Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
barizələrlə dolu bir şəraitdə cərəyan edən prosesin nəticəsi oldu- ğundan şərəfli və qiymətlidir. Ə.Haqverdiyevin dramlarının oriji- nallığı, həyatiliyi və gücü təkcə onun əsərlərində qoyulmuş əsas məsələlərdə və həmin məsələlərin xalqın xeyrinə necə həll edilməsində deyil, həm də bu əsərlərdə istedadla istifadə olunmuş dildə, canlı danışıq dilinə məxsus xüsusiyyətlərdə təzahür edir. Demokratik cəbhənin başqa görkəmli nümayəndələri kimi, o da çətin bir şəraitdə demokrat yazıçı mövqeyindən çıxış edərək, xalq dilinin ruhunu, canını təsbit edən əsərlər yazır, milli dilimizin bünövrəsi üzərində əzəmətli binanın yüksəlişində kitab üzü görməmiş saysız-hesabsız söz və ifadələrlə yaxından iştirak edirdi. Ə.Haqverdiyevin ilk pyeslərinin, xüsusən ilk kamil əsərlərindən biri olan «Dağılan tifaq»ın leksik təhlili, yaradıcılığının əvvəlindən başlayaraq, onun canlı dilin lüğəvi vahidlərindən necə ustalıqla istifadə etdiyini, bu sahədəki əməli işinin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün maraqlı material verir və milli ədəbi dilimizi lüğət ehtiyatı ilə zənginləşdirmək sahəsində ədibin fəaliyyətini əks etdirən konkret nümunələr kimi diqqəti cəlb edir. «Dram dili danışıq dili ilə ədəbi dilin özünəməxsus kontaminasiyası olduğundan» 38 dram əsərləri bədii əsərlər içərisində xüsusi mövqe tutur və ictimai həyatın müxtəlif hadi- sələrinə daha həssas olduğu, həmin hadisələri bilavasitə obrazların dili ilə canlandırdığı üçün belə əsərlərdə müəllif son dərəcə rəngarəng nitq vasitələrindən – ümumişlək sözlərlə yanaşı, şivə leksikasından, arxaik sözlərdən, əsərin əsas qəhrəmanlarının sinfi təbiətinə uyğun olaraq jarqon ünsürlərindən, alınmalardan daha çox istifadə edir, realizm və tipiklik məsələlərinə əməl edərkən sənətkarın alınma sözlərə münasibəti aydınlaşır. Öz görkəmli sələfi M.F.Axundov kimi, Ə.Haqverdiyev də bədii dilin əsasında xalq dilini görür və dil yaradıcılığı sahəsində bu istiqamətdə irəliləyirdi. C.Məmmədquluzadə, Sabir və başqa görkəmli müasirləri kimi, onun da yeganə istinad nöqtəsi canlı 38
. . . .
, Акад Л В Щ е р б а Современный русский литературный язык . «
», 1939, 4, журн Русский язык в школе № .25.
сящ 111
xalq dili idi. O, əsl hikməti xalq dilinin sadəliyində və şirinliyində görürdü. Elə buna görə də onda xalq dilinə böyük maraq var idi. Hətta bu maraq bəzən aludəçiliklə əvəz olunurdu. Hələ vaxtilə «Yeni fikir» qəzeti yazırdı ki, «…onun (Ə.Haqverdiyevin – Q.K.) yazılarının dili… təmiz və açıq türk dili, Azərbaycan kəndlilərinin danışdığı və anladığı bir dildir». 39 Şübhəsiz, ədibin pyeslərinin dilindəki sadəlik, şirinlik, lakonizm və ifadəlilik daha çox xalis Azərbaycan sözləri ilə bağlıdır. Çünki bunlar əsrlərdən bəri dildə işlənə-işlənə cilalanan, xalq dilinin ruhunu əsrlərdən-əsrlərə ötürən, dilimizi çox qədim dövrlərlə bağlayan sözlər, ən zəruri, buna görə də başqa leksik vahidlərlə əvəz edilməsinə ehtiyac duyulmayan dil vasitələridir. Belə dil vahidlərinin: ağ, ağac, ağız, ad, ay, ayır, ara, artıq, at, açıq, bağlı, beş, bəy, bəri, boğaz, boş, böyük, bulut, qazan, qaya, qan, qapı, qar, qara, qarşı, qıs, qış, qulaq, qulluq, quru, quş, dağ, dad, daş, dəy, diz, dil, dörd, düz, el, en, əy, əlli və s. Sözlərdən ibarət böyük bir qismi (pyesin dilindəki 1332 sözdən 210-u) dilimizi bu dilin formalaşmasından çox-çox qabaqkı dövrlərlə, qədim türk tayfa dilləri ilə bağlayır, türk dillərinin qədim abidələrindən süzülüb gəlir. Xalis Azərbaycan sözlərinin böyük bir qisminin müasir türk dillərinin, demək olar ki, əksəriyyətində hal-hazırda işlənməsi göstərir ki, həmin sözlər ulu dilin əsas lüğət vahidlərindən olmuş və ona görə də müxtəlif türk dillərində indiyə qədər qalmışdır. Bu sözlər pyesin lüğət tərkibinin nisbətən az hissəsini təşkil etsə də, tək- rarən işlənmə imkanlarına görə çox böyük üstünlüyə malikdir. Məsələn, baş sözü pyesin dilində 60, bir 186,
bu 118,
mən 186,
nə 109,
o 113,
sən 123,
ver 96,
de 71,
gəl 85,
gör 72,
ol 181,
öl 43,
ki 90,
da(də) 135… dəfə işlənmiş, başqa söz və ifadələrlə elə ustalıqla əlaqələndirilmişdir ki, heç bir artıq söz və təkrar nəzərə çarpmır.
Xalis Azərbaycan sözlərinin bir qismi yalnız türk dillərində iş- lənməklə məhdudlaşmır, həm də türk və monqol dilləri ilə ortaqlılıq təşkil edir. Ata, at, nökər, qara, bağ, bulaq, il, ürək, indi, bəy, mən, sarı, min, ən və s. belə sözlərdəndir. Qoyun, inək kimi
sözlər isə təkcə türk və monqol dillərində deyil, tunqus və mancur 39 « » , 1927, 1305. Йени фикир гязети № 112 Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|