Uluslararasi sempozyumu

237

Bülent BAYRAM

tine ve ülkesine adamış haliyle tam bir destan kahramanı olduğu söylenebilir. 

Aynı zamanda doğumundan sonra gerçek adı olan Ülemin yerine onu düş-

manlardan korumak amacıyla Ulıp adını kullanması da dikkat çekicidir. 

Destanda Ulıp yanında bir diğer kahraman daha karşımıza çıkmaktadır ki 

o da Ulıp’ın babası Uslati’dir. Destanda Şavra gölünün kıyısında yerleşmiş 

olan  Çuvaş  köyünün  en  yaşlısı  olarak  yedi  yüz  yıl  yaşamış  şeklinde  tanı-

tılmaktadır. Aslandan  daha  güçlü,  yerinde  durmayı  sevmeyen,  eş  dostuyla 

sorun yaşamamış ve hiç kimseden korkmayan bir kahramandır. Onun desta-

nın ilerleyen bölümlerinde oğlu Ulıp tarafından alınacak olan yetmiş batman 

ağırlığında ateş kılıcı ve yelkanat atı vardır. Yaşlılığında dahi düşmanlardan 

korkmayıp ülkesine saldıran Patti Han’ın karşısına çıkan ideal bir kahraman 

olarak destanda yerini alan Uslati, oğlunun doğumundan önce hayatını kay-

betmiştir. 

Uslati, destanın başında yer alırken onun yaşlı olmasına rağmen düşman 

karşısına  çıkıp  ülkesini  düşmanlara  karşı  korumaya  çalışmasının  ardından 

ölümü, Çuvaşlar arasında yeni bir kahramana olan ihtiyacı ortaya çıkarmıştır. 

Onun ölümünden sonra da Ulıp’ın olağanüstü dünyaya gelişi gerçekleşmiştir. 

Ulıp’a babasından kalan sadece onun Çuvaşlar ve Çuvaş ülkesi için yerine 

getirmesi gereken vazifeler değil, ateş kılıcı ve atı da olmuştur. Destanın bü-

yük  bir  bölümünde  at  ve  kılıçtan  mahrum  bir  şekilde  düşmanla  mücadele 

eden Ulıp, daha sonra babasından kalan bu mirasları da elde ederek her an-

lamıyla gerçek  bir  kahramana  dönüşmüştür  ve  bütün  hayatını Çuvaşlar  ve 

Çuvaş ülkesinin mutluluğu için feda etmiştir. 

Kahramanın Ailesi, Yurdu ve Halkı Hakkında Bilgiler

Ulıp Destanı’nın asıl ilk türküsü çok eski zamanlarda Çuvaşların yaşadığı 

daha doğrusu Ulıp’ın ailesinin yaşadığı mekânın tanıtımıyla başlamaktadır. 

Çok  eski  dönemlerde  İdil  ırmağı  kıyısında  Şavra  gölü  kenarındaki  Çuvaş 

köyü Ulıp’ın ailesinin yaşadığı yerdir. Ulıp’ın annesi ve babası oldukça yaş-

lıdır. Babası Çuvaş kahramanı Uslati, annesi de Çikeş’tir. Destanın bu bölü-

münde Uslati ve Çikeş bazı özellikleriyle ayrıntıya girilerek tanıtılmaktadır. 

Destan kahramanlarının ailesinin sıradan aileler olmadığı bilinmektedir. Bu-

rada da Ulıp’ın babası sıradan bir karakter olarak değil, bir kahraman olarak 

karşımıza çıkmaktadır. Ancak onun bir bey, hükümdar ailesinden olması da 

beklenen bir durum olmasına rağmen, Çuvaşların devlet düşüncesini yüzyıl-

lar öncesinde kaybettiği hesaba katıldığında, destana bunun yansıtılmasının 

zorluğu ortaya çıkmaktadır. Bu devlet düşüncesi Çuvaşlarda o kadar zayıfla-

mıştır ki şair destana bile bu durumu yansıtamamıştır (Bayram 2011: 211). 

---

238 Çuvaş “Ulıp Destanı’nın Kahraman Modelı̇ Üzerı̇ne Bı̇r İnceleme 

Kahramanların Olağanüstü Doğumu ve Ad Verme

Ulıp’ın  dünyaya  gelişi  destanda  olağanüstü  bir  şekilde  gerçekleşmekte-

dir. Uslati ve Çikeş yaşlıdır ancak onların çocuksuzluktan muzdaripliği söz 

konusu değildir ve buna bağlı olarak da çocuksuzluk derdine çare arama da 

destanda yer almaz. Ancak Ulıp’ın ölümü rüya motifiyle birleşmiştir. Çikeş 

rüyaya dalar ve Uslati’yi burada görür (Hivetiri 1996: 23-25). 

Olağanüstü bir şekilde doğan kahramana ad verilmesi de destanda işlenen 

önemli motiflerden birisidir. Ulıp’a adının konulması onun doğum ve çocuk-

luk döneminin en önemli aşamalarından birisidir. Türk geleneğinde ad koyma 

birçok ritüel ve inancı da beraberinde getiren kompleks bir yapıdır. Koyula-

cak ad, adın kim tarafından konulacağı, adın ne zaman verileceği gibi pek çok 

unsur bu ad koyma sürecini etkilemektedir. 

