Yer yuzasida olib boriladigan tasvirga olish ishlari

Yer osti Vertikal syomkalari yer osti obyektlari va undagi punktlar o’rnini qabul qilingan balandlik sistemasida Z koordinatasini balandligini aniqlashga imkon byeradi. Yer osti Vertikal syomkasi quyidagilarni o’z ichiga oladi: kon ishlari gorizontiga yer yuzasidan koordinata Z ni uzatish (Vertikal bog’lovchi syomka), lahimlarda geometrik nivelirlash va qiyaligi 6°-8° dan katta bo’lgan lahimlarda trigonometrik nivelirlash bajariladi.
Kesma va qazish lahimlari syomkasi tabiiy sharoitlarda bajarilib odatda aniqligi kichik bo’lgan asboblar (bussol, uglomyer) yordamida bajariladi. Ularning natijalaridan grafik hujjatlarni to’ldirishda va ba’zi masalalarni hal qilishda foydalaniladi.
Kon lahimlarini o’lchash ishlari kon lahimlari konturini, zaboylarga yaqin joylashgan yer osti syomka punktlariga bog’lashga imkon byeradi. Shuning blan bir qatorda o’lchash natjalari, marksheyderlik chizmalarini to’ldirishda va qazib olish hajmini aniqlashda ishlatiladi.
O’lchash ishlarini bajarishda amaldagi marksheyderlik o’lchash ishlari yo’riqnomasi talablariga rioya qilish kerak.
Marksheyderlik ishlarini bajarishda asosiy talablardan biri o’z vaqtida nazorat va xatolikni vaqtida topib joyida bartaraf qilish hisoblanadi. Bunday nazorat dala nazorati deyiladi. Buning uchun ikki nuqta oralig’i eng kamida ikki marta o’lchanadi. Gorizontal burchak o’lchashda esa nazorat burchak o’lchanadi.
Bino, inshoot va texnologik uskunalarning o‘qlarini joyga ko‘chirish, montaj to‘rlarini qurish, er osti kon lahaimlariga yo‘nalish ko‘rsatish ishlarini qurilish tashkilotining marksheyderlik xizmati bajaradi. Qurilayotgan obektning geometrik elementlarini loyihadan joyga ko‘chirish uchun ma’lumotlarni buyurtmachining imzosi bo‘lgan “Ishga ruxsat” belgisibo‘lgan loyihaviy chizmalar asosida tayyorlanadi. Rejalash tarmoqlarining mavjudligi bino va inshootlarning asosiy o‘qlarini loyihadan joyga ko‘chirishni eng sodda usullaridan foydalanishga imkon beradi, ya’ni, chiziqli kestirma usul, to‘g‘ri burchakli koordinatalar usuli va qutbli koordinatalar usullari. Chiziqli kestirma usulida nuqtani o‘rniAVo‘qining ustida joylashtiriladi (rasm-14.2 a). SAS a)b)v) SS1βS2β S ASVAEBB Rasm-14.2.Loyihadan joyga ko‘chirish usullari. To‘g‘ri burchakli koordinatalar usulida topiladigan nuqtaSo‘rni ikki etapda joyga ko‘chiriladi(14.2 rasm.b). AvvalEnuqta aniqlanadi, so‘ngraEnuqtaga teodolit o‘rnatilib, 90°ga teng?burchak va masofa?2 o‘lchab qo‘yiladi vaCnuqta o‘rni topiladi. Rejalash uchun boshlang‘ich ma’lumotlarni tayyorlashda bu usullar sodda hisoblanadi. Rejalash elementlari?, ?1, ?2 boshlang‘ichAvaSnuqtalari koordinatalarini ortirmalari sifatida aniqlanadi agarSkoordinatalari shartli
254koordinatalar tizimida berilgan bo‘lsa, yoki sanoat maydoni asosiy o‘qidanA vaS nuqtalarigacha bo‘lgan masofalar farqi sifatida ham aniqlanishi mumkin. Qutbli koordinatalar usululi nisbatan universal hisoblanib, aloxida tayyorgarlik qilishni talab qiladi. Rejalash elementlari? 𝑣? ?ni aniqlash uchun teskari geodezik kestirma masalasini echish kerak bo‘ladi. SHu bilan birgadireksion burchak??? , koordinatalarA(??, ??)va nuqtaS(??, ?? ) ma’lum.ASchizig‘ining direksion burchagiАС  aniqlanadi: tgA CA CAC X X− −=(14.2) burchak ;AB AC −=va masofa S : S=AC A CACACCosX XSin −= −.(14.3) Burchak?ni joyga ko‘chirish uchunAnuqtada teodolit o‘rnatiladi, ko‘rish trubasining ikkala xolatida burchak o‘lchab qo‘yilib, C` va S`` nuqtalari belgilanadi (14.3- rasm). A 14.3- rasm.Qutbli usul sxemasi Masofa(?′?′′ )ikkiga bo‘linibsnuqtasi topiladi, bu esa hisoblangan (AS) yo‘nalishini ko‘rsatadi.(?) burchagining to‘g‘ri ko‘chirilganliginikontrolo‘lchash orqali tekshiriladi.Ko‘chirilgan yo‘nalish bo‘yicha temperatura, kompararlash, va qiyalik uchun kiritilgan tuzatmalar uzunlikSo‘lchab qo‘yiladi. Kontrol sifatida (A)va (S )nuqtalari orasi o‘lchanadi va hisoblangan