Uluslararasi sempozyumu

221

Başak Burcu TEKİN

Selçuklu Döneminde    Avrupa’da   Kadın

Ortaçağ’da Avrupa’da  kadının  statüsü  ve  kimliği  açısından  araştırmalar 

tarandığında  çarpıcı öykülerle karşılaşılmaktadır. Birer efsane gibi görünen 

kadının toplum içindeki konumu ile ilgili olumsuzluklar gerçekten yaşanmış-

tır. Ortaçağ Avrupa’da  hanedan üyesi olsalarda kadınların çeyizleri ve ertesi 

gün hediyesi olarak anılan eşyaları dışında bir ekonomik gelir kaynakları bu-

lunmamaktadır (Imsen, 1997,s.65). Ayrıca kadın evlenmeden önce babasının, 

evlendikten sonra eşinin,dul kalırsa oğlunun oğlu da yoksa toprak sahibinin 

mülkiyeti  konumundadır.  (Hollister,  1994,s.159).  Ortaçağ  dönem  kaynak-

larında yaşamın devamı için gerekli bir şeytan, evdeki tehlike,zararlı varlık  

olarak nitelendirilmektedir (Hibbert, 1987,s. 28,139). Çalışmak zorunda olsa-

lar da emekleri karşılığı ücret kadınların hakkı olarak görülmediği  gibi vergi 

ödemek zorundadır ve bu vergiyi kendisine adına mülkiyetine sahip eşi ya  da 

babası ödemektedir (Amt,1992, s.71). Kadınların gelirleri olmamasına karşın 

vergi vermek zorunda olduklarından çoğu kez genelevlerde çalışmakta hatta 

eşleri ya da babaları tarafından genelevlere satılmaktadır (Mellon ,2008,s.48). 

Kadınların şeytani doğası gereği kadının genelevlerde çalışması normal  ka-

bul edilmektedir (Bardsley,2007,s.58).  Anglosakson kanuna göre eğer özgür 

bir adam bir başka özgür adamın eşi ile birlikte olursa ona başka bir eş alarak 

sorun çıkması engellenmiş olmaktadır (Hibbert,1987,s.68) 

Ortaçağ  Avrupa  kadınları  ile  ilgili  resimlerden  hareketle  yapılan  sos-

yo-kültürel analizlerin olduğu yayınlardan en dikkati çeken kadınlara tecavüz 

resimleri ile  ilgili çalışmadır. 

Diane Wofthal’in Images of Rape isimli çalış-

masında Ortaçağ Avrupa İncil el yazmalarında  görülen  kadınlara  tecavüz 

resimleri  kadının statüsü  açısından ele alınmıştır.

 (Wofthal,2000). Bu açıdan 

Morgan İncili  (Foto 8) ile Egerton İncili  (Foto 9) içindeki kadınların teca-

vüz sahnelerinin resimlendirilmesi ve tüm  kutsal kitap okuyucularına ifşa 

edilmesi bu hareketin Ortaçağ kültüründe dini anlamda da onaylanması bağ-

lamında değerlendirilmektedir (Wofthal,2000,s.41-45). 

---

222 Selçuklu Sanatında Kadın Tasvı̇rlerı̇ : Sanat Eserlerı̇nden Hareketle Bı̇r Değerlendirme  

Foto 8:Morgan İncili, 

1250, 

New York The Pierpont Morgan Library, 

 (Ms 

M. 638), 

 y.41[8]

Foto 9: Egerton İncili, 1360, British Library, (MS 1894), y. 17 [9]

Aşırı genellemeci  tuttum ile Selçuklu toplumunda tüm kadınların üst dü-

zeyde bir statüye sahip olduğunu söylemek mümkün değildir.  Elbette zorluk-

larla karşılaşan  kadınlar  olmuştur.  Sınırlı sayıda da olsa Ortaçağ olumsuz 

durumu içinde Avrupa’da da statüsü ve konumu itibariyle etkin olan kadın-

lar  da bulunmaktadır.  Ancak istisnai durumlardan değil  toplumun  geneline 

hakim olan durumlardan hareket edildiğinde Selçuklu kadınların statüsünün 

dönemindeki hiçbir kültürde olmayan üst seviyede olduğu sanat eserlerinden 

de takip edilen bir gerçekliktir.  

---

223

Başak Burcu TEKİN

Selçuklu toplumunun İslamiyet ile ilişkisini doğru kurduğu için değil  de 

, İslamiyet ile bağı zayıf olduğu için,  kadın konusunda  farklı tavırlar ser-

gilediği ile ilgili kanaatler bulunmaktadır. Selçuklu döneminde inşa edilmiş 

sayısız cami dışında sikkelerden kitabelere kadar çeşitlenen yazılı belgede,  

Kur’an-ı  Kerim’den  ayetlerin  kullanışı  Selçukluların  İslamiyet’e  ne  kadar 

düşkün olduklarının bir göstergesidir.    Emevi ve Abbasilerin  kadının statü-

sü konusunda    İslamiyet öncesi gelenekleri devam ettirirken   bu tutumlarını   

İslamiyet’in emirleri gibi sunmaları Selçuklu tarafından kabul görmemiştir. 

Sanat eserlerinden  de bu takip edilebilmektedir.  Emevi ve Abbasi sanatın-

daki çok sayıdaki yarı çıplak kadın tasvirlerinin aksine Selçuklu kadın tasvir-

lerinde  mahremiyet algısı  hiçbir zaman terk edilmemiştir.

6

  Selçuklu toplu-

mundaki  kadının üst düzey  statüsü,  kadın ya da erkek olarak bir cinsiyetin 

baskın tutumundan kaynaklanmamıştır.   Toplumun ortak görüşü bu yönde 

olmuştur.  Kadının toplum içindeki bu konumundan hoşlanan ve böyle olma-

sını bekleyen eşlerin, babaların, amca ya da dayıların ve kardeşlerin varlığı 

atlanmamalıdır. Böylece Ortaçağda Türk-İslam kültürünün temsilcisi olarak 

Selçuklu kadını   eşsiz bir konuma sahip olmuştur.    

Kaynakça 

AHMETBEYOĞLU,  A.,  (2001),  Avrupa  Hun  İmparatorluğu,  Ankara: 

TTK Yayınları. 

AMT E., (1992), Women’s Lives in Medieval Europe: A Sourcebook,  New 

York: Routledge. 

BARDSLEY, S., (2007), Women’s Roles in the Middle Ages, Westport, CT: 

Greenwood Press.

BATES, Ü.Ü.,  (1978), “Women as Patrons of Architecture in Turkey”, 

Women in the Muslim World, ed. L.Beck-N.Keddie, Cambridge, Mass:Har-

vard University Press,ss. 245-260.

BİÇAK,S., (2007), Türkiye Selçuklu Toplumunda Kadin ( XI-XIV Yüz-

yıl), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,  Marmara Üniversitesi,  İstanbul.

BAYRAM,  M.,(1991),  “Baciyân-ı  Rum  ( Anadolu  Bacıları  )  Hakkında 

Bazı Yeni Kaynaklar”, X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, s. 967–973. 

6   Selçuklu kadın tasvirleri ile  Abbasi ve Emevi dönemi kadın tasvirlerinin  kadının statüsü 

ve toplum içindeki rolü açısından karşılaştırmalı olarak değerlendirmesi için bkz. (Tekin, 

2013).

---