www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
20
Məmmədov və Əkbər Ağayev, Firudin Hüseynov və
Əzizə Cəfərzadə, Abbas Zamanov və Orucəli Həsənov və
bir çox başqaları kimi tamamillə müxtəlif, bir-birindən
fərqli qələm sahibləri, sonrakı ədəbi nəsillərin Bəxtiyar
Vahabzadə və İsmayıl Şıxlı, Bayram Bayramov və Bəkir
Nəbiyev, Məsud Əlioğlu və Qulu Xəlilov, Cəlal
Məmmodov və Əhəd Hüseynov kimi və bir çox başqa
nümayəndələri, daha sonralar Xəlil Rza Ulutürk və Yaşar
Qarayev, Seyfulla Əsədullayev və Təhsin Mütəllimov,
Şamil Salmanov və Arif Səfiyev, Gülrux Əlibəyli və
İnqilab Kərimov, Çingiz Hüseynov və İslam İbrahimov,
Arif Hacıyev və Abbas Hacıyev, daha sonralar Aydın
Məmmədov və Vilayət Quliyev, Kamil Vəliyev və İlham
Rəhimli, Nizaməddin Şəmsizadə və Məryəm Əlizadə,
Akif Hüseynov və Vaqif Yusifli, уепə də bir çox
başqaları dəfələrlə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığına
müraciət etmiş və bu yaradıcılıq Azərbaycan xalqının XX
əsrdəki
tarixi
və
taleyi
kontekstində
yüksək
qiymətləndirilmişdir. İlyas Əfəndiyevin sağlığında Yəhya
Seyidov, Yaqub İsmayılov, Aida Salahova, Yaşar
Qarayev onun haqqında beş elmi monoqraliya yazıb nəşr
etdirmiş, XX əsr Azərbaycan nəsri və dramaturgiyasının,
Azərbaycan ədəbi dilinin, Azərbaycan teatr sənətinin
inkişafında İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının rolunu və
bədii-estetik xüsusiyyətlərini təhlil və tədqiq etmişlər.‖
(Bax: Elçin. Seçilmiş əsərləri, 10 cilddə, 8 cild, Bakı,
―Çinar-Çap‖ nəşriyyatı, 2005, səh.137; İlyas Əfəndiyev
şəxsiyyəti və sənəti haqqında bir neçə söz
(İ.Əfəndieyevin ―Seçilmiş əsərləri‖nə - 7 cilddə yazılmış
ön söz. Bax: İ.Əfəndiyev. Seçilmiş əsərləri 7 cilddə, I
cild, Bakı: ―Çinar-Çap‖, 2002 s. 15-16; həmçinin bax:
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
21
Yəhya Seyidov. İlyas Əfəndiyev, Bakı: Azərnəşr, 1975;
Aida Salahova. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığının poetika-
sı. Bakı: Yazıçı, 1984; Yaşar Qarayev. İlyas Əfəndiyev.
Bakı: Bilik, 1987; Yaqub İsmayılov. İlyas Əfəndiyevin
yaradıcılıq yolu. Baki: Elm, 1991; Yaşar Qarayev. Xarı
bülbülün nağılı. Bakı: Azərnəşr, 1995; Əmin Əfəndiyev.
İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı. Bakı: Elm, 2000; Yaşar
Qarayev. Tarix yaxından və uzaqdan. Bakı: Elm, 1996;
Himalay Qasımov. Müasir Azərbaycan romanı: Fil. elm.
dok. ...dis. Bakı, 1993; Kamal Talıbzadə. Məhəbəttin
tərənnümü. ―Ədəbiyyat qəzeti‖, 3 oktyabr, 1997 və s.)
Əmin Əfəndiyevin tərtib etdiyi geniş biblioqrafik
göstəricisi (İlyas Əfəndiyev, Biblioqrafik göstərici. Bakı:
Azərnəşr,
1985.) nəşr edilmiş, həmçinin İlyas
Əfəndiyevin yaradıcılığı haqqında maraqlı və dəyərli
dissertasiyalar
müdafiə
olunmuşdur.
(Bax,
avtoreferatlara: İ.Nəsirov. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq
yolu. Bakı, 1967; B.A.Mahmudov. İlyas Əfəndiyevin
dramaturgiyası. Bakı, 1974; İ.B.Salmanov. Azərbaycan
sovet ədəbiyatında lirik-psixoloji dramların dil və üslub
xüsusiyyətləri. İlyas Əfəndiyevin frazeologiyası əsasında.
Bakı, 1983; M.Ə.Əlizadə. Lirik-psixoloji dramda
qəhrəman problemi, İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı
əsasında. Bakı, 1990 və s.)
Eyni zamanda, deməliyik ki, İlyas Əfəndiyevin
yaradıcılığından bəhs edən bu çoxsaylı məqalələr,
istedadlı müəlliflərin ciddi tədqiqat əsərləri, təbii ki,
Azərbaycan ədəbi tənqidinin və ədəbiyyatşünaslıq
elminin inkişafında da az rol oynamamışdır.
Lakin, xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin şəxsiyyətini və
yardıcılığını ulu öndər Heydər Əliyev qədər dəqiqliklə,
dəyərincə, özü də dəfələrlə, müxtəlif məqamlarda
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
22
qiymətləndirən ikinci bir şəxsiyyət olmamışdır. Heydər
Əliyev həmişə İlyas Əfəndiyevə münasibətdə diqqətli
olmuşdu və hələ 1980-ci ildə deyirdi:
«İlyas Əfəndiyevin əsərləri həm səlis, gözəl bədii
dilinə, həm dərin məzmununa görə, həm də yüksək
sənətkarlığına görə fərqlənir, oxucuya böyük estetik təsir
bağışlayır. Onun kitablarında həm körpüsalanların çətin
işi, həm neftçilərin qəhrəman əməyi, həm müasir kəndin
həyatı, həm də Azərbaycan ziyalıları arasında mənəvi-
psixoloji proseslər inandırıcı şəkildə və dərindən əks
etdirilmişdir. Öz yaradıcılığında yazıçı cəmiyyətimizin
mənəvi təşəkkülünü və inkişafını diqqətlə izləyir, onun
mənasını açıb göstərir, bugünkü həyatımız üçün də,
gələcək həyat üçün də nümunə olan adamların parlaq
obrazlarını yaradır. O öz sənətkarlığı ilə zəhmətkeşlərin
mənəvi
tərbiyəsində
fəal
iştirak
edir.»
(Bax:
―Kommunist‖ qəzeti, 25 may, 1980.)
Müasir ədəbiyyatşünasliğimiz üçün ciddi elmi-nəzəri
əhəmiyyət daşıyan bu məlumatlara, müəllif və əsərlərin
siyahısına bir çox başqalarını da indi əlavə etmək
mümkündür və yəqin ki, gələcəkdə də həmin imkan
olacaqdır. Çünki ədibin əsərləri yeni meyarlar zəminində
bundan sonra da araşdırma obyektinə çevriləcək,
elmimizin və ədəbi ictimaiyyətimizin diqqətini cəlb
edəcəkdir.
―İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığının ədəbi tənqiddə
dərki‖ probleminin öyrənilməsi başqa bir cəhətdən də
maraqlıdır və yenə də bu barədə Elçin müəllimin
fikirlərinə istinad edək: ―Sovet dövrü Azərbaycan nəsri
(Süleyman Rəhimov, Əli Vəliyev, Əbülhəsən, Mehdi
Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Mir Cəlal, İlyas Əfəndiyev,
Dostları ilə paylaş: |