Yer tuzishning ilmiy asoslari

Q ishloqxo‘ja lik korxonalarida
yer tuzish albatta ishlab chiqarishni kelajakka rejalashtirish va tashkil
etish bilan bo g ‘lanadi.
...
Kelajak rejalari barcha korxonalarda (ferm er xo ‘jaliklarida h a m ). 
iuziladi; ular korxonalarning u yoki bu davrdagi iqtisodiy va ijtimoiy 
rivojlanishining asosiy yoVnalishlarini aniqlaydi va mavjud vositalar 
bilan bogManadi. Bularsiz ishni oqilona tashkil etish, resurslarni 
to 'g ri taqsim lash, ish vaqtidan m aksim al unurnli foydalanish 
m um kin emas.
Ishlab chiqarishning rivojlanish rejasi,
asosan, quyidagi m uhim
b o iim la rd a n iborat b o ia d i:
« xo‘jalikning Lxtisosligi va oich am lari;
* dehqonchilik va chorvachilik tarm oqlarining xo‘ja!ikIararo 
kooperatsiyani hisobga olgan holda uyg‘unlashishi;
® yordam chi va tom orqa xo‘jaliklarini rivojlantirish, qishloq.; 
xo‘jaligi va sanoat faoliyatini uyg‘unlashtirish; 
.
e ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va eiektrlashtirish; 
-■
* m ehnatni tashkil etish va haq to ia s h ; 
л ,
« m ehnat resurslari balansi va shu kabilar.
Ijtimoiy rivojlanish rejasida
quyidagi masalalar yechiladi:
* m ehnat sharoitini yaxshilash;
* aholi tiz im in i, uy-joy va m a d an iy -m a ish iy sh a ro itla rn i 
yaxshilash;
* korxona ishchilarining malakasini oshirish va boshqalar.
Rejani ishlash ishlab chiqarish va ijtimoiy dasturlarning m o-
liyaviy ta ’m inotini hisoblash bilan yakunlanadi.
Yer tuzishda aniqhk kiritiladigan rejaviy topshiriq asosida yerlarning 
sifatini, yer egaliklari yoki yerdan foydalanishlarning hududiy 
xususiyatlarini hisobga olib, ham da yerdan oqilona foydalanish va 
uni m uhofaza qilish b o ‘yicha tadbirlarning navbati aniqlangandan
153

---

keyin xo'jalikning (jam oa, shirkat, ferm er xo'jaliklari hissadorlik 
jam iyatlari kabi) joriy ishlab chiqarish-m oliya rejasi tuziladi. Bu 
rejalarda zarur resurslar bilan ta ’m inlanadigan va bajarish uchun 
qabul qilinadigan ayrim yer tuzish tadbirlarini (yerlarni yaxshilash, 
sug‘oriladigan m ad an iy yaylovlarni qurish, yerlarni rekultivat- 
siyalash) amalga oshirish uchun ishchi loyihalarni tuzishni o ‘z ichiga 
oladigan, kelajakka m o ‘ljallangan tavsiyalar o 'z o'rnini topadi. Ishlab 
chiqarish-m oliya rejalari har yili tuziladi; bundan tashqari, xo'ja- 
liklarda ayrim ish davrlari (ekish, yig‘ish va boshqalar) uchun aniqroq 
tezkor rejalar tuziladi.
Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish rejalarida qishloq xo'jaligi ishlab 
chiqarishining rivojlanishi, yer egaliklari va yerdan foydalanish- 
larning, m ehnatni tashkil etish va haq to'lashning yangi shakllari 
paydo b o iish i, yerdan foydalanishning intensivlashishi ko‘pchilik 
hollarda yangi yerlarni o ‘zlashtirish, melioratsiya bo'yicha qo'shim cha 
choralarni, tuproqlam i eroziyadan hirnoya qilish va tabiatni muhofaza 
qilishni, hududni qayta tuzishni talab etadi, sababi oldin o ‘tkazilgan 
yer tuzishda qabul qilingan qarorlar ham m a vaqt ham korxona 
faoliyatining yangi yo ‘nalishlariga to 'g 'ri kelavermaydi
Oxirgi yillarda xalq xo'jaligini boshqarish usullarida va iqtisodiy 
munosabaitlarda, shu jum ladan, agrosanoat majmuasida ham chuqur 
o ‘zgarishlar yuz berdi. Ishlab chiqarishning tarkibi, m ahsulotlarni 
sotish hajm lari, boshqa ishlab chiqarish va iqtisodiy ko‘rsatkichlar 
endi korxonalar tom onidan mustaqil iste'm olchilar talablaridan, 
ish lo v ch ilar d a ro m a d la rin i k o ‘paytirish z a ru ratid an , foyda va 
rentabellikdan, to* la o ‘z -o ‘zini qoplash va moliyalashga erishishdan 
keli'o chiqib aniqlanadi. Shu bilan ularning sam arali rivojlanish 
rejalarini, shu jum ladan, yer resurslaridan foydalanish bo'yicha 
ham , ishlash uchun javobgarligi keskin oshadi.
X o'jalikda ichki yer tuzishda birinchi navbatda quyidagilar zarur:
• xo'jalik yerlarining bioiqlim iy salohiyatini va uning ishlab 
chiqarish resurslari bilan ta ’minlanishini baholash; unda qanday 
m ahsulotni va qanday hajm da ishlab chiqarish foydali ekanligini 
aniqlash;
• bajarilishi m um kin bo'lgan ishlab chiqarish va ijtimoiy dasturni 
tuzish, u resurslar bo'yicha balanslangan bo'ladi, kengaytirilgan
154

---

qayta ishiab cniqarishni, talab etiladigan hajmdagi foydani olishni, 
tuproq unum dorligini to ‘xtovsiz oshirib borishni va ishlab chiqa- 
rishning maksimal iqtisodiy samaradorligini ta ’minlaydi;
» xo‘jalik xududini qabul qilingan ishlab chiqarish dasturini 
hisobga olgan holda oqilona tashkil etish.
Yangi yer egaliklarini va yerdan foydalanishlarni tashkil etish va 
rnavjudlarini qayta tashkil etish bo ‘yicha tadbirlarni rejalash va amalga 
oshirish, yerlardan oqilona foydalanishni tashkil etish va ularni 
m uhofaza qilish uchun h ar bir m a ’m uriy tu m a n d a yer tuzish 
chizm alari ishlanadi.