Ximiya texnologiya fakulteti

1.2.Materiallardıń elektr ótkezgishliklerin ólshew
Materiallardıń elektr ótkezgishliklerin ólshew elektron spektroskopiyasınıń tiykarǵı waziypası esaplanadı. Materialdıń qásiyetlerine qaray, elektr ótkezgishlik, empedans hám basqalar sıyaqlı elektr parametrlerin ólshew ushın túrli usıllardan paydalanıw múmkin.
Materiallardıń elektr qásiyetlerin ólshewdiń eń keń tarqalǵan usıllarınan biri ózgeriwshen tok (AC) usılı bolıp tabıladı. Ol materialdıń empedansin ólshew ushın isletiledi, bul material daǵı kernew hám aǵıs qatnası. Empedans ólshewleri ádette material menen elektr dáwirin quraytuǵın rezistorlar, kondansatorlar hám induktorlardan paydalanadı.
Materiallardıń elektr qásiyetlerin ólshewdiń taǵı bir usılı - ózgeriwshen kernew (AC) usılı. Ol materialdıń dielektrik ótkezgishligin ólshew ushın isletiledi, bul materialdıń elektr zaryadın saqlaw qábiletin ólsheydi. Bul usılda materialǵa ózgeriwshen kernew qollanıladı hám keyin materialdan ótetuǵın aǵıs olshenedi. Sonnan kelip shıǵıp, materialdıń ótkezgishligin esaplaw múmkin.
Bunnan tısqarı, materialdıń ótkezgishligin ólshew ushın isletiletuǵın tuwrıdan-tuwrı aǵıs (DC) usılı bar. Bul usılda materialǵa turaqlı kernew qollanıladı hám keyin materialdan ótetuǵın aǵıs olshenedi. Sonnan kelip shıǵıp, materialdıń ótkezgishligin esaplaw múmkin.
Ulıwma alǵanda, materiallardıń elektr ózgesheliklerin ólshew elektr spektroskopiyasınıń zárúrli basqıshı bolıp, ol materiallardıń qásiyetleri hám biologiyalıq sistemalar haqqında maǵlıwmat beredi. Hár qıylı ólshew usıllarınıń kombinatsiyası hár qıylı ilimiy hám injenerlik máseleleri ushın paydalı bolıwı múmkin bolǵan materialdıń qásiyetleri haqqında tolıqlaw maǵlıwmat alıwǵa múmkinshilik beredi.
Materiallardıń elektr ótkezgishlikrin ólshewdiń basqa usılları - elektr konduktoriya, kólemli elektronika, elektr ótkezgishligi hám basqalar. Elektr konduktometriya usılı materialdıń elektr ótkezgishligin ólsheydi, bul materialdıń elektr tokın ótkeriw qábiyleti menen belgilenedi. Ílashıǵıtiv elektronikada materialdıń kólemli qásiyetleri olshenedi, bul onıń dielektrik qásiyetleri menen baylanıslı.
Bunnan tısqarı, elektron spektroskopiyası kletkalar hám toqımalar sıyaqlı hár qıylı biologiyalıq sistemalardı úyreniw ushın isletiliwi múmkin. Mısalı, ózgeriwshen tok usılı túrli fiziologikalıq sharayatlarda kletka empedansidagi ózgerislerdi ólshew ushın isletiliwi múmkin. Bul kletka membranasındaǵı ózgerisler hám kletka ishindegi processler haqqında maǵlıwmat alıw imkaniyatın beredi.
Sonıń menen birge, elektron spektroskopiyası saratan hám diabet sıyaqlı túrli keselliklerdianıqlawlaw ushın isletiliwi múmkin. Mısal ushın, qandıń elektr qásiyetlerin ólshew arnawlı bir keselliklerdiń bar ekenligin anıqlawǵa járdem beredi. Bunnan tısqarı, dári terapiyasınıń natiyjeliligin baqlaw ushın elektr spektroskopiyasından paydalanıw múmkin.
Sonday etip, materiallar hám biologiyalıq sistemalardıń elektr qásiyetlerin elektr spektroskopiyası járdeminde ólshew materiallar hám biologiyalıq sistemalardıń qásiyetlerin úyreniw, sonıń menen birge keselliklerdi anıqlawlaw hám baqlaw ushın zárúrli qural bolıp tabıladı.
Bunnan tısqarı, elektron spektroskopiyası pán hám texnikanıń Material tanıw, elektronika, qattı deneler fizikasi, biofizika hám medicina sıyaqlı túrli tarawlarında keń qollanıladı.

Material tanıwda elektron spektroskopiyası polimerlar, áynekler, keramika hám metallar sıyaqlı materiallardıń dúzilisi hám qásiyetlerin úyreniw ushın isletiledi. Bul usıl materialdıń quramı hám dúzilisin, sonıń menen birge, onıń elektr ótkezgishligin, dielektrik qásiyetlerin, magnit qásiyetlerin hám ıssılıq qásiyetlerin anıqlawǵa járdem beredi.

Elektronikada elektr spektroskopiyası materiallardıń elektr ótkezgishligi hám dielektrik joytıw sıyaqlı hár qıylı elektron qásiyetlerin úyreniw ushın isletiledi. Bul usıl materialdıń sapasın jáne onıń elektron qurılmalarda paydalanıwǵa jaramlılıǵın anıqlawǵa járdem beredi.
Qattı deneler fizikasida elektron spektroskopiyası qattı materiallardıń optikalıq ózgeshelikleri hám qozǵalıw spektrleri sıyaqlı túrli qásiyetlerin úyreniw ushın isletiledi. Bul usıl qattı materiallardıń elektron ótkezgishligi hám optikalıq aktivligi mexanizmlerin túsiniwge járdem beredi.
Biofizikada elektr spektroskopiyadan beloklar, nuklein kislotalar hám kletka membranaları sıyaqlı biologiyalıq sistemalardı úyreniw ushın paydalanıladı. Bul usıl biomolekulalar ortasındaǵı óz-ara tásir mexanizmlerin hám biologiyalıq sistemalardıń dúzilisin túsiniwge járdem beredi.
Medicinada elektron spektroskopiyası saratan, diabet, infektsiyalar hám zaqım aliwlar sıyaqlı túrli keselliklerdianıqlawlaw ushın isletiliwi múmkin. Bul usıl málim kesellikler menen baylanıslı bolǵan toqımalar hám organlardıń elektr qásiyetlerindegi ózgerislerdi anıqlawǵa járdem beredi. Bunnan tısqarı, elektron spektroskopiyası dári terapiyasınıń natiyjeliligin bahalaw ushın isletiliwi múmkin hám toqımalar hám organlardıń elektr qásiyetleriniń ózgerisler dinamikasın baqlaw.
Sonıń menen birge, elektron spektroskopiyadan kvant noqatları hám nanotubalar sıyaqlı nanomateriallarnıń qásiyetlerin úyreniw ushın paydalanıw múmkin. Bul usıl olardıń optikalıq hám elektron qásiyetlerin anıqlawǵa járdem beredi, olar quyash batareyaları, LEDlar hám kvant kompyuterleri sıyaqlı túrli qosımshalar ushın isletiliwi múmkin.
Bunnan tısqarı, elektron spektroskopiyası átirap -ortalıqta júz bolatuǵın processlerdi úyreniw ushın isletiliwi múmkin, mısalı, topıraqtaǵı suw muǵdarı hám pataslanıwın anıqlaw, atmosfera quramın analiz qılıw hám taǵı basqa.
Sonday etip, elektron spektroskopiya materiallardıń, biologiyalıq sistemalardıń hám átirap -ortalıqtıń túrli qásiyetlerin úyreniw ushın kúshli qural bolıp tabıladı. Onıń keń sheńber degi qollanılıwı onı kóplegen ilimiy hám texnikalıq tarawlarda ajıralmaytuǵın quralǵa aylantıradı.