718
Ömer SUBAŞI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/5 Spring 2013
yeniden Gürcülere karĢı harekete geçerek Samsvlide ovasına girmesinin ardından bunu haber olan
Kral Giorgi de ordusu ile oraya geldi. Ġki ordu yine Phartzkhis‟de karĢılaĢtılar ancak yapılan
savaĢta yine Kral Giorgi, Savtegin‟i yenilgiye uğratarak geri çekilmek zorunda bıraktı. Kral ise Tao
bölgesinde bulunan Bana Kalesi‟ne gitti. Bu sırada Savtegin„in Gürcü Kralına yeniden mağlup
olması Oltu, Erzurum ve Kars Ģehirleri ile havalisinin Bizans‟ın doğu sınır kumandanı Grigol‟un
eline geçmesine neden oldu ve Grigol bu topraklarda bir Düklük kurduktan sonra Bana‟ya giderek
Krala tabiliğini bildirdi bundan sonra Kral, Kars ve çevresini ġavĢat aznavurlarına bıraktı.
74
MelikĢah meseleye bir son vermek niyetiyle 1080‟ de gönderdiği büyük kumandalardan
Ahmed, Erran‟a geldi. Kuvvetli bir emir ve korkunç bir cenkçi olan Ahmed, Gürcülerin “Didi
Turkoba” (Büyük Türk Fehti-Büyük Türk Akınları ve YerleĢmeleri-) dedikleri akınları baĢlattı.
75
Ardından, Kars‟ı kuĢatıp kesin olarak zapt ettikten sonra Erzurum‟u Oltu‟yu ve Grigol‟a tabi diğer
kasaba ve Ģehirleri iĢgal ederek bölgede Hristiyan hâkimiyetine son verdi. Ardından komutası
altındaki büyük bir kuvvetle bu sırada Koeul‟in dıĢında bulunan krala, ani bir hücumla saldırdı ve
kralı Koeul‟de (Kuel-Qveli-Tyrokastron) ağır bir bozguna uğrattıktan sonra kaçmağa mecbur
ederek bir çok askerini öldürüp bölgeyi kesin olarak geri aldı.
76
Ahmed fütuhata devam ettiği sırada
Gürcülerden memnun olmayan Hristiyanlar da onunla birlik idiler. Gürcü Kralı bir kere daha
bozguna uğratılarak hazinesi, silahları, otağı, kıymetli eĢyaları zapt olundu. Acara‟ya çekilen kral
oradan Abhazia‟ya kaçmağa mecbur kaldı. Ahmed, yanında Gürcistan seferi sırasında elde ettiği
zengin ganimetlerle Erran‟a dönerken Türkmenlerden Ebu Yakub ve Ġsa Böri ile karĢılaĢtı ve
onları, yüklü oldukları büyük miktardaki altın ve serveti gösterip, Kralın yenildiğini ve Bizans
ülkesine gitmek yerine ıssız ve zengin hazineler ile dolu Gürcistan ülkesine gitmeleri konusunda
teĢvik etti. Emirler, hemen yollarını değiĢtirerek S. Jean yortusu günü 24 Haziran 300-1080 de
hızla Gürcistan içlerine kadar yayıldılar ardından bu iki kumandan Karadeniz‟e kadar her tarafı
istila ettiler. Asis-Fori bölgesi,
77
Klarceti, deniz kıyısına kadar ġavĢat, Ardanuç, Acara, Samtskhe,
Karthli, ve Kutayis havalisini tamamen iĢgal ile maiyetlerindeki boyları buralara yaydılar ve bu
bölgeler Türkler ile doldu. Türk kuvvetleri bir gün içerisinde Kutayis, Ardanuç ve Klarceti
bölgesindeki bütün manastırları yağmaladıktan sonra kıĢa kadar buralarda kalarak mağara ve
ormanlarda saklanan bölge halkını öldürdüler. 1080 yılında yaptıkları bu ilk büyük seferden sonra
kıĢı Mokan‟da geçiren Türkler bahar yaklaĢınca yeni kuvvetlerle tekrar Gürcistan‟a girdiler ve
Çoruh Nehrinin kaynaklarını ve Trabzon‟a kadar bütün sahil bölgesini ele geçirdiler.
78
Türk akınları
ile iyice köĢeye sıkıĢan ve bir kurtuluĢ yolu arayan Kral, soylulara danıĢtıktan sonra MelikĢah‟ın
yanına gitmeye karar verdi ve 1088‟de Ġsfahan‟a Sultanın yanına gitti. MelikĢah, Kaheti ve Hereti
karĢılığında Gürcü kralı yıllık vergiye mecbur etti ve böylece Türk-Gürcü barıĢı tesis edilmiĢ oldu.
1080-1088 yılları arasında Kartli ve Tao-Klarceti bölgesinde yaĢanan olaylar tamamen Kralın nasıl
bir güç ile karĢı karĢıya olduğunun farkına varamamasından dolayı meydana gelmiĢti. Saltanatının
74
The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha, text edit.: S.Qaukhchishvili, Trans.: Katharine Vivian,
Amsterdam 1991, p.1,2; Kafesoğlu, A.g.e., s.107; Erdoğan Merçil, Selçuklular-Makaleler, -Emir Savtegin- Ġstanbul
2011, s.81; Brosset, A.g.e., s. 306; Thomson, A.g.e., p.309; Tabakat-Nasıri, MelikĢah‟ın Memalik-i Rum‟u ele geçirdiği
ve Memalik-i-Türk ve Rum taraflarında bir çok gaza ve cihat yaptığını bildirmektedir. Tabakat-ı Nasiri, Selçuklular,
Ter./Not.: Erkan Göksu, Tokat 2011, s.43;
75
Sh. A. Meskiha, An Outline of Georgian History, Tblisi 1968, p.12; Peter B. Golden, “The Turkic Peoples and
Caucasia”
Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe,- Turks-Khazars and Qipchaqs- Variorum 2003,
p.56,57.
76
Cyril Toumanoff, Koul-Qveli- Koeul'in, Constantin Prographası‟nda geçen Tyrokastron isimli yer olduğunu iddia
etmektedir. Toumanoff,
A.g.e.,p.494,945.
77
Asis Fori bölgesi, Yukarı Tao‟daki Tortum‟un doğusunda Çoruh nehri vadisi ve Parhal Dağları yakınındaki bölge olan
Asis‟pori veya Arseats‟p‟or olarak ta bilir. T.A. Sinclair,
Eastern Türkey: An Architectural And Archaeolgical
Survey C.II, Londra 1989, p.32.
78
Brosset, A.g.e., s.306,307; The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha, p.2,3; Lordkiphanizde, A.g.e.,
p.76;Vryonis,
A.g.e., p.283; Kırzıoğlu,
Kıpçaklar, s.79,80; Nikoloz BerdzeniĢvili -Simon CanaĢia [Ġvane CavahiĢvili],
Gürcistan Tarihi, Çev.: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yay., Ġstanbul 2000, s.136.