Özellikle Dede Korkut Hikâyeleri’nde ve daha sonraki dönemlere ait halk 

hikâyelerinde karşımıza çıkan ad koyma geleneğinde çocuğun adının toplum 

içerisinde önem verilen ve saygı duyulan kişi tarafından verilmesi durumuyla 

Ulıp Destanı’nda da karşılaşılmaktadır. Ulıp Destanı’nda çocuğa adını veren 

yaşı ve tecrübesiyle, yaptığı dua ve çocuğa yönelik Turı’dan, kutsal varlık-

lardan talepleriyle toplum içerisinde saygın bir yere sahip olduğu anlaşılan 

Pliska adlı bir ihtiyardır (Bayram 2012: 216-217). 

Pliska’nın ad vermede ettiği dualar içerik bakımından bazı farklılıklar ol-

makla birlikte Dede Korkut’un dualarına benzemektedir. Dualarda çocuğun 

mutlu bir hayat sürmesi, toplum yararına işler yapması gibi konuların ağırlık 

kazandığı görülmektedir. 

Kahramanın Çocukluğu ve Yetişmesi

Ulıp  Destanı’nda  karşımıza  çıkan  Ulıp’ın  çocukluğundaki  özellikleri 

destan kahramanlarının özellikleri ile örtüşmektedir. Kahramanın çocukluk 

yılları da doğumunda olduğu gibi olağandışıdır ve normal insanlardan çok 

farklıdır. Destan kahramanlarının çocukluğunda başta fiziki özellikleri olmak 

üzere zihnî gelişimleri de normal insanlardan farklı bir şekilde karşımıza çık-

maktadır. Destan kahramanları fizikî olarak da iridirler. Ulıp’ın destana yansı-

yan özellikleri ve onun çocukken büyümesi destan kahramanları ile paralellik 

göstermektedir (Bayram 2012: 219). 

Ulıp’ın çocukluğu destanda geleneksel destanlara has bir şekilde anlatıl-

maktadır. Ulıp, normal insanlardan çok daha çabuk bir şekilde büyür. Onun 

geleneksel destan kahramanları gibi standart bir çocukluk yaşamadığı dikkat 

---

239

Bülent BAYRAM

çekmektedir.  Destanlarda  kahramanın  çocukluğu  uzun  uzadıya  tasvir  edil-

mez. Çünkü destan kahramanlarının hayatı boyunca yapması gereken işler 

dikkate alındığında, daha doğrusu onların olağanüstü bir şekilde dünyaya ge-

lişlerinin sebebi olarak düşünebileceğimiz toplumsal vazifeleri göz önünde 

bulundurulduğunda,  onların  çocuklukları  önem  arz  etmemektedir.  Mehmet 

Kaplan’ın ifadesiyle destan kahramanı için bu dönem hızla geçilmesi gereken 

bir dönemdir ve onun hayatı için bir teferruattan başka bir şey değildir (Kap-

lan 1996: 14) Ulıp Destanı’nda da Ulıp çocukluk döneminde diğer çocukların 

hayatlarında mümkün olmayacak bir şekilde çabucak büyür. 

 Destanda Ulıp’ın tam bir yetişkin yiğit olabilmesi için başka olağanüstü 

desteklere de ihtiyacı vardır. Dedesinden yeteri kadar nasihat alan ve insan-

ların gündelik birçok işini yapmayı öğrenen Ulıp’ın nenesinin yanına gitmesi 

gerekir. Yer altında yaşayan nenesinin yanına giden Ulıp onun verdiği olağa-

nüstü özelliklere sahip ilacı içer. Onun bunlara ihtiyacı olduğunu ve eksiksiz 

bir yiğit olmasını bunların sağlayacağını destanda nenesi  ifade etmektedir 

(Hivetiri 1996: 154).

Örneklerde görüldüğü üzere Ulıp’ın çocukluğu, çabucak büyümesi ve sa-

hip olduğu üstün nitelikler gibi birtakım unsurlar bakımından destanlarla pa-

ralellikler göstermektedir. Bu bölüme özellikle alp anlatmalarının kaynaklık 

ettiğini belirtmekte de fayda vardır. Ulıp’ın çocukluğunda normal insanların 

çocuklarıyla oyun oynamak istemesi neticesinde meydana gelen olaylar da 

burada değerlendirilebilirdi. Ancak bu onun ilk defa gücünün ve aklının de-

nenmesi olarak kabul edilebilir (Bayram 2012:221-222).

Bahadırların İlk Kahramanlıkları ve Düşmandan Haberdar Olmaları

Ulıp da kendisini oyuna almak istemeyen çocukların ilk sınamalarından 

başarıyla  geçmişse  de  onun  asıl  ilk  kahramanlığı  insana  saldıran  vahşi  bir 

yılanı öldürmesidir. Annesinin isteği üzerine atı ve sabanıyla cebine koyduğu 

insanları tekrar kendi yerlerine bırakan Ulıp burada orman içinde insana sal-

dıran vahşi yılanı öldürerek ilk kahramanlığını da yapmış olmaktadır: 

Bahadırların Sınanması Epizotu

Ulıp’ın  sınanması  aslında  onun  çocukluğundan  itibaren  görülmektedir. 

Ulıp normal insanların çocuklarıyla oyun oynamak ister ancak çocuklar onu 

oyuna dâhil etmemek için çeşitli sebepler ileri sürerler. Bu bölüm Ulıp ile 

normal insanların çocuklarını karşı karşıya getirmekte ve onları kıyaslamaya 

imkân tanımaktadır. Normal insanların çocukları Ulıp’ı oyuna almamak için 

---