Uluslararasi sempozyumu

268 -La- / -Le- İsimden Fiil Yapma Ekinin Türkçeleştirme Fonksiyonu

iller türetmesidir. -la- / -le- eki yabancı dillerden dilimize kelime girişinde 

bir köprü vazifesi görmektedir. Başka bir dilden, dilimize giren kelime -la- / 

-le- eki vasıtasıyla Türk hüviyeti kazanmaktadır.

-la-  /  -le-  ekinin  Türkçeleştirme  fonksiyonunu  en  iyi  biçimde,  dilimize 

yabancı  kelime  girişinin  kendini  iyiden  iyiye  hissettirmeye  başladığı  Batı 

Türkçesinin ilk devresi olan Eski Anadolu Türkçesi metinlerinden takip ede-

bilmekteyiz. Bu sebeple Dede Korkut Hikâyeleri,  Hamzanâme (Hamzavî), 

Süheyl ü Nevbahar (Hoca Mesud), Destān-ı Yūsuf (Şeyyad Hamza), Târîh-i 

İbn-i  Kesîr Tercümesi  (Şirvanlı  Mahmud),  Kemâliyye  (Şirvanlı  Mahmud), 

Vasiyyetnâme (Birgili Muhammed Efendi), Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-U-

lemâ (Şeyhoğlu), Gülistan Tercümesi (Mahmūd bin Kādi-i Manyās), Mirac-ı 

Nebi (Arif) gibi Eski Anadolu Türkçesi devresinin karakteristik özelliklerini 

yansıtan eserler taranarak ekin bu özelliği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

3

Çü bu kubbe vü havzı vü tahtı ol

‘Acebleyiben bir zamān bahdı ol  (SN

4

-502)

‘Aceblediler ol yiyesileri

Şu döşekleri vü giyesileri (SN-842)

‘Aceblemenüz her ki ‘ışka uya

Meseldür kilimin bıragur suya (SN-1445)

Çayır otlaya tokıyasız kazuh

Turu turu hamlamış ola yazuh (SN-3314)

Hikāyetledi hep hikāyetlerin

Didi tali’inden şikāyetlerin  (SN-4651)

Hikāyetledi  Nev-bahar  anladı

Anı işidüp her biri tanladı  (SN-4949)

Hikāyetledi vü didi kim buyur

Buyurasunı vü işümi kayur   (SN-4968)

Ne kim yazdum ise dürüst olmadı

Nakışladugum hiç eyü gelmedi    (SN-621)

3  Adı  geçen  metinlerde  konuyla  ilgili  tespit  edilen Arapça  ve  Farsça  kelimelerin  dizini 

makalenin sonunda yer almaktadır.

4  Hoca Mesud’un Süheyl ü Nevbahār adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla yer almaktadır.

---

269

Derya DATLI 

Ne kim sözi olur ise söyleye

Tekellüfleye belki hem toylaya (SN-1596)

Ki ma’niyi fehm ide sözi bile

Terāzūlayup lafzı düzibile  (SN-5335)

Tamam alasın u tımārlayasın

Elümüze kızı sımarlayasın  (SN-3171)

Süheyl’i zahımladılar tutdılar

Elin baglayup aldılar gitdiler  (SN-4860)

 ‘Ömer ise Berk-pāy sūretinde vardum, cāsūsladum. (HN

5

-II.c.-62b/3)

Gördün mi bu veled hem bizi hakladı ve hem varup Hamza’yı getürdi. 

(HN-II.c.-3a/7)

Divid kalem alup bir nāme yazdı, mühürleyüp ‘Ömer’e bakdı. (HN-II.c.-

35a/13)

Konak yirine gelüp muhkem hazine sandugın nişānladı. (HN-II.c.-56a/15)

Ol oglanı görmedünüz mi benüm sarāyum cāmların nice pāreledi. (HN-

II.c.-17b/5)

Şehzādeyi meydāna getürüp, selāmlayup girü döndiler. (HN-II.c.-43a/5)

Ardınca bir dahı atdı, ol birinün gezinden mıhladı, bir dahı atdı.  (HN-

III.c.-6a/11)

Ve ba’zı mahallerin atlayup şāha begendirüp mühürleyüp bir mikdār hedi-

ye ile bunlara virüp gönderdi. (HN-III.c.-40b/11)

Her  kimseyi  ki  kiçilikde  edeblemeyeler,  ululugında  iflāh  olmaz.    (GT

6

-

62a/5)

Bir serheng geldi eteğin tutdı ki gel tiz katırumı nalla.  (GT-47a/11)

Geldi gördi Yūsufı ‘acebledi

Hayran oldı bir zaman gey tanladı (DY

7

-14a/378)

Cebrāil göre bunları tanlaya

5  Hamzavi’nin Hamzanāme adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla yer almaktadır.

6  Mahmūd bin Kādi-i Manyās’ın Gülistan Tercümesi adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla 

yer almaktadır.

7  Şeyyad Hamza’nın Destān- ı Yūsuf adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla yer almaktadır.

---

270 -La- / -Le- İsimden Fiil Yapma Ekinin Türkçeleştirme Fonksiyonu

Yüzlerim sag deyüben ‘acebleye (DY-27a/765)

‘Āşık oldı Yūsufun  sıfatına

Ārzūlardı kim baka sūretine   (DY-5a-111)

Bir kitabda okumışdum ben anı

Ārzūlardum görmege dün gün seni (DY-5b/120)

Yūsuf eydür gönli içre siz yavuz

Niçün azarladunuz siz atanuz    (DY-40a/1167)

Koyar ağzına fermānlayu fermānlayu

Bildürür düş ma‘nisin gey anlayu     (DY-22a/616)

Bindi Yūsuf deveye katarlayu

Vardı ana gör ne sözler söyleyü  (DY-36a/1033)

Hükmi yiter ne dilerse işler ol

Sözümi tasdiklesün  kılsun kabul  (DY-43a1252)

Dört yıl anı besledi tımārlayu

Virdi bir gün Ya‘kūba ısmarlayu (DY-40a/1154)

… günāhsuzlara töhmetler ideler ve cürmleyeler. (KKMU

8

-42a/3)

…  yüz  agarda,  nuvaht  ide  ve  teşrif  buyura  ve  istimālet  tāzeleye.  (KK-

MU-67b/1)

Parmakların hilāllamak

9

 ve her yunan yeri üç kerre yumak. (VN

10

-44b/7)

Üç kimseyi ‘acablaram. (TİKT

11

-142a/17)

Velikin bizā‘atın sormadı, ‘acabladum. (TİKT-165b/17)

Ol kim benden baras gide ve gevdemün levni gökçek olai tā kim halk beni 

‘ayıblamayalar. (TİKT-151a/10)

Pes halkun gözlerin cāzūladılar, halkı bununla korkuddılar. (TİKT-97a/3)

8  Şeyhoğlu’nun  Kenzü’l-Küberâ  ve  Mehekkü’l-Ulemâ  adlı  eseri  çalışmamızda  bu 

kısaltmayla yer almaktadır.

9  Parmak aralarını diğer elin parmaklarıyla ovuşturmak.

10  Birgili Muhammed Efendi’nin Vasiyetnāme adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla yer 

almaktadır.

11  Şirvanlı Mahmud’un Târîh-i İbn-i Kesîr Tercümesi adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla 

yer almaktadır.

---