Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

73
t dqiqat i l ri aparılmasına ba lanmı dır. Lakin bu t dqiqatların n tic l ri 
praktikada h l lik öz geni  h llini tapmamı dır. 
Suyun minerallı ı 1,0q/l-   q d r olduqda suvarma üçün tam yararlı,
1,0-2,0q/l olduqda duza ço   h ssas olan bitkil rd n ba qa dig r bitkil r
üçün yararlı hesab edilir. Minerallıq 2,0-4,0q/l olduqda mü yy n meliorativ 
t dbirl r görm kl  suvarmada istifad  etm k mümkündür.  
Ya ı drenaj  raitind  quru qalı ın miqdarı 5-8q/l-   q d r olan 
minerallıqlı suların suvarmada istifad  oluna bilm si t crüb l rl  sübut 
olunmu dur. Respublikamzda minerallı ı 10-12 q/l- ,  b zi hallarda 
eksperimental t crüb  üçün 30q/l-   q d r mü t lif d r c d  mineralla mı
drenaj sularından istifad  olunmu dur. Hazırda bu eksperimentl rin
n tic l ri praktikada öz geni   h llini tapmamı dır. Onu da qeyd etm k
lazımdır ki, h r bir regionun kaonkret t bii-iqlim 
raitind n asılı olaraq 
yüks k mineralla mı  sulardan istifad  olunması imkanları t tqiqatlar 
sasında d qiql dirilm lidir. 
Respublikamızda keç n
srin  60-cı ill rind n ba layaraq ayrı-ayrı
zonalarda suvarma v  yumada kollektor-drenaj sularından istifad
edilm sin  dair t crüb -t dqiqat i l ri aparılmı dır. Bu sulardan istifad
edil rk n bütün süni v   t bii faktorların t siri n z r  alınmadıqda 
torpaqların meliorativ v ziyy tinin pisl m si, k nd t s rrüfatı bitkil rinin 
m hsuldarlı ının a a ı dü m si v  bütövlükd
razid  ekoloji pozuntuların
m l  g lm si ba  ver  bil r.  
Kollektor-drenaj sularından (1-30q/l) istifad  etm kl   k nd 
t s rrüfatı bitkil rinin suvaılmasına Aid respublikanın Kür-Araz 
düz nliyind  ço illik t dqiqatlar aparılmı dır. T crüb  sah l ri
imali 
Mu an (Saatlı rayonu),  irvan (Ucar rayonu), Mil (Beyl qan- mi li
rayonları), Qaraba  (B rd  rayonu) düzl rini  hat  etmi dir.  
Mineralla mı  kollektor-drenaj sularının m nb d n götürülm si v
sah l r  verilm si razinin relyef v  t s rrüfat  

---

74
raitind n asılıdır. Ya ayı   m nt q l rin  ya ın sah l rd  stasionar nasos 
stansiyalarından, enerji m nb yi uzaq olan sah l rd  Mobil, h r k t
etdiril n qur ulardan istifad  oluna bil r. Son zamanlar aparılan islahatlarla 
laq dar f rdi k nd t s rrüfatların yaranması da daha az enerji t l batı olan 
qur ulardan istifad ni  rtl ndirir. 
Kollektor-drenaj suları il  k nd t s rrüfatı bitkil rinin suvarılmasının
h m iqtisadi, h m d  sosial t sirl ri vardır. Bel  ki, son ill r bütün dünyada, 
el c   d  Az rbaycanda uzun sür n quraqlıqlar n tic sind  respublikanın
sas su arteriyaları olan kür v  Araz çaylarının a ını k skin 
kild  azalır, 
da ili çayların bir ço u is  tamamil  quruyur. Bel  bir  raitd  ilin isti 
aylarında (iyul v  avqust) k nd t s rrüfatı bitkil rinin suya olan t l batı
maksimum h dd  çatdı ından onların suvarma suyu il   t minatı ç tinl ir.
Suvarmaların va tında aparılmaması n tic sind  
k nd t s rrüfatı
m hsullarının
eyli his si itirilir. N tic d  respublika iqtisadiyyatına, o 
cüml d n torpaq mülkiyy tçil rin  külli miqdarda ziyan d yir. Dig r
t r fd n is  torpaqların suvarma suyu il   t min edilm si üçün mür kk b
müh ndisi qur uların v  sisteml rin tikilm sin  ehtiyac yaranır. 
Kollektor-drenaj sularından lokal v  kiçik sah l rd  ço  böyük 
rc
t l b etm y n qur ular v  avadanlıqlardan istifad  etm kl  suvarma suyu 
kimi istifad  etm k mümkündür. Kollektor-drenaj suyundan istifad  edildiyi 
halda torpaq mülkiyy tçil rin  suvarma suyunun verilm sind  fasil l r
yaranmayaca ına imkanlar artacaq v  onlar bu torpaqlardan daha s m r li
istifad  ed c kl r. Bu is  respublikanın suvarma suyunun qıt olan  sas 
kinçilik bölg l rind  torpaqlardan k nd t s rrüfatı dövriyy sind  lazımi 
s viyy d  istifad y
rait yaratmaqla torpaq mülkiyy tçil rinin h m
iqtisadi, h m sosial v ziyy tini ya ılacaqdıracaqdır. 
Su çatı mamazlı ı s b bind n bo  qalmı  minl rl  hektar d niz sahili 
zonalarda b z k, meyv  a acları v  t r v z-yem  

---

75
bitkil rinin t bbi d niz suyu il  suvarılması
lver li sayıla bil r. Burada 
t kc   m hsuldarlı a üstünlük verm k
b sdir,
sas m sl
traf mühitin 
t mizl nm si, kül k erroziyasına qar ı mübariz , yem bazasının
gücl ndirilm si, süni otlaqların, zeytun kimi qiym tli bitkinin  kin 
sah l rinin geni l ndirilm si v  s. kimi fadal t r fl r  üstünlük verilm lidir. 
T biidir ki, 14 q/l  d niz suyu il  bitkil rin suvarılması torpaqda duzların
artmasına s b b olacaqdır. Bu hal mübariz  etm k mümkündür, y ni payız-
qı  ya ıntıları qumsal, yüngül gillic li torpaqlarda daha ço  toplanacaq 
NaCl duzunun yuyulub a a ı qatlara aparılmasına köm k ed c k, dig r
t rfd n ild  bir d f  imkan olduqda  razil ri yüks k suvarma norması il
duzlardan t mizl m k olar. 
Çirkab suların k nd t s rrüfatında istifad si bir ço
arici ölk l rd  o 
cüml d n Almaniya, Rusiya, Ukrayna, Qaza stan v  s. ço illik t crüb
qazanılmı dır. Ab eron yarımadasında çirkab sularından 1932-34-cü ill rd
Bakı kanalizasiya sularından (me aniki t mizl nmi ) tomat, badımcan, 
iyar, turp v  dig r bostan bitkil rinin suvarılmasında istifad  edilmi dir. 
Adi v  çirkab suları il  suvarmanı müqayis  etdikd  sonuncunun t t biqi 
zamanı yüks k m hsul alınmı dır. Sanitar-gigiyena ba ımından z z rli
oldu u üçün bu bitkil rin suvarılması respublikada qada an edilmi dir. 
Bununla bel , Bakı ya ınlı ında t kil edilmi  Zı   v  Hövsan 
zeytunçuluq t s rrüfatlarında 30 ild n ço dur ki, 1500 hektar sah d  zeyiun 
v  badam a aclarının me aniki t mizl nmi  çirkab suları il  suvarılması
üzr  böyük t crüb  qazanılmı dır. Su zeytun a aclarının gövd si trafında 
yaradılmı  dair vi çök kliy  onların
kin sırası il   ç kilmi
ırımlarla 
verilir. Sah l rd  is  yeraltı borularla veril n çirkab su hidratlarlan 
polietilen  lanqlarla  ırımlara verilir. Hal-hazırda zeytun plantasiyalarının
çirkab suları il  suvarılması davam edir v  bunun hesabına h r il yüks k v
sabit m hsul  ld  edilir.  

---