Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 130 Bu bayatılardakı məna tutumu, axıcılıq, ürəyə yatımlılıq güclüdür. Yazıçı qəhrəmanın daxili aləmini bu misralar üzərində kökləyir. Hadisələri danışan qəhrəman bu bayatılarda şahidi olduğu hadisələrdə qəhrəmanlarının daxili aləmindən xəbər verən bir məna yaxınlığı gəzir. Onların başına gələn faciələrin köklərini eşitdiyi qəmli misralarda tapır: ―Sükut içində zınqrov səsləri sanki asta- asta Çahargah muğamına çevrilərək mənim xəyalımı çəkib dərk eləmədiyim, ancaq əsrarlı şirinliyini hiss etdiyim uzaqlara aparırdı və bu naməlum uzaqlarda eynilə belə aylı – ulduzlu qaranlıqda çöllərdə gedən Qız- yetəri, gah qızıl taxtda əyləşən, özü də mənim anam kimi gözəl olan pərilər padşahını və onun qabağında rəqs eyləyən qızları görürdüm.‖ ( Bax: Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖, 7 cilddə, 6-cı cild, Bakı, ―Çinar-Çap‖, 2002, s.153.) İ.Əfəndiyev yaradıcılığı bu gözəl sənət nümunələrini yaradan xalq təfəkkürünün zəngin xəzinəsi üstündə pərvəriş tapıb. Kamil sənət nümunələri olan bu folklor nümunələrinin hər biri qiymətli sənət abidəsidir. İ.Əfəndiyevin öz əsərlərində müraciət etdiyi bayatılar da onun yaratdığı obrazın fikir və arzularını ifadə edir. Qızyetər çoban Mahmudu sevir, lakin onun sevgisi el içində yaxşı qarşılanmır. Ərsiz, dul, üç övlad anası Qızyetərin sadə xalq içində kinayəylə qarşılanan məhəbbəti ona ancaq tənə gətirir. Elin eyham və tənələrindən, kinayəli baxışlarından uzaq olmaq üçün Qızyetər yanıqlı-yanıqlı, bayatı üstündə çobandan xahiş edir: Şamamanın gülü sarı, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 131 Üzməmişəm, gülü sarı. Apar məni, canım çoban, Gün çıxmamış aran sarı. (Bax: Yenə orada.) Yuxarıda obrazların dilindən deyilən bu bayatılar yazıçının qəhrəmanının öz daxili aləminin ovqatı kimi səslənir. Eldən gələn bu dörd misra qəhrəmanın daxili aləmini açmaq, onun zəngin mənəvi əxlaqi keyfiyyətlərə malik olduğunu, öz milli-mənəvi dəyərləri üzərində kökləndiyini oxucuya çatdırmaq üçün qiymətli mənbədir. Vətəninə, yaşadığı məkana bəslənən sonsuz məhəbbəti hər şeydən üstün tutan yazıçı bu kiçik, lakin dərin məzmunlu bayatıdan yararlanmaqla qəhrəmanının qəlbindəki ayrılıqdan doğan səmimi hissləri daha obrazlı şəkildə verir. Yazıçı ―Külli-Qarabağın abı-həyatı, nərmə-nazik bayatıdır-bayatı‖ları (M.V.Vidadi - red.) Qarabağlı qəh- rəmanlarının dilində istifadə etməklə yaratdığı əsərin bədii-estetik dəyərini artırmışdır. Bu nümunələrdə onun el ədəbiyyatına qırılmaz tellərlə bağlılığını, xalq şerinə olan mehr-məhəbbətdən irəli gəldiyini görürük. Ümumiyyətlə, Qarabağ həyatı, mühiti, təbiəti İlyas Əfəndiyevin bütün yaradıcılığının baş qəhrəmanıdır. Bunu dürüst duyan xalq şairi, akademik Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı: "Qarabağ torpağından boy atan əziz qardaşım, Sizin, demək olar ki, bütün əsərlərinizə Qarabağın ab-havası, ruhu, özünəməxsus təbiəti, bir sözlə, bütün gözəllikləri hopub. Sizin əsərlərinizdə Daşaltı çayının şırıltısı, Xarı bülbülün əfsanəvi gözəlliyi, İsa bulağının zümzüməsi, Qarabağ bülbüllərinin cəh-cəhi yaşayır. Bunu yalnız yazıçı müşahidəsinin nəticəsi kimi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 132 izah etmək düz olmazdı. Bu, doğulduğunuz torpağa, onun can dərmanı olan ab-havasına, mənəvi dünyasına, bütün gözəlliklərinə sonsuz vurğunluğun nəticəsidir. Sizi yazıçı edib əlinizə qələm verən də bu torpaq, bu torpağın mənəvi dünyasıdır. Sizin əqidəniz də məhz elə bu torpaqdan pöhrələnib. Sizi durduğunuz indiki mərtəbəyə qaldıran o böyük əqidənizə və bu əqidədən od alan yanar ürəyinizə minnətdar olmalıyıq." (Bax: Bəxtiyar Vahabzadə. ―Zaman və mən‖, Bakı, 1999, səh. 76.) Ədibin yaradıcılığına nəzər saldıqda, buradakı sənətkarlıq məsələlərinə diqqət yetirdikdə yazıçının həm lirik-emosional bədii ifadə vasitələrindən istifadə etməklə əsərlərinin psixoloji duyumunu artırdığını görürük, həm bütün dövrlərdə yaşayıb-yaratmış və özündən əvvəlki zəngin sənət əsərləri qoyub getmiş böyük sənət dühalarının ənənəvi yaradıcılıq metodlarına dərindən bələd olmaqla, onların yaradıcılıq üslubundan öyrənməklə xalqımızın şifahi şəkildə bu günə qədər böyük bir məhəbbətlə qoruyub saxladığı xalq yaradıcılığından gələn obraz, motiv və süjetlərdən istifadə etməklə yaratdığı əsərlərin bədii təsir gücünü duyuruq. Təcrübə göstərir ki, hər bir sənətkar hansı dövrdə, hansı cəmiyyətdə yaşayıb-yaratmasından asılı olmayaraq öz milli-mənəvi kökləri üzərində pərvəriş tapdıqda daha dərin, daha mənalı, məzmunlu, yüksək ideyaları özündə cəmləşdirən sənət əsərləri yarada bilir. Bu əsərlər isə xalqın mədəni həyatının təfəkkür tərzini, ideoloji duyumunu, bəşəri hisslərini özündə daha yaxşı təcəssüm etdirdiyindən həm mənsub olduğu xalq-millət tərəfindən, həm də yüksək ideyalara, insani keyfiyyətlərə hörmətlə Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|