Arxitekturaviy о ‘Ichovda
binoning barcha jihatlari: ta rh , tarz,
detal, ichki xona chizm alari to ‘Iiq holda aks ettiriladi.
Bu kabi o lc h o v ishlarida ko‘proq tarixiy-badiiy qim m atga ega
b o ‘lgan m e’m oriy yodgorliklam ing qayd etilganligini ko‘rish
mum kin. 0 ‘lchov chizm alar arxiv hujjatlari hisoblanib, yodgor
likni to ‘liq o ‘rganishda va ta ’mir ishlarini amalga oshirishda foy-
dalaniladi.
Tabiiyki, to 'liq va aniqlik bilan olib borilgan arxitekturaviy
o'lchov chizm alari vaqt o ‘tishi bilan ba’zi sharoitlaming o'zgarishi
oqibatida o ‘lcham lardagi to iiq lik darajasi ham o'zgargan b o iish i
mum kin.
Arxeologik o ‘lchov
ishlarida yanada aniqroq, batafsil m a ’lum ot -
lam i o ‘z ichiga qam rab olgan chizm alar juda m as’uliyatli hisob
lanadi. Arxeologik o ‘lchov ishlarida olib boriladigan b arch a jara-
yon,
texnik holati, binoning talafot ko‘rgan joylari, y e r qim ir-
lashlari oqibatida yoki tabiiy ofatlar tufayli c h o ‘kkan. yem iril-
gan kabi holatlarning barchasi ro‘yxatga olinadi. Binoning oddiy
elem entlaridan tortib xona devorlari, ustun, eshik va gorizontal va
vertikal o‘zgarishlarning barchasi, g‘isht taxlam lari kabi barcha
m a’lum otlar iloji boricha aniq o‘lcham lar bilan chizmada Tco'rsatib
boriladi.
Arxeologik o ‘lchov ishlari, odatda,
qadim iy bino qoldiqlari
va o ‘rta asrlarda bunyod etilgan xarobalarda amalga oshiriladi. Il
m iy tadqiqot ishlarini olib borishda arxeologik o ‘lchov chizm a-
larid an foydalaniladi. T o ‘liq olib borilgan arxitekturaviy va
arxeologik o‘lchov chizm alari ilmiy-tadqiqot ishlarini o'tkazishda
m uhim hujjat hisoblanadi. Bu ishlarni olib borishda o ‘ta ehtiyot-
korlik bilan ish yuritish talab etiladi. Bunday ishlarni to ‘1 iq am al
ga oshirishda adabiyotlar, m a’lum otlar, rasmlar, chizm alar to ‘liq
holatda tayyorlanib boriladi. CHchov va o ‘lchov chizm alarining
grafik uslubiy nusxasini ro ‘yxatga olinishi asosiy material hisobla
nadi. Yodgorlikning yoki inshootning joylashgan yen, qaysi asrga
taalluqliligi, kim tom onidan qurilgani
yoki qanday m ateriallar-
dan tashkil topgani, qisqacha uning konstruksiyasi, qay m aqsadda
foydalanishi, saqlanish darajasi kabi jihatlarning m aT um otlari
ko ‘rsatilishi lozim .
O klchov ishlari yoki ish tartibi quyidagi m a iu m o tla r to ‘plam i
yozilgan jum alda qayd etiladi.
1. Yodgorlikning m a’m uriy manzili va geografik holati.
2. Y orugiikka nisbatan joylashuvi.
3. Yodgorlik joylashgan yerning geologik tarkibi.
4. Tarixiy m aiu m o t.
5. Binoning
badiiy jihatlari, ichki bezak va ularning ahvoli.
6. Asosiy qurilish materiallari va bezakiari haqidagi m aiu m o t.
7. Asosiy konstruktiv holat.
8. Binoning hozirgi holati haqidagi m aiu m o t.
O ic h o v chizmalari va m aium otlarga qo‘shim cha ravishda asl
holat rasmining chizmasi va foto rasm lar kiritiladi, ayrim bezak
va haykaltaroshlik elementlari ham beriladi.
Bino o ich o v id a arxi-
tekturaviy ranglar yechimini uzviy ohangda rangli rasm lar tar-
zida ko‘rsatish talab etiladi.
M urakkab ko ‘rinishli yodgorlikning aniq o ic h a m i va to i i q
m a’ lum otlarni olish u chun o ic h o v am aliyotni o ik a z is h va
oldinga qo'yilgan maqsadga erishish uchun konkret vazifa tanlani-
shi, belgilangan vaqtda vazifaning t o i i q bajarilishiga erishish
lozim .
Yodgorlik yoki biror inshootning o ic h o v ishlari am aliyotida
m e' m oriy inshootning to iiq o ic h a m la ri bilan birga uning kons-
truksiyasi, badiiy jihatlari, qurilish uslubi, tektonikasi va struk-
turalari bo‘yicha tushuncha hosil qilinadi. Arxitekturaviy o ic h o v
jarayonida tadqiqotchi naturada binoni yaqindan k o ‘rib, uning
tuzilishi va tarkibi hamda badiiy jihatlarini tushunishga va m uta-
xassis sifatida unga yondashib, fikrlashga qiziqish uyg‘onadi.
O ic h o v ishlarini olib borishda lineyka, uchburchakii liney
ka, reyka, ruletka, shnur ip , shovun va shayton (uroven),
elektron o ic h o v kabi asboblardan foydalaniladi.
Shovun — konus shakldagi m etallning
b ir uchiga kanop
ip b o g ia n g a n b o iib , uning yordam idabinodan turtib chiqqan
tom ning karnizi, ustun tepasida joylashgan qosh, egri sirtli gumbaz
yoki peshtoqlarning o icham lari o ich an ad i. Bunda kerakli qismga
reyka yordamida shovun osiltirib, uning oraliq masofalari o ic h a b
olinadi.
Shayton-gorizontal holatni aniq o'lcham larini
olish uchun
kerak bo'ladigan shisha nay ichiga suv solinib yog‘ochga o‘yib
o ‘m atilgan. Shishadagi bo ‘sh qoldirilgan havo pufakchasi o ‘rtada
to ‘xtagandan so‘ng o ‘ichov olinadi.
Ruletka —metall yoki qattiq materialdan yasalgan bo ‘lib, bunda
asosiy o ‘lcham lar oMchanadi.
N iveiir va teodolit asboblaridan ko‘proq arxeologik va geo-
dezik o ‘lchov ishlarida q o ‘llaniladi.
Raqam li fotoapparat yordam ida binolarning b archa turlari-
ning o ‘lcham larini oJish mum kin.
О ‘Ichov chizmalari. M e’moriy o‘lchov ishlarini amalga oshirish
Dostları ilə paylaş: