Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 151 qoca‖, ―Üçatılan‖ kimi məşhur romanlarını, ―Seçilmiş pyeslər‖ini oxumaq imkanı əldə ediblər. Bu əsərlər türk ədəbiyyatşünaslarının da diqqətindən yayınmayıb. Bir sıra Türkiyə universitetlərində elmi tədqiqat işlərinin mövzusu İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ilə bağlıdır. Bu yaxınlarda Ankaradakı ―Fenomen‖ nəşriyyatı türk ədəbiyyatşünası, Atatürk Universitetinin dosenti Sedat Adıgözəlin ―İlyas Əfəndiyev. Həyatı, əsərləri, üslub özəllikləri, sosialist gerçəklik baxımından qəhrəmanları‖ adlı elmi monoqrafiyasını nəşr edib. İlyas Əfəndiyevin həyatı haqqında ətraflı məlumat verən müəllif, ədibin yaradıcılığından geniş bəhs edir, onun üslub xüsusiyyətlərinin, bədii-estetik rəngarəngliyinin müfəssəl elmi təhlilini aparır, yazıçını XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının aparıcı simalarından biri kimi qiymətləndirir.‖ Bu da maraqlıdır ki, Sedat Adıgözəl İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının mühüm bir məqamını xüsusi olaraq vurğulayıbdır: ―Əsərlərinin böyük əksəriyyəti sovet dönəminə təsadüf edən İlyas Əfəndiyev 1939-cu ildə çapdan çıxmış və oxucuların sevgisini qazanmış ―Kənddən məktublar‖ adlı ilk kitabından başlayaraq, ömrünün sonuna kimi yazdığı romanlarında, hekayələrində, pyeslərində sovet sosialist ideologiyasının əsiri olmamış, bu ideologiyanı tərənnüm etməmiş, insani hissləri, hər gün gördüyümüz adi adamların məhəbbətini, onların daxili aləmininin psixoloji təsvirini yüksək sənətkarlıqla qələmə almışdır. Heç zaman Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının üzvü olmamış İlyas Əfəndiyev əsərlərində də bədii-estetik prinsipləri əsas götürmüşdür. Onun parlaq istedadı sovet rəhbərlərinin vəsfinə yox, sənətə xidmət etmişdir.‖ (Bax: Yenə orada.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 152 Məriyəm Əlizadə adı çəkilən məqaləsində onu da qeyd edir ki, ―Məsələ budur ki, İlyas Əfəndiyevin yazdığı 20 pyesdən düz 19-u Azərbaycanın və eləcə də Türkiyənin müxtəlif teatrlarının səhnəsində uğurla oynanılmışdır. Azərbaycan Milli Dram Teatrının müasir tarixi isə birbaşa şəkildə onun adı ilə bağlıdır. İlyas Əfəndiyevin bu teatrların səhnəsində son 50 il ərzində tamaşaya hazırlanmış ―İşıqlı yollar‖ (1947), ―Bahar suları‖ (1948), ―Atayevlər ailəsi‖ (1954), ―Sən həmişə mənimləsən‖ (1964), ―Unuda bilmirəm‖ (1968), ―Məhv olmuş gündəliklər‖ (1969), ―Mahnı dağlarda qaldı‖ (1972), ―Qəribə oğlan‖ (1973), ―Xurşidbanu Natəvan‖ (1981), ―Büllur sarayda‖ (1983), ―Şeyx Məhəmməd Xiyabani‖ (1986), ―Bizim qəribə taleyimiz‖ (1988), ―Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı‖ (1989), ―Tənha iydə ağacı‖ (1991), ―Ağıllılar və dəlilər‖ (1992), ―Hökmdar və qızı‖ (1994) kimi pyesləri çağdaş teatr təfəkkürünün inkişafına güclü təsir göstərmişdir. Məhz lirik-psixoloji dram janrının nəzəri-estetik prinsipləri, bədii qayəsi, bu pyeslərin poetikası və arxitektonik quruluşu əsasında ədəbiyyatşünaslıq tərəfindən müəyyənləşdirilir.‖ (Bax: Yenə orada.) Hətta Məryəm Əlizadə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığını tamamilə yeni yöndə, təzə tədqiqat prinsiplərinə uyğun şəkildə yenidən öyrənilməsi vacibliyini irəli sürərək, özü demiş, bir az obrazlı şəkildə olsa da yazır: ―Azərbaycan milli teatrını proses kimi götürdükdə, hətta onun təsisatlı (institusional) - (anlayış iqtisadi termindir və müəllifin anlayışı burada hansı mənada işlətdiyi məlum olmur – J.Q.) mərhələsini belə donmuş, statik hadisə kimi deyil, zaman içində bir hərəkət kimi təhlil etməyi tərcih edirəm. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 153 Bu mənada, Azərbaycan teatrında konkret zaman kəsiyində İlyas Əfəndiyev amilini və ya fenomenini məhz prosesimizin əbədi hərəkəti kontekstində araşdırmaq məqamı yetişibdir. Obrazlı desək, ―İlyas Əfəndiyev fenomeni‖ni açıqlamaq üçün Jül Vernin məşhur romanındakı Kapitan Nemonun sualtı qayığının devizini xatırlamaq yerinə düşər: ―Hərəkətli hərəkətlidə.‖ Yeni elmi düşüncənin əsaslarında duran Kvant fəlsəfəsi qeyri-səlis məntiqlə izah olunur, açılır və fövqəladə yeni, gözlənilməz qənaətlərə gəlməyə imkan verir. Çağdaş elmdə məhz bu yeni açılan perspektivlər məni İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığını ənənəvi ədəbiyyatşünaslıq və ənənəvi teatrşünaslıq mövqeyindən deyil, ―Zaman içində dalğa‖ fenomeni kimi araşdırmağa sövq etdi. Odur ki, bununla bağlı tezisləri bəyan edərək, mətləbə keçməzdən öncə bir şeyi tam əminliklə və tam məsuliyyətlə deyim: İlyas Əfəndiyevin şəxsiyyəti, ədəbi və dramaturji yaradıcılığı, əsərlərinin teatr təcəssümü və onlardan qaynaqlanan mətləblər İlyas Əfəndiyev dramaturgiyasına məhz yeni elmi konsepsiyaların araşdırma üsulları ilə yanaşmaq imkanını verir. ‖ (Bax: Əlizadə M. Sözlü adam.―525-ci qəzet‖, 03.06.2009, s.7.) Məsələn, elə buradaca teatrşünas-tənqidçi Məryəm xanım İlyas Əfəndiyev dramaturgiyasında ―z a m a n‖ konsepsiyasını belə izah edir: ―İnsan varolmasının dördüncü ölçüsü, boyutu olan Zaman özü-özlüyündə paradokslardan və fenomenlərdən ibarətdir. Zamanın bir neçə təzahür formaları var. Bunları düşündükcə, çox tez dəqiq elmi düşüncədən bədii- yaradıcı düşüncəyə keçməli olursan. Fiziki zaman, astronomik zaman, təqvimi zaman, psixoloji zaman, nisbi Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|