Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 154 (relyativ) zaman, fərdi zaman, mücərrəd zaman. Paradoks elə burdan başlayır ki, bütün bu sadalanan anlayışlar bir sözdə - hamının rahatca istifadə etdiyi Zaman, vaxt söz- anlayışında birləşir. İstənilən sənət fenomenini məhz və yalnız Zaman anlayışını paradoks kimi qəbul edəndə cüzi də olsa, anlamaq mümkün olur. ...Nəzərə alınsa ki, "paradoks" sözünün lüğəti mənası ilk baxışdan qəribə olan nə isə deməkdir, aydın olmalıdır ki, İ.Əfəndiyev irsinə bu rakursdan yanaşma da yalnız ilk baxışdan qəribə kimi dəyərləndirilə bilər. İ.Əfəndiyevin dramaturji əsərlərinin adlarına müraciət edib, onları təklif olunan rakursdan analiz etmək kifayətdir ki, irəlidə açılan yeni məzmunların məna tutumunu açıq görək. Misal: "Sən həmişə mənimləsən" və yaxud "Boy çiçəyi" (əbədi zaman), "Məhv olmuş gündəliklər" (yazıya həkk edilmiş günlər), "Unuda bilmirəm" (yaddaş zamanı), "Bizim qəribə taleyimiz" (mistik zaman), "Atayevlər ailəsində" (nəsillər-zaman), "Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı" (infernal (o tay) zaman), "Büllur sarayda" (dondurulmuş zaman) və s. ...İ.Əfəndiyevin ədəbi istedadının genetik kökləri milli ədəbiyyatın ən dərin qatlarından "şirələnərək" institusional mədəniyyətin faktı olan teatr sənətinin ədəbi əsasına, dramaturgiyaya hikmətli sözün enerjisini ötürməyə müvəffəq oldu. XX əsrin II yarısında yaşayan soydaşlarımız İ.Əfəndiyevin səhnədən söylədiyi monoloqları dinlədi, düşündü, əxz etdi. Bu monoloqların mənəvi əhatə dairəsində formalaşan dramaturgiyamızın yeni nəsli öz yaradıcılıqları ilə inkişaf prosesinin dialektikasını təsdiqləmiş oldu. Mədəniyyətimizin zaman www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 155 zəncirbəndinin qırılmazlığını məhz bu cür münasibət təmin edir.‖ (Bax: Yenə orada.) Ədibin ümumən yaradıcılığı bu dediklərimizi parlaq surətdə təsdiq etməkdədir. Bu baxımdan sözü gedən əsərlərinin bir cəhətinə diqqəti cəlb etməyi lazım bilirik. Onun hekayə, povest və romanlarının, dram əsərlərinin ―zaman zəncirbəndinin‖ qırılmaz bəndi olan müasirliyidir ki, bu müasirlik heyrətamizdir və gətirdiyimiz ədəbi- tənqidi faktlar da, bunu dönə-dönə qeyd etmişdir. Düzdür, bu əsərlərin yazıldığı illər arasındakı fərq xronoloji baxımdan о qədər də çox deyil. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu illər ərzində vətənimizdə köklü tarixi-ictimai hadisələr baş vermiş, Azərbaycanda müstəqil demokratik dövlət qurulmuş, ədəbi irsə münasibətdə yeni, obyektiv meyarlar bərqərar olmuşdur. İlyas Əfəndiyevin əsərləri azərbaycançılığın, ilk növbədə məhz ədəbi milli-mənəvi dəyərlər, yüksək bəşəri ideallar işığında təqdimindən və tərənnümündən ibarətdir. Və bu cəhət onun yaradıcılığının müasirlik meyarı, müasirlik kredosudur... Bu baxımdan, dəqiq müşahidədir: ―İlyas Əfəndiyev qədər teatr sənətinə məhəbbət yaradan ikinci bir dramaturq yoxdur. İlyas Əfəndiyev Şekspir, Şiller, Servantes kimi Azərbaycan xalqının ölməz dramaturqudur. Onun əsərləri, pyesləri hər zaman aktualdır. Yetər ki, o pyeslər olduğu kimi səhnəyə gəlsin. İlyas Əfəndiyevin ideyasına toxunmaq bəşəri ideyaların üstündən xətt çəkmək deməkdi.‖ (Bax: Vidadi Hüseynov. Bu günün İlyas Əfəndiyevi. ―525-ci qəzet‖, 03.10. 2012.) İlyas Əfəndiyevin qələmindən çıxmış əsərlərin unikallığı da elə burada üzə çxır ki, ədəbi tənqidimiz bu cəhəti həmişə yüksək dərəcədə qiymətləndirmişdir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 156 Ədibin bütün yaradıcılığı boyu vaxtaşırı müraciət etdiyi və gözəl nümunələrini yaratdığı hekayələri, povestləri, romanları, peyslərindən ―Atayevler ailəsi‖, ―Sən həmişə mənimləsən‖, ―Məhv olmuş gündəliklər‖ kimi hər biri səhnə sənətimizin tarixində hadisəyə çevrilən pyesleri, ―Xurşidbanu Natəvan‖ kimi tarixi dramı , ―Söyüdlü arx‖, ―Geriyə baxma, qoca‖, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ təkin çox populyar romanları həmişə ədəbi tənqidin M.Arif, Məmməd Cəfər, Bəkir Nəbiyev, Yaşar Qarayev, İnqilab Kərimov, Məriyəm Əlizadə, Akif Hüseynov, İlham Rəhimli, Nizaməddin Şəmsizadə, Vaqif Yusifli, Şirindil Alışanlı kimi tənqidçilərin, ədəbiyyatşünasların diqqət mərkəzində olmuş, onlar bu əsərlərin bədii-estetik məziyyətlərini yüksək dərəcədə açmış və qiymətləndirmişlər. Qeyd etdiyimiz kimi, İ.Əfəndiyevin yaradıcılığı Azərbaycan ədəbi tənqidinin və sənətşünaslarının daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Onun həyat və yaradıcılığı haqqında az yazılmamışdır. Ədəbi tənqid heç vaxt İ.Əfəndiyev yaradıcılığına qarşı laqeyd olmamış və susmamışdır. Ədibin nəşr olunan hər bir yeni kitabı, dərc edilən təzə əsəri, tamaşaya qoyulan hər bir pyesi ədəbi tənqid və ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmış və yüksək qiymətləndirilmişdir. Dediyimiz kimi, Əkbər Ağayevin ədibin «Kənddən məktublar» kitabına yazdığı resenziyası ilə başlanan bu proses sonralar müvəffəqiyyətlə davam etmiş, İ.Əfən- diyev haqqında çoxlu məqalələr, teatr tamaşalarına külli miqdarda resenziyalar, kitablar, namizədlik dissertasiyaları yazılmışdır. Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|