76
Çirkab sulanırdan k nd t s rrüfatında istifad edilm si iki ekoloji
problