  с  использованием  древней  тюркской  рунической  графики.  В  тексте 
представлена  информация  о  том,  что  в  официальной  церемонии  захоронения  Кары-чора 
принимал  участие  сам  император  империи  Тан,  а  глава  манихейской  религии  (хан  ата) 
Яглакар (миссионер) провёл официальный обряд погребения. 
 
Ключевые слова: руническая надпись, буквы, эрозия, стела, памятник, Яглакар 
 
 


Yüklə 6,48 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə