T texniki kolleci

za bilər,bu isə tormoz 
səmərəliliyini azaldar. Qəfil tormozlanma 
zamanı tormoz sistemi tam imtina edə bilər.Buna görə də tam kütləsi böyük olan avt-
billər tez-tez adi təkər tormozlarından başqa köməkçi tormozlarla da təchiz edilir.Belə 
sistem təkər tormozlarından asılı olmamadan hərəkət sürətini məhdudlaşdıra bilməlidir. 

---

Harərda avt-llərdə köməkçi tormozun. Mühərrik, hidrodinamik,elektrdinamik və bəzi 
hallarda aerodinamik tipləri istifadə edilir.Mühərrik tormozlarının iş prinsipi mühərrikin 
xaricetmə borusunda xaric olunan qazların drossellənməsi və ya mühərrikin kompressor 
rejiminə keçirilməsidir.Harırda daha çox istifadə olunan köməkçi tormoz çıxış qapağı 
olan tormozdur.Drosselləməyə əsaslanan çıxış yerləşdirilir,qapaq örtüldükdə xaricetmə 
borusunda əks təzyiq yaranır,əlavə təzyiq xaric taktında hər porşen tərəfindən dəf 
olunmalıdır.Müasir standart mühərriklərin maksimal tormozlanma gücü mühərrikin işçi
həcmindən saılı olaraq 5-7kVt/litr təşkıl edir.Çıxışda drosselləmə hesabına mühərrikin 
tormozlanma gücünü14-20 kVt/litr-ə qədər artırmaq olur.Dördtaktlı dizel mühərriklərində 
kompressiya tormozu yerləşdirildikdə tormoz gücü mühərriklərdə 85-90%-nə, 
karbüratorlu mühərriklərdə isə 60-80%-nə çatır.Mühərriklə adi tormozlama zamanı 
tormoz gücü effektiv gücün ətipi mövcuddur.hidrodinamik və elektrodinamik.
 
Düşünən
tormoz
mexanizmləri
.
-ABS- tormozların antibloklama sistemi.
Qəfil tormozların zamanı(xüsusi ilə yaş 
örtüklü yollarda)tormoz pedalını böyük qüvvə ilə sıxdıqda təkərlərin bloklanması baş 
verə bilər.Bu zaman şinlərin yol örtüyü ilə ilişməsi kəskin azalır,yana aparma yarandıqda 
idarə olunma qabiliyyəti aşağı düşür.Bu onunla əlaqədardır ki, bloklama zamanı 
təkərin yolla ilişməsinin bürün ehtiyatı üzünuna istiqamətdə istifadə olunur və o,avt-bili 
verilmiş trayektoriya üzrə saxlayan yan qüvvələri qəbul edə bilmir.Bloklanma olmadan 
tormozlama zamanı təkərin yolla kontakt sahəsində həm uzununa qüvvələrdəm 
F
u
(tormozlama).həm də yan qüvvələrdənF
s 
(idarə olunma dəyanətlik) istifadə etmək 
imkanı yaranır.Diyirlənən təkərin ilişmə ehtiyatı bloklanmış təkərdən çoxdur.Almaniyanın 
Bosch firması ”təkərlərin Tsərt tormozlanmasının qarşısını alan quruluş”u 1936-cı ildə 
patentləşdirib.1964-cü ildə Heidelberg-də TELDİX GmbH kompaniyasının mühəndisi 
Heinz Leibermüasir ABS-in fundamental əsaslarını yaradıb.1978-ci ildə Daimler-Benz
firması ilk seriya ilə istehsal olunan .-Mercedes-Benz S-sinifli avt-bildə ABS sistemi 
yerləşdirdi.ABS sistemi təcrübəli sürücü kimi hərəkət edir,lakin çox tez.dəqiq,effektiv və 
insanın iştirakı olmadan.ABS saniyədə 25 tormozlanma sikli edir,bu isə ən yaxşı məşq 
etmiş idmanşı üçün də əlçatmazdır.Sürücü ABS-in işini tormoz pedalına ötürülən 
təkanlarla hiss edir.ABS sistemi olan avt-bilin sürüşkən yolda tormoz yolu,belə sistemi 
olmayan uyğun avt-billə müqayisədə təxminən 10-15% azalır.Digər nəqliyyat 
vasitələrində nisbətən ücüz və sadə ABS yerləşdirilə bilər.Elektron ABS-in tərkibinə 
aşağıdakılar daxildir. -Vericilər(təkərin bucaq sürəti,yavaşıma təcili və s.)
-Vericilərdən siqnal alan,onları emal edən, icraedici mexanizmlərə və siqnal lampasına 
verən rlektron idarəetmə bloku.
----Təkərin bucaq sürəti təkər topunda və bəzi hallarda baş ötürücüdə yerləşdirilmiş 
vericilərlə müəyyən edilir.Avt-bilin xətti sürətini əsasən dolayı yolla-təkərin bucaq sürəti 
vericisindən alınmış qiymətlər əsasında hesablayırlar.Bəzi hallarda, məs,. tam intiqallı 

---

avt-llərdə xətti sürət yavaşıma təcili vericisi əsasında üzününa yavaşıma təcilinin 
qiymətinə görə hesablayırlar.ABS-in icraedici mexanizmləri (modulyatorlar)müxtəlif
quruluşlu ola bilər. klapanlı, zolotnikli, diafraqmalı, qarəşıq. Modulyarlar idarəetmə 
blokundan verilən komanda əsasında tormoz kameralarında və ya silindrlərində işçi 
cismin təzyiqini dəyişir.İki fazalı,üç fazalı (təzyiqin azalması-saxlanması-artması)işçi sikllə 
işləyən modulyarorlar var.Üç fazalı modulyator işçi cismi bir qədər az işlədi.