Uluslararasi sempozyumu

Çuvaş “Ulıp Destanı’nın Kahraman Modelı̇  

Üzerı̇ne Bı̇r İnceleme

Bülent BAYRAM

1

Destanlar milletlerin önüne model kahramanlar koyan önemli eserlerden 

biridir. Sözlü kültürün yaygın olduğu dönemlerde edebî zevkleri tatmin etme 

yanında millî tarihin aktarımı, büyük kahramanların ve hayat hikâyelerinin 

idealleştirilmiş bir şekilde topluma sunulması gibi önemli işlevleri de yerine 

getiren destanlar, her toplumun sahip olmak istediği eserlerdir. Sözlü kültürde 

bir destana sahip olmayan veya bu dönemi geçmiş olan topluluklarda da şa-

irler bir destan kaleme alma çabası göstermişlerdir. “Ulıp Destanı” İdil-Ural 

bölgesinin Türk boylarından biri olan Çuvaşların yazılı edebiyat döneminin 

eseridir. Başta folklor olmak üzere birçok kaynaktan beslenen şair Şuyın Hi-

vetiri bu manzumeyi sözlü gelenekte klasik anlamda bir destana sahip olma-

yan Çuvaşların millî destanını ortaya koymak maksadıyla kaleme almıştır. 

Çuvaş sözlü kültüründeki kahramanlardan ve onların hayat hikâyelerinden 

esinlenen şair zaman zaman tarihî kahramanları da eserinde kullanıp bunla-

rı kendi hayal dünyasından eklemelerle zenginleştirerek Çuvaş toplumunun 

önüne bir kahraman modeli koymuştur. Anadili kullanımın giderek azaldığı 

Çuvaşlar arasında küçük de olsa bazı gruplar arasında söz konusu destanın 

kahraman, ahlak anlayışı, eğitim tarzı, toplumsal mesajları gibi konularda bir 

model olarak alındığı görülmektedir. Bu anlamda Çuvaş toplumunun önüne 

koyulan kahraman modeli büyük önem taşımaktadır. Şair toplumun önüne 

nasıl bir kahramanı model olarak koymaktadır? Bildiride destan, özellikle de 

kahraman ve onun özelliklerinin destan kahramanları ve ideal kahramanlar 

bağlamında incelenmesi yer alacaktır. Geleneksel kahraman kalıpları, Türk 

destan  kahramanları  ve  Çuvaş  halk  edebiyatında  kahramanlık  bağlamında 

Şuyın Hivetiri’nin model kahramanı incelenecektir. Zaman zaman bu model 

kahramanın verdiği mesajlar ve bunun Çuvaş toplumundaki yansımalarının 

neler olacağı gerek yazılı kaynaklara gerekse bölgede yapılan gözlemlere da-

yalı olarak ortaya koyulmaya çalışılacak ve Çuvaşların kahraman anlayışı söz 

konusu eser bağlamında ele alınacaktır.   

Öncelikle destanın ortaya çıkışını sağlayan ortam, onu kaleme alan şair 

ve destanla ilgili bilgiler vermek istiyoruz.Destanlar bir millet için sıradan 

bir edebiyat metni olmanın ötesinde şeyler ifade eden eserlerdir. Milletlerin 

varlığıyla övündükleri değerlerden birisi olarak önemli işlevlere sahiptir. Bu 

1 Doç. Dr. Kırklareli Üniversitesi

---

228 Çuvaş “Ulıp Destanı’nın Kahraman Modelı̇ Üzerı̇ne Bı̇r İnceleme 

bağlamda, Kalevala destanının ortaya çıkışıyla birlikte, bir millet için destan 

sahibi olmak âdeta millî varlığın mevcudiyeti ile eşdeğer bir şekilde değer-

lendirilmiştir. Firdevsî’ninŞehnâme’si nasıl ki bir anlamda tarih sahnesinden 

çekilmekte olan Farsları ayağa kaldırmışsa, neredeyse bin yıl sonra aynı tarihi 

süreci Kalevala’nın yazılışıyla Finler yaşamışlardır. Özellikle de on dokuzun-

cu yüzyılda kültürel ve siyasî anlamda bağımsızlıklarını kazanamamış mil-

letler için folklor hâkim unsurlara karşı en önemli korunma araçlarından bi-

risi olarak görülmüştür. Finler üzerinde Kalevala destanının uyandırdığı etki, 

özellikle onlarla benzer süreçleri yaşayan toplulukların da dikkatini çekmiş-

tir. Bizim tebliğimizin konusunu teşkil eden Çuvaş şairi Şuyın Hivetiri’nin 

Kalevaladan oldukça geç bir dönemde kaleme aldığı Ulıp Destanı da böyle 

bir etkinin neticesinde kaleme alınmış bir destandır. Çuvaş aydınlarının ve 

folklor  araştırmacılarının  ilgilerinin  merkezinde  bulunan  Çuvaşlarda  millî 

bir  destanın  olup  olmadığı,  yok  ise  bunun  nasıl  yaratılacağı  meselesi  çok 

sayıda denemenin ardından Şuyın Hivetiri’nin eseri ile çözüme kavuşmuştur.  

Yunanlıların İlyada ve Odisse; Farsların Şehnâme, Finlerin Kalevala destan-

ları içerisinde Çuvaşların ilgisini en fazla çeken Kalevala olmuştur. 

Destanın telif bir eser oluşu ve Çuvaşların destanın yazıldığı dönem de dâ-

hil olmak üzere yaklaşık 500 yıldır Rus hâkimiyetinde yaşıyor oluşları ve Rus 

hâkimiyetine kadar olan süreçte de tarihî dönemlerinin yeteri kadar aydınlatı-

lamamış olması destanı ilginç bir hale getirmektedir. Destanda bir tarih, kim-

lik algısı oluşturulmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte şairin hem karanlıkta 

kalmış Çuvaş tarihi içinde kurguladığı kahraman modeli de bir başka dikkat 

çekici noktadır. 

Destanın şairi Şuyın Hivetiri, 27 Haziran 1913 tarihinde Çuvaş Cumhuri-

yeti’nin Şirpü rayonuna bağlı Aktaş köyünde çiftçi bir ailenin çocuğu olarak 

dünyaya gelir. Babası Hivetir Grigoreviç’in ölümüyle küçük yaşta öksüz ka-

lan Hivetiri’yi annesi Aganiya Dimitriyevna tek başına büyütür. 1947 yılında 

annesi de vefat eder. Yüksek öğrenimini tamamlayana kadar Hivetiri, öğret-

men olarak çalışır. Yüksek öğrenimini tamamladıktan sonra cumhuriyetin 

farklı kurumlarında planlama ve finans alanlarında çalışır. II. Dünya Savaşı 

başlayınca Askeri Yüksek Okul’da okuyarak subay ünvanını alır. Düşmanla 

Karelin cephesinde savaşır. Onun İkinci Dünya Savaşı’nda bulunduğu cep-

henin Karelin olması da ilginç bir durumdur. Çünkü onu çok etkileyen Fin-

lerin Kalevala Destanı’nın asıl kaynağı Fin nüfusun yoğun olarak yaşadığı 

Karelin bölgesidir. Hivetiri, 1943 yılının sonunda ağır bir şekilde yaralanır 

ve ikinci derece savaş gazisi olur. Ona savaşta gösterdiği kahramanlıklardan 

dolayı Kızıl Yıldız nişanı, II. Dünya Savaşı I. Derece Hizmet nişanı ve türlü 

madalyalar verirler (Hivetiri 1996: 566). 

---