Yuksak sporali o’simliklar
Yüklə 282,13 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yo‘sinlar bo’limiga xos xususiyatlar
- Poyabargli yo’sinlarga xos xususiyatlar.
- Funariya yo‘sinining poyasi
- Funariya yo‘sinining ko‘payish
- Sporadan jinsiy bo‘g‘in - gametofit rivojlanadi
|
Yuksak sporali o’simliklar Sporalilar
Yo’sinlar bo’limi Yo‘sinlar bo’limiga xos xususiyatlar Yer yuzida 20 000 dan ortiq turi uchraydi. Ular asosan semam tuproqlarda o‘sishga moslashgan. Barcha yuksak o‘simliklar kabi ko‘payishi jinsiy va jinssiz bo‘g‘inlaming gallanishi bilan amalga oshadi. Yuksak o‘simliklar hayotida jinssiz (sporofit) va jinsiy (gametofit) bo‘g‘inlar gallanadi. Yo‘sinlar hayotida boshqa yuksak o‘simliklardan farq qilib, jinsiy bo‘g‘in ustunlik qiladi. Yo‘sinlar yuksak o‘simliklaming eng qadimiy va juda sodda tuzilgan vakillari bo‘lib, olimlaming taxminicha, suvo‘tlardan kelib chiqqan. Ulaming bo‘yi 4-5 mm dan 40 sm gacha boradi. Ayrimlarining tanasi, xuddi suvo‘tlaming tanasiga o‘xshash, bargsimon tallomdan iborat. Ko‘pchilik yo‘sinlar poya-bargli o‘simliklardir, lekin ulaming ildizi bo‘lmaydi, ular tuproqqa rizoidlar orqali birikib turadi. Ildizi va o‘tkazuvchi sistemalari yo‘qligi bilan yo‘sinlar boshqa yuksak o‘simliklardan farq qiladi va taraqqiyot bo‘yicha ulardan keyinda turadi. Yo‘sinlar sporalar bilan ko‘payadi. Ulaming jinsiy a’zolari tuban o‘simliklardan farq qilib, ko‘p hujayrali bo‘ladi. Erkaklik jinsiy a’zosi anteridiy, urg‘ochilik jinsiy a’zosi esa arxegoniy deb ataladi. Yo‘sinlaming urug‘lanishi suvda, harakatchan spermatozoidlar orqali amalga oshadi. Poyabargli yo’sinlarga xos xususiyatlar. Poyabargli yo‘sinlar tabiatda juda keng tarqalgan bo‘lib, tundrada, botqoqliklar va zax yerlarda yer yuzini butunlay qoplab oladi. Bunga misol qilib O’rta Osiyo tekisliklarida keng tarqalgan funariya yo‘sinini olish mumkin . Funariya yo’sining tuzilishi .Funariya yo‘sini bo‘yi 1-3 sm keladigan bir uyli o‘simlik. Bu o‘simliklaming och yashil rangli gilamchalarga o‘xshash maysalarini erta bahorda ariq bo‘ylarida, zax bosgan devorlarda, hovlilaming oftob kam tushadigan yerlarida, daraxt po‘stloqlarida ko‘rish mumkin. Funariya yo‘sinining poyasi ingichka, ketma-ket o‘mashgan bargchalar bilan qoplangan. Poyaning tubi tuproq ichiga rizoidlar chiqarib, poyani tuproqqa biriktiradi. Funariyaning barglari asosan bir qavat hujayralardan tashkil topgan. Ulaming hujayralarida xlorofill donachalari bor. Bu barglarda yorug‘da karbonat angidrid gazi, suv va mineral tuzlardan kraxmal va boshqa organik moddalar hosil bo‘ladi. Sporangiyaaa Funariya yo‘sinining ko‘payish usuli ancha murakkab. Novdalarining uchida barglar orasida jinsiy a’zolari yetiladi. Anteridiylarda ko‘p miqdorda ikki xivchinli harakatchan jinsiy hujayralar - spermatozoidlar hosil bo‘ladi. Urg‘ochilik jinsiy a’zolari - arxegoniylar kolba shaklida bo‘ladi. Har bir arxegoniyda bittadan tuxum hujayra hosil Bahorgi yog‘ingarchilik paytida yo‘sinlaming ustini suv bosib, anteridiy va arxegoniylaming uchi ochiladi. Spermatozoidlar anteridiydan suvga chiqadi, xivchinlari orqali harakat qilib, arxegoniylar ichiga kiradi va ulaming ichidagi tuxum hujayra bilan qo‘shilib, zigota hosil qiladi. Oradan ozgina vaqt o‘tgach, zigota o‘sib, sporofitni hosil qiladi. U sporangiyband va uning uchida joylashgan sporalar hosil qiladigan ko‘sakcha - sporangiydan iborat. Sporalar yetilgandan so‘ng to‘kiladi va tarqaladi. Sporadan jinsiy bo‘g‘in - gametofit rivojlanadi. Nam tuproqqa tushgan spora о‘sib, ko‘p hujayrali, shoxlangan, ingichka yashil iplami beradi. Ip shoxlarida kurtaklar paydo bo‘ladi. Har bir kurtakdan esa yangi poya-bargli funariya yo‘sini o‘sib chiqadi .Shunday qilib, zigotadan jinssiz bo‘g‘in rivojlanadi. U sporangiy bandi, sporangiy va uning ichidagi sporalardan iborat. Yo‘sinlar yuksak o‘simliklaming tubani hisoblanad spora Jinssiz bo’g’im Sporangiyband Anteridiy Arxegoniy Jinsiy bo’g’in Yo’sinlarning ko’payish sikli Yüklə 282,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|