Yeni ekoloji tehlukesiz prosesler-2
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
96 karbon atomlarının sayı 12–14-ə çatan turşular kokoslu qozların yağlarından və palma nüvə yağlarından alınır. Bizim ölkəmizin iqlim şəraiti böyük həcmdə yüksəkməhsuldarlığa malik soya və palma sahələrinin becərilməsinə imkan vermir. Buna görə də iri tonnajlı sintetik yağ turşularının istehsalı vacib məsələlərdən hesab olunur. İstehsalatda ən çox miqyasda istifadə olunan sintetik yağ turşuları fraksiyası: C 5 -C 6 – konsistent sürtküləri, polivinilxlorid plastifikatorları; C 5 -C 9 – sürtkü yağları; C 7 -C 9 –dialkilftalatlar-plastik kütlələr plastifikatorunun alınmasında xammal olan spirtlər; C 10 -C 13 - lak və boyalar; C 10 -C 16 - əl-üz sabunu, spirtlər, sintetik kauçuklar; C 17 -C 20 - paltar sabunu, aminlər, sintetik yuyucu vasitələr, rezin-texniki məmulatlar; C 21 -C 25 - rezin-texniki məmulatlar, dərilərin piylənməsi üçün preparatlar; kub qalığı – tökmə bərkidicilər. Sintetik yağ turşuları əsasən parafinlərin oksidləşməsi yolu ilə alınır. Bu üsulla sintetik yağ turşularının alınması prosesinin üstün cəhətləri : prosesin yüksək təzyiq və partlayış törədən qazlardan istifadə olunmadan aparıldığına görə nisbətən sadə olması; xammalın - maye və bərk neft parafinlərinin, katalizator və reagentlərin ucuz və əlverişli olması; çatışmayan cəhətləri: xeyli miqdarda çirklənmiş qaz tullantılarının, çirkab sularının əmələ gəlməsi və turşunun keyfiyyətinin yüksək olması. Alkanların oksidləşməsi həm ali yağ turşularının, həm də ali yağ spirtlərinin ümumi alınma üsuludur. Alkanların oksidləşməsi prosesi maye fazada, oksigenli oksidləşdirici qaz ilə,zəncirvari mexanizm üzrə gedir. Proses R ⋅⋅⋅⋅ , R − C • , R − C − O • və O O R − C − COO • radikallarının əmələ gəlməsi və çevrilməsi yolu ilə gedir. Molekulyar O oksigen atomu karbohidrogen molekuluna təsir edərək hidroperoksid birləşməsi ə mələ gətirir ki, o da sonradan ikinci çevrilmə proseslərində iştirak edir. Normal parafinlərin oksidləşmə prosesinin əsas məhsullarının əmələgəlmə mexanizmi və katalizatorun təsiri tamamilə aydınlaşdırılmamışdır. Manqan katalizatorunun iştirakı 97 ilə normal parafinlərin oksidləşmə prosesinin əsas məhsullarının əmələgəlmə sxemi sadələşdirilmiş formada aşağıdakı kimi göstərilə bilər: O 2 , kat. RH RH ROO • ROOH … (3.35) R 1 COOH R 1 COR ROOH ROH RCOOR 1 O 2 Ali yag turşuları C 18 -C 44 tərkibli parafinlərin maye fazada, manqan birləşmələri ə sasında hazırlanmış katalizatorların iştirakı ilə oksidləşməsindən alınır. Belə hesab edirlər ki, manqan oksidləşmə katalizatoru, oksidləşmənin başlanğıc mərhələsində manqanın oksidləşmə dərəcəsinin 2 + -dən 3 + və 4 + -ə və 4 + -dən 3 + və 2 + -yə qədər dəyişməsi hesabına radikal zəncir reaksiyasınin inisiatoru , həm də aralıq məhsulların turşu və efirin alınması istiqamətində oksidləşdirici çevrilmə proseslərinin tənzimləyicisi rolunu oynayır. Oksidləşmə katalizatoru kimi sintetik yağ turşularının manqan və natrium(və ya kalium) duzlarının qarışığından istifadə olunur. Mn:Na(K) = 1 : (1 − 10) nisbəti oksidləşməyə verilən kütlənin tərkibində manqanın qatılığından asılı olaraq 0,03 − 0,15 % təşkil edir. Manqan duzlarını, MnO 2 -ni qızdırmaqla sintetik yağ turşularında və ya tərkibində sintetik yağ turşuları olan məhsulda həll etməklə hazırlayırlar. Sintetik yağ turşularını NaOH məhlulu ilə neytrallaşdırmaqla isə natrium duzları alınır. Parafinlərin oksidləşmə prosesi katalizatorsuz 150 -170 0 C temperatur intervalında aparılır, lakin bu halda aşağı keyfiyyətli turşular alınır. Kalium permanqanatın, bir sıra manqan duzlarının, manqan peroksidinin və ya oksidatdan manqanın regenerasiyası zamanı ayrılan qarışığın sulu məhlulu halında hazırlanan və parafinə ə lavə olunan katalizatorun iştirakı ilə proses daha selektiv gedir. Göstərilən maddələr -R • -O • OH R 1 COOH -H 2 O O 2 98 parafində həll olmurlar, odur ki, homogen katalizatorun əmələ gəlməsini (ali yağ turşularının manqan duzları) başa çatdırmaq üçün, əvvəlcə (2 saat muddətində) prosesin temperaturunu 125-130 0 C həddində saxlayırlar, sonra isə temperaturu 105- 110 0 C –yə qədər azaldırlar. Oksidləşməni adi atmosfer təzyiqində aparırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, katalizatorun tərkibində NaOH (xüsusən də KOH) olduqda onun aktivliyi artır. Mn 2 + :K + ≅ 1:1 nisbəti optimal hesab olunur. Parafinin oksidləşmə dərinliyinin eyni qiyməti ( 30-35%) 80 0 C –də 110 saata, 100 0 C –də 38 saata 110 0 C – də 24 saata əldə olunur. Temperatur artdıqca reaksiyanın diffuziya sahəsinə keçməsi mümkündür ki, bu halda da reaktorun hidrodinamiki rejimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, proses diffuziya və ya keçid rejimində baş verərkən həddən artıq oksidləşmiş birləşmələrin miqdarı artır və müvafiq olaraq məqsədli məhsulun keyfiyyəti aşağı düşür. Bütün bu dəlilləri nəzərə alaraq demək olar ki, parafinin oksidləşmə məhsulu ali yağ turşuları fraksiyası olub onun çıxımı və tərkibi prosesin təyinatından və şəraitindən asılı olur. Belə ki, tərkibində karbon atomlarının sayı 30 – a bərabər olan parafinlərin oksidləşməsi zamanı ali yağ turşularının çıxımı aşağıdakı kimi olur (%) : C 1 -C 4 fraksiyası – 5-10%; C 5 -C 6 fraksiyası – 3-5%; C 7 -C 9 fraksiyası – 8-10% ; C 10 - C 16 fraksiyası – 25-28%; C 17 -C 20 fraksiyası – 15-20%; C 20 –dən yuxarı fraksiyası - 20- 25% ; Ali yağ turşularının bütün fraksiyalarının ümumi çıxımı orta hesabla 80 % olur. Bərk parafinlərin oksidləşməsi prosesinin texnoloji sxemi şəkil 3.5-də göstərilmişdir. Təzə parafin və ayrılma mərhələsindən qaytarılan məhsul 1:2 nisbətində, həmçinin də katalizator 1 aparatında qarışdırılır. 1 qarışdırıcısında əmələ gələn qarışıq dövrü işləyən 2 oksidləşmə kalonuna verilir. Bu kalon alüminiumdan və ya xüsusi poladdan hazırlanır və reaksiya istiliyini çıxarmaq üçün çıxış soyuducusuna, havanı vermək üçün paylayıcı quruluşa malik olur. Kalonun aşağı hissəsinə paylaşdırıcı quruluş vasitəsilə 120 0 C –yə qədər qızdırılmış hava da verilir. Kalonun yuxarısından çıxan qazlar tərkibində olan aşağı molekullu turşulardan ayrılmaq üçün 3 kalonunda su ilə yuyulur, sonra 4 sobasında sona qədər yandırılaraq tərkibində olan qarışıqlardan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|