XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti
721
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/5 Spring 2013
oluĢturulan düzenli bir Gürcistan ordusunun meydana getirilmesi, Kıpçak yerleĢimi ve son olarak
da Kıpçakların HristiyanlaĢtırılması ile GürcüleĢtirilmeye çalıĢılması, bölge tarihi açısından
meydana gelen diğer hiçbir olayla karĢılaĢtırılamayacak kadar önemlidir.
91
Sultan MelikĢah‟ın ölümü sonrası baĢlayan ve Sultan Muhammed Tapar‟ın (1105-1118)
son zamanlarına kadar süren Gürcü saldırıları, 1118 yılı itibariyle Kıpçaklarında iĢtirak etmesiyle
Ģiddetini artırarak devam etti. Kral, yeniden teĢkilatlandırdığı ve büyük çoğunluğunu Kıpçaklardan
oluĢturduğu ordusu ile 1118‟de Gannuh‟dan Aras Nehri‟ne doğru ilerledi, ardından nehri
kıyısındaki Türklere saldırarak birçoğunu öldürdü ve büyük bir ganimet elde etti. 1120 yılında Kral
tekrardan Kağızman-Pasin‟inde bulunan AĢorn‟a (AĢornek-AĢarunik-Kağızman Deresi)
92
giderek
Türkmenler üzerine saldırdı ve çok sayıda esir aldı.
93
1121 yılında Gürcü Kralı David‟in Türk bölgelerine yaptığı akınlara
bir son vermek isteyen
Selçuklu Sultanı Mahmud, Artuklu Emir Necmeddin Ġlgazi‟ye Gürcü seferine çıkmasını buyurdu.
Bunun üzerine Emir Ġlgazi, 1120 yılında Bağdat halifesine ve Sultan Mahmud‟a isyan ettikten
sonra kaçarak kendisine sığınan Seyfüddevle Dübeys b. Sadaka‟nın da bulunduğu bir ordu ile
hareket etti ve yanındakiler ile Erzurum‟a geldiğinde kadı ve vezirini burada bırakarak Kars‟a
doğru yoluna devam ederek Trialet bölgesine girip Tiflis‟in güneybatısında bir günlük mesafedeki
Didgori‟nin yakınında bir ovaya karargâh kurdu. Bu sırada Aran ve Gence Meliki Tuğrul, Bitlis,
Erzen ve Divin hakimi Togan Arslan‟a da haber gönderip sefere iĢtirak etmesini ve Tiflis‟in
doğusundan gelmesini istedikten sonra Tuğrul, Gence tarafından, Togan Arslan ise Divin‟den
bölgeye doğru harekat etti. Tiflis‟e doğru farklı rotalarda ilerleyen ordular Tiflis kapısı önünde
toplanmayı kararlaĢtırmıĢlardı. Ancak Emir Ġlgazi, Melik Tuğrul ve Togan Arslan‟ın orduları ile
birleĢemeden, 18 Ağustos 1121‟de (12 Ağustos1121)
94
Kral David‟in komutasındaki Gürcü ve
Kıpçak kuvvetleri ile Tiflis‟e yakın Didgori isimli dar bir vadide karĢı karĢıya gelip savaĢ düzeni
aldılar. Kıpçakların üstün baĢarıları sonucunda meydana gelen savaĢ sırasında Ġlgazi komutasında
Türk birliği ağır bir yenilgi aldı. Gürcü-Kıpçak ordusunun 1120-1121 faaliyetleri sırasında Gence
ile Kür ve Çoruh boylarındaki Tao-Klarceti bölümü Selçuklular elinden çıktı.
95
Saldırılarına ara
vermeyen Gürcü Kralı 1122‟de Türklerin elinde olan Tiflis‟i kuĢatarak aldı ve ardından Ģehirde
91
Peter B. Golden, “The Case of Pre-Chinggisid Rus‟ and Georgia” Nomands in the Sedentary World, England,
Curzon 2001, p. 46; Metreveli,
A.g.e., p.81; Golden, “The Qıpcaqs in Georgia”, p.59,62,63; Tellioğlu,
Türk-Gürcü
İlişkileri, s.75.
92
M.Fahrettin Kırzıoğlu, Kars Tarihi, Ġstanbul 1953, s.367.
93
Brosset, A.g.e., s.317.
94
Metreveli, A.g.e., p.90; Mikaberidze, A.g.e., p.276.
95
Süryani Mihail‟e göre, 1021-1022, tarihinde Horasan sultanı, Ġberia üzerine bir general gönderdi. Ġberia kralı bunların
içeri girince arkalarındaki bütün geçitleri kapattı ve hepsini kılıçtan geçirdi. Süryani Patrik Mihail Vakainamesi,s.69;
Simbat Vekayinamesi‟ne göre ise 1121-22 tarihinde Gürcü kralı Gazi denilen büyük Ġranlı emiri hezimete uğrattı. Emir
150 bin kiĢilik bir ordu ile Gürcistan‟a yürümüĢtü, Başkumandan Simbat Vekayinamesi, s. 52; Ġbnu‟l Ezrak,
Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), Ġnc./Not.: Ahmet Savran, Erzurum 1992, 34,35; Smbat Sparapet‟s
Chronicle, s. 68; Ġbnü‟l Adim, Buygetü‟t-taleb fi Tarihi Haleb, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, (Seçmeler),
Çev/Not/ Açk.: Ali Sevim, TTK. Yay., Ankara 1989, s. 145; Brosset, Ag.e., s.322,323; Ġbnü‟l-Esir, El-Kâmil fi‟t-Târih,
C.X, s.450; Abû‟l-, Abû‟l-Farac Tarihi, s, 357; Azimi Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler, s.53; Tellioğlu,
Türk-Gürcü İlişkileri, s.80; Kırzıoğlu, Kıpçaklar, s.117; Vladimir Minorsky, “Caucasica in the History of
Mayyafariqin”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies Vol. 13, 1(1949), p.32; Ġbn Kesîr, El Bidaye
Ve'n-Nihaye, C.XII., s.350-353; Ġbn Kalânisî, olayları kısaca Ģöyle aktarmaktadır; Bu yıl (H. 515, 1121-1122)
Durub‟da Gürcülerin göründüğünü ve bunların Sultan Tuğrul‟un arazisini iĢgal ettikleri rapor edildi. Halep kralı
Artuk‟un oğlu Emir Necmeddin‟den, Türkmenlerden ve Dübes b.Sadaka b. Mazyad‟dan yardım istendi. Onlar Tuğrul‟un
ricasını kabul etti ve ivedilikle büyük bir ordu ile ona katılmak için yola çıktılar. Gürcü orduları korkuya kapıldı,
Müslümanlar onlara baskın yaptılar ve Durub‟da onları kuĢattılar; ama Gürcüler Müslümanları bozguna uğrattı, savaĢta
onları yendi ve birçoğunu öldürdüler. Bundan sonra Tiflis Ģehri üzerine ilerlediler ve orayı savaĢarak aldılar ve halkın
birçoğunu öldürdüler. H.A.R.Gıbb, M.A., The Damascus Chronicle of The Crusades, Ext.and Trans from the
Chronicle of İbn Al-Qalânısî, London 1932, p164.