Uluslararasi sempozyumu

235

Bülent BAYRAM

Kirişmet’i kuşatıp onun canını çıkarırlar. Çuvaş bahtı tekrar Çuvaşların eline 

geçer (Hivetiri 1996: 476-487). 

36. Otuz Altıncı Türkü (Patti’nin Çuvaş Ülkesine Saldırması): Çuvaş ül-

kesinde  halk  mutlu  ve  mesuttur. Ancak  bu  herkesin  hoşuna  gitmez,  onlar 

Ulıp’tan kurtulmak isterler. Ulıp’ı bitirmek için Kiyü tavsiyesini, Patti Han’a 

kabul ettirir. Patti Han, Paştan bahadırla Çuvaş ülkesine gelir. Ulıp, Paştan 

bahadırla savaşır ve onu yener (Hivetiri 1996: 488-499). 

37. Otuz Yedinci Türkü (Ulĭp’ın Kıtra Soyunu Kurtarması): Çuvaşların bü-

yük kurbanı gelir. Kurban başı Ulıp olur. Bulgar ülkesinde bayramda gençle-

rin yarışması devam etmektedir. Ulıp’ın oğlu Urtem yarışı kazanır ve ödülünü 

alır. Ulıp Kıtra halkını kuşatan yedi yabancıları dağıtır. Kıtra için kale çevirir 

(Hivetiri 1996: 500-511). 

38. Otuz Sekizinci Türkü (Ulĭp’ın Esremetle Vuruşması): Şilşunat batıdan 

dönerken yol üstünde tökezler. Ulıp’a düşmanın Çuvaş’a saldırdığını haber 

verir. Ulıp Esremet’le çarpışır. Esremet Ulıp’a yenileceğini anlayınca Çuvaş 

ülkesinden kaçar (512-517). 

39. Otuz Dokuzuncu Türkü (Ulĭp’ın Ölümü): Düşmanlar büyücülerin yar-

dımıyla Ulıp’ı öldürürler. Çuvaşların talih kitabını ineğe yedirirler. Supetey-

büyülü  eldivenle  demetlerden  asker  yapar.  Bulgar  şehrini  kuşatır.  Sikpırşa 

ile Şirpü bahadır savaşta ölürler. Şehir düşmana boyun eğer (Hivetiri 1996: 

518-542). 

40. Kırkıncı Türkü (Sarine’nin Ay Üstüne Çıkması): Sarine, babasının is-

tediği gibi, kölelikten kurtulmak için güvercin olmayı istemez, Ulıp’a yüzük 

vermeye gider. Onun meşhur yüzüğü çok eskiden argımaklardan olan fareleri 

tekrar argımaklara çevirir ve kadınlar ordusunun komutanı olarak Bulgar’da-

ki düşmanı vurup dağıtır. Köle olan kadınları kurtarır. Sarine ile Merçen bulu-

şurlar ve birlikte hayat suyuyla ölüm suyunu almaya giderler. Ulıp’ı yeniden 

canlandırırlar.  Ulıp,  Sarine’nin  gökkuşağından  ay  üstüne  çıktığını  görünce 

horlanıp büyük annesinin yanına gitmek için yer altına gider (Hivetiri 1996: 

543-565). 

Ulıp’ın Özellikleri

Destanın tamamında olaylar “Ulıp” adı verilen kahraman etrafında geç-

mektedir. Dünyaya geldikten sonra Ulıp’ın destanın çeşitli yerlerinde karşı-

mıza çıktığı üzere bütün mücadelesi Çuvaşlar ve Çuvaş ülkesi içindir. Ona 

yapılan teklifleri Ulıp sadece bu değerler dolayısıyla reddedecektir. Bu onun 

henüz kahramanlıklarının ya da sınamalarının olduğu bölümlerde dahi görü-

---

236 Çuvaş “Ulıp Destanı’nın Kahraman Modelı̇ Üzerı̇ne Bı̇r İnceleme 

lecektir. Destanın ilk bölümlerinde Ulıp yılanla mücadele ederken gökyüzün-

den yere doğru bakar ve Çuvaşların içinde bulunduğu trajik durumu fark eder. 

Onun, bu trajik durum karşısında duygularını annesine  aktarırken yaşadığı en 

büyük kaygı yine Çuvaşların geleceğiyle ilgilidir. Onun, Çuvaşların biteceği 

ile ilgili korkusunun içinde yaşadığı dönemin şartlarını da yansıttığı söyle-

nebilir. Çuvaş nüfusunun düzenli bir şekilde her geçen gün azalması, Çuvaş 

kültürüne, diline olan ilginin azalması gibi durumlar şair tarafından destana 

bu şekilde yansıtılmış olabilir.

Ulıp’ın Çuvaşların millî kahramanı olduğu ve onun hangi şartlar altında 

olursa  olsun  hiçbir  zaman  düşmana  satılmayacağı  annesi  Çikeş  tarafından 

destanda  dile  getirilmektedir.  Bu  durum  Çuvaş  tarihi  için  trajik  durumlar-

dan birisidir. Çuvaş tarihinin tam anlamıyla açıklığa kavuşturulmuş tarihî dö-

nemlerinde Çuvaşlar için mücadele eden bir kahramanın model olarak ortaya 

koyulamayışı şairi bu türden duyguları ve istekleri daha baskılı bir şekilde 

söylemeye sevk etmektedir. Tam anlamıyla tarihî olaylar ve tarihî kahraman-

lar üzerine kurulamayan destanda bu tür vurgular sıkça okuyucunun karşısına 

çıkmaktadır: 

Çuvaşlar arasında tarih şuuru oluşturmak için günümüzde onlar arasında 

bilim âlemi ve ilgililer dışında çok fazla kimsenin ilgi duymadığı Bulgar me-

selesine destanda daha fazla göndermelerde bulunulurken, daha yakın tarihi 

olaylara ya hiç göndermeler yapılmamış ya da bunlar bilinçli ya da bilinçsiz 

bir şekilde tarihi gerçeklerle bağdaşmayacak şekilde destana işlenmiştir. Bu-

rada özellikle Ruslarla ilişkilere dair bölümde zikredilenler dikkat çekicidir. 

Çuvaş kimliğine hemen hemen destanın her bölümünde vurgu yapılmasına 

rağmen  onun  özellikle  Ruslarla  olan  münasebetlerinde  değişen  bir  durum 

yoktur.  Özellikle  Rusların  Kazan’ı  işgalinin  ardından  Çuvaşların  kültürel, 

siyasî anlamda en büyük sıkıntıları Ruslar karşısında, Rus kültürü karşısında 

sürekli devam eden gerileyişe ve asimilasyona engel olamayışlarıdır. Bu an-

lamda millî bir destan yaratma sürecinde konuların ve kahramanların tespiti 

büyük önem arz etmektedir. Ancak yüzyıllardır sürekli olarak içinde eridik-

leri kültüre karşı seslerini yükseltemeyen ya da yükseltmeyen Çuvaş yazar 

ve şairlerinin eserlerinin büyük yankılar uyandırmasını beklemek büyük bir 

hayalcilik olur. Hivetiri de bu durumdan geri kalmamıştır. Destanında Çu-

vaş-Rus dostluğunu sıkı bir şekilde vurgulayan bir bölüm kaleme almıştır.

Ulıp Destanı’nda da Ulıp, diğer Türk destan kahramanları gibi olağanüstü 

bir şekilde dünyaya gelmiştir. Babası Uslati ve annesi artık oldukça yaşlıdır. 

Annesi Ulıp’ın doğum haberini annesi düşte almaktadır. Ulıp’ın olağanüstü 

doğumu, büyümesi, fizikî özellikleri, toplum için yaptıkları, kendisini mille-

---