Unix
Unix (ing.
Unix)
—
1969-
cu ildə
Ken Tompson
və
Denis Ritçi
tərəfindən
Bell
laboratoriyalarında
yazılmış, eyni vaxtda bir çox istifadəçi ilə eyni zamanda müxtəlif əməliyyatları yerinə yetirən bir
əməliyyat sistemidir.
Denis Ritçnin təklifi ilə yeni ƏS –
UNICS (UNIplexed Information and Computing System)
adlandırılmış, sonralar UNIX adına qısaldılmışdı.
Bu əməliyyat sisteminin əsasıda
Massaçusets Texnologiya İnstitutu
(MİT),
AT&T
, Bell Labs və GE
-
nin bir yerdə istehsal etdikləri
Multics
və
Unicse
dayanır. Unix
-
in ilk versiyası
Assembler
dili ilə
yazılmışdır və bu əməliyat sistemi sadəcə yazıldığı kompüterin özündə işləyirdi. Unix Əməliyyat
Sistemi 1973-
cü ildə
C proqramlaşdırma dili
ilə yenidən yazılmışdır.
AT&T Bell Labs Unix-i Novell-
ə
satdı,
1994-
cü ildə də Novell Unix markasını bugünkü sahibi The Open Group
-a verdi.
Unix çox prosesli və çox bahalı kompüterlərdən, ucuz və tək prosesli PC
-
lərə qədər bir çox
kompüterdə işləyə bilir. Unix əməliyyat sisteminin sağlamlığı bir çox yerlərdə test edilmiş və davamlı
bir sistem olduğu təsdiq edilmişdir. Unix çox istifadəçi eyni vaxtda birdən çox işi görəbildiyi üçün
xüsusiylə çox prosesli serverlərdə istifadə olunur.
Linux
əməliyyat sistemi də
Linus Torvalds
tərəfindən Unix
-
dən ilham alınaraq yazılmışdır.
Unix aşağıdakıları özündə birləşdirir:
paylanmış
veril
ə
nl
ər bazasına
müraci
ə
t;
lokal şə
b
ə
k
ə
d
ə
işlə
m
ə
k
uzaq m
ə
saf
ə
d
ə
ə
laq
ə
v
ə
adi modemd
ə
n istifad
ə
etm
ə
kl
ə
qlobal çıxış imkanı. Bu Unix
-in
ə
n vacib
komponentl
ə
rind
ə
n biridir.
Hazirda
Unix üçün çoxlu sayda tətbiqi proqmlar mövcuddur.
MS DOS
və
Windows
üçün geniş
yayılan bir çox tətbiqi proqramlar Unix–də istifadə oluna bilər.
Unix ailəsində olan bir neçə ƏS mövcuddur. Belə ki, 1982
-
cı ildə bu proqramin Unix Version
7-nin
əsasında birinci ticarət məqsədli UNIX System III yaranmışdı. Bu ailədən olan müxtəlif versiyaların
öz adı var. Bunlardan
ticarət məqsəli A
IX, HP-
UX, IRIX, Solaris sestemləri qöstərmək olar. UNIX
ƏS
-
nin fayl sistemi fayılları icazəsiz müraciətdən mühafizəni təmin edir. Hal
-
hazırda UNIX ailəsindən
olan şəbəkə ƏS dən geniş yayılan 32
-
mərtəbəli çoxisitifadəçili, çoxməsələli UNIX Ware 2.0
sistemidir.
IEEE Std 1003.1-
2008 Utilitlər
Ad
Kateqoriya
İzah
İlk dəfə
görünüb
admin
MKİS
MKİS
fayllarının yaradılması və idarə
edilməsi
alias
Misc
aliasların təyin olunması və göstərilməsi
ar
Misc
kitabxana
arxivlərinin yaradılması və
saxlanması
(qorunması)
asa
Mətn emalı
IEEE Std 1003.1-
2008 Utilitlər
Ad
Kateqoriya
İzah
İlk dəfə
görünüb
at
Proseslərin idarə
edilməsi
komandaları (əmrləri) sonradan çağırmaq
üçün
AT&T UNIX 7-
ci versiyada
awk
Mətn emalı
Nümunələrin (pattern) axtarılması
AT&T UNIX 7-
ci versiyada
basename
Fayl sistemi
yolun (path) kataloq (qovluq) olmayan
hissəsini qaytarır
batch
Proseslərin idarə
edilməsi
Schedule commands to be executed in a
batch növbəsində (queue) komandların
çağrılması qrafikini hazırlamaq
bc
Misc
İxtiyari
-
dəqiqlikdə riyazi
dil
bg
Proseslərin idarə
edilməsi
İşlərin (job) arxa planda çağrılması
c99
C proqramlaşdırma
standard
C-
də
yazılmış
proqramların
kompilyatoru
cal
Misc
kalendarın çap edilməsi
AT&T UNIX 5-
ci versiyada
cat
Fayl sistemi
Faylların çap edilməsi və birləşdirilməsi
AT&T UNIX 7-
ci versiyada
cd
Fayl sistemi
Başqa kataloqa keçmək
cflow
C proqramlaşdırma
C-dili üçün
flowgraph
yaratmaq
chgrp
Fayl sistemi
Faylın daxil olduğu qrupu dəyişdirmək