NəSİman yaqublu
Yüklə 5,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əfsus bu üçlü Cumhuriyyət uzun müddət yaşaya bilmədi.
- Bakыnыn Qurtuluшu 141 Cingiz Göygöl 15 SENTYABR 1918
Bakыnыn Qurtuluшu 139 məcmuəsində Türklər arasında kültür birliyi fikrini də yaymağa başlamışdır. Bundan sonra Azərbaycanda çeşidli adlar altında bir nəşr həyatının başladığı və bunun nəticəsində Azərbaycanda mütəfəkkir və mübariz bir nəslin yetişməsinə yol açılmışdır. Dünyanı iki düşmən cəbhə halında qarşı-qarşıya qoyan Birinci Dünya müharibəsinin sonunda Rusiyada çarlıq rejimi yıxılan zaman uzun illərdən bəri istibdad altında inləyən Türklər və rus olmayan digər millətlər devrilən Rus imperatorluğunun çökən divarları üzərində öz varlıqları üçün qurtuluş yolu aramağa başladılar. Burada Qafqazdakı türk, Gürcü və ermənilər arasından Rus Müəssisan Məclisinə üzv seçilmiş deputatlar bir araya gələrək Tiflis şəhəri mərkəz olmaqla “Cənubi Qafqaz Cumhuriyyəti” adı ilə bir hökumət qurdular. Bu hərəkət Rus imperializmi boyunduruğu altından qurtarmağı hədəf tutan Rus istilasına qarşı Qafqazda yaşayan millətlərin qarşılıqlı müdafiəsini təmin etmək zərurətinə dayanan bir hərəkat idi. Əfsus bu üçlü Cumhuriyyət uzun müddət yaşaya bilmədi. Bir tərəfdən ehtiraslı əməl sahibi ermənilərin, Türkiyə hüdudundan geri çəkilən Rus ordusu birliklərinin insan və silah qaynaqlarından faydalanaraq, silahsız və əsgəri təlim-tərbiyədən məhrum Türkləri məğlub etmək və bütün Qafqazı əllərinə keçirmək yolundakı fəaliyyətləri; digər tərəfdən Gürcülərin müstəqil bir Gürcüstan qurmaq üçün girişdikləri hərəkət, Cənubi Qafqaz Cumhuriyyətini iş görməz bir hala gətirdi və nəhayət 26 May 1918-ci ildə gürcülər Müstəqil Gürcüstan Cumhuriyyəti qurduqlarını elan edərkən, azərbaycanlılarla ermənilər də ayrı-ayrı dövlətlər halında tanınmaları zərurətinə gəldilər və üçlü Cumhuriyyət də bu şəkildə ortadan çıxdı. Onu da dərhal qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Cumhuriyyətinin elanı sırf “Cənubi Qafqaz Hökuməti”nin yıxılmış olması faktının doğurduğu bir nəticə deyildir. Cənubi Qafqaz Cumhuriyyəti Məclisində Azərbaycan Türklərini təmsil edən deputatlar arasında əksəriyyəti təşkil edən və “Federalist-Türkçü” qrupa mənsub olanlar əsasən Milli əməllərinin və Milli mənfəətlərinin yerinə yetirilməməsi qarşısında Seymdən ayrılaraq Müstəqil Azərbaycan Cumhuriyyətini elan edəcəklərini gürcü və ermənilərə açıqca söyləməkdə idilər. Gürcülərin müstəqil bir dövlət qurmaları üçün Seymdəki: Azərbaycan Türklərinə mənsub bütün partiyalar (Müsavat Firqəsi, Bitərəflər Qrupu, Əhrar Firqəsi, İttihad Firqəsi, İxti- Nяsiman Yaqublu 140 lal Sosialist və Sosial Demokrat Firqələri) arasındakı fikir ayrılığını bir tərəfə buraxaraq, Milli müqəddərata birlikdə əl qoyma olduğunu göstər- dilər və bu müxtəlif partiyalara mənsub 27 Azərbaycanlı deputat Həsən bəy Ağaoğlunun başqanlığında və Milli Şura adı altında toplanaraq 28 May 1918-ci ildə Tiflisdə “Canişin” sarayında Azərbaycan Cumhu- riyyətinin elan olunmasına qərar verdilər (65, s. 3-5). “Mücahid”, 1961, sayı 7. Bakыnыn Qurtuluшu 141 Cingiz Göygöl 15 SENTYABR 1918 ərqin qapısı Azərbaycanın göz bəbəyi, Xəzər dənizi- nin ən böyük limanı Akar altun, neftin xəzinəsi, Azəri Türklüyünün qəlbi olan Bakı, bol- şevik kommunist ruslarla, daşnaksütun ermənilərlə bunları dəstəkləyən ingilis qüvvələrinin istilasına məruz qalmışdı. Azərbaycan və dünya millətləri tari- xinə Mart hadisəsi olaraq keçən o mə- şum, milyonlarla Türkün haqsız olaraq qətliamının baş verdiyi 17-31 Mart günlərindən sonra, Azərbaycanın digər şəhərlərinə kommunist-daşnak ittifaqının üstün qüvvələri hücuma başlamışdılar. Lənkəran, Quba və sonra Şamaxı kimi Azərbaycanın ən qədim mədəni şəhərlərinin sakin- ləri olan Azəri Türk və Müsəlmanlar da günahsız olaraq qətl edilərək evləri bu qüvvələr tərəfindən yağmalanmışdı. Bu ittifaq ingilislərdən gördüyü yardımla hücumlarını genişləndirərək, Azərbaycanın ikinci mərkəzi Gəncəni hədəf tutaraq irəliləməyə başlamışdı. Əslində bu faciəli günlərdə Daşnaksütunun təşviqatı ilə Azərbaycanın digər vila- yətlərində, Qarabağ-Şuşa, Şəki, Gəncə kimi şəhərlərdə yaşayan ermə- nilərin olduqları şəhərlərdə Azəri Türk və Müsəlmanları hər cür hü- quqsuzluqlara məruz qalırdılar. Demək olar ki, Azərbaycanın qəlbi Bakıda başlayan qırğın hər gün bir az da genişləndirilərək, Azərbayca- nı ortadan qaldırmaq məqsədilə yerinə boşevik Daşnaksütun ittifaqı- nın istila qüvvələri kaim (dayanmaq, mövcud olmaq) olacaqdı. Bu hə- dəf və qayə ilə zamanın kommunist Rus dövlətinin Baş vəkili Lenin, erməni Şaumyana, Böyük Hayastanı vəd edən bir səlahiyyətnaməni də imza edərək, ittifaqın dürlü mükafatını da verirdi. “Böyük Hayastan” xəritəsi içərisinə isə yalnız Azərbaycan torpaqları deyil, Türkiyənin bir çox vilayətləri və İranın bəzi torpaqları da daxil edilmişdi. Azər- baycanın istilası ilə Türkiyə hüdudlarından dönən Bakı qüvvələrinin yerini alma vəzifəsi də “Hayastan” (Böyük Ermənistan) ordusuna Ş Yüklə 5,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|