Yosh futbolchilarni tayyorlashning

Kuchni oshirish hususiyatlari

Dastlabki tayyorgarlik va boshlang’ich sport iqtisoslashuvi bosqichlarida kuchni oshirishda asosiy etibor butun harakat apparatidagi mushaklarni mustahkamlashga qaratilishi kerak. Shuni hisobga olish lozim, tabiiy o’sish jarayonida bolalarda qorinmushaklari, tananing qiyshiq mushaklari, qo’lning uzoqlashtiruvchi mushakllari, sonning serbar mushagi, oyoqning yaqinlashtiruvchi mushaklari, odatda, ancha yahshi rivijlanmagan bo’ladi. Bolalarning kuch imkoniyatlari oz bo’lganligi uchun ularda kuchlilikni tarbiyalashni juda ehtiyotkorlik bilan, asosan, dinamik harakterdagi qisqa vaqtli zo’r berishdan foydalanob olib boorish kerak. Kuchni oshirishga oid mashqlar minimal zo’riqish bilan bajarilishi lozimki, bunda bor kuchni yig’ish, shuningdek, uzoq davom etadigan anchagina zo’riqish istesno qilinadi.

Futbolchilar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarda, asosan, kamroq yuk bilan katta tezlikda bajariladigan mashqlar qo’llanadi. 9-11 yoshli bolalar shahsiy og’irligining 30% iga, 12-13 yoshli o’smirlarda esa gavda og’irligining 50% iga teng bo’lgan ogirlik bilan bajariladigan mashqlarni qo’llaslari mumkin.
Boshlang’ich sport tayyorgarligi bosqichida kuchni oshirish uchun mashqlarning tayyorlik komplekslarini qo’llash maqsadga muvofiqdir.
Jiddiy mashg’ulot qilish bosqichida butun harakat apparatining mushak guruhlarini rivojlantirishga qaratilgan kuch mashqlaridan keng foydalaniladi. Shu bilan birga ayrim mushaklar guruhiga (rivojlanib boruvchi kuchning quvvati, asosan, shularga bog’liq bo’ladi) alohida ta’sir ko’rsatishga imkon beruvchi mashqlar ham qo’llaniladi. Jumlada, nerv – mushak kuchlanishlarining tuzulishi va harakteriga ko’ra futbolning butunlay ta’siriga o’hshash mashqlar (tutash uslub), shuningdek, asosiy yuklama tushadigan muskullar guruhini rivojlantirishga qaratilgan mashqlar alohida ta’sir ko’rsatishga imkon beruvchi mashqlar hisoblanadi.
Barcha harakat apparatining mashqlar guruhini, shuningdek, ayrim mushaklar guruhini (futbolchilar tomonidan ko’rsatiladigan kuchning samaraliligi asosan, shularga bog’liq bo’ladi) rivojlantirish uchun ko’proq dinamik kuch mashqlaridan foydalaniladi, bular ikki guruhga: shahsiy kuch guruhiga bo’linadi.
Yosh futbolchilarning kuch imkoniyatlari umumiy darajasini oshirish uchun ko’proq zo’r berish uslubi qo’llanadi. Bu uslubda mushakning ko’p ishlashi modda almashinuvini anchagina yahshilaydi. Trofik jarayonlarning faollashuvi o’smirlar kuchining o’sishiga ijobiy ta’sir etadi. Bundan tashqari, takroriy zo’riqish uslubidan foydalanganda, haddan tashqari kuch sarflash ehtimoli kamayadi.
13-16 yoshda og’irliklar bilan ishlashda maksimal darajada zo’riqishga yo’l qo’yilmaydi. Shuning uchun og’ir jisimning optimal vaznini aniqlashda yosh futbolchining maksimal imloniyatlarini emas, balki uning shahsiy og’irligini e’tiborga olish kerak.
Ogirliklar bilan bajariladigan mashqlardan tashqari, mashg’ulotlarda juft-juft bo’lib va guruhli ravishda qarshilik ko’rsatib bajariladigan mashqlardan, snaryadda
ijro etiladigan mashqlardan, harakatli o’yinlar va boshqalardan foydalaniladi. Kuchni oshirishga oid u yoki bu mashqning murakkabligi har bir alohida holda shug’ullanuvchilarning yoshi va tayyorgarligiga qarab belgilanadi.
Sport tayyorgarligi bosqichida 17-18 yoshli futbolchilar bilan olib boriladigan mashg’ulotlarda asosiy yuklama tushadigan mushaklar guruhini rivojlantirishga katta e’tibor beriladi. Turgan gapki, bunda sportchining butun gavda mushaklarini mustahkamlash borasidagi ishlar to’htatilmaydi.
Katta yoshdagi o’smirlarda asosiy mushak guruhlarining kuchini tarbiyalash ba’zi bir hususiyatlarga ega. Bu maqsadda turli hil dinalik kuch mashqlari qo’llanadi. Samarali tezlik-kuch mashqlaridan biri orqa bilan sakrash deb ataladigan sakrash (75-100 sm balandlikdan) bo’lib, bu mashqni dastlab chuqurlikka sakrab ko’rilgandan keyin bajariladi. Shuningdek, shahsiy kuch mashqlari: gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlar, akrobatika mashqlari, sherigi bilan birga cho’qqayish, anchagina ogir shtanga bilan nisbatan sekin bajariladigan mashqlardan ham foydalanish mumkin. Shtanga bilan bajariladigan mashqlarni shunday talash kerakki, ular mushak kuchini hamda qisqarish tezligini mushaklarning futbol o’yinida nomoyon qilinadigan kuchlanish strukturasi, harakteri va muqdoriga muvofiq ravishda rivojlantirishga yordam beradigan bo’lsin.
Kuchni rivojlantirish mashqlaridan og’irliklar muqdorini yahshisi gavda og’irligiga va mashqni bir marta bajarganda necha marta takrorlashga nisbatan friz hisobida belgilash kerak. Bunda V.M.Zasioriskiy tomonidan tavsiya qilingan quyidagi shartli belgilarga amal qilish mumkin:

3. 
   jadval
   

Ogirlik qarshilikning belgilanishi	Bir marta bajarganda mumkin bo’lgan takrorlashlar soni
Imkon chegarasidagi	2
Imkon chegarasiga yaqin	2-3
Katta	4-7
O’rtacha katta	8-12
O’rtacha	13-18
Kichik	19-25
Juda kichik	25 dan ko’p

Takroriy zo’riqish uslubid katta va o’rtacha katta qarshiliklar bilan bajariladigan mashqlardan foydalaniladi. Agar yosh futbolchining kuchi mashg’ulotlar jarayonida harakatlarni 8-12 mrtadan ko’proq bajara oladigan darajada ortsa, mashqlarni 4-7 marta bajarishga imkon beradigan darajaga qadar murakkablashtirish lozim. Kuchni tabialashda mashqni bir urunishda 50 tagacha takrorlash tavsiya etilmaydi. Bunchalik o’p takrorlashlar faqat chidamlilikni tarbiyalashda maqsadga muvofiqdir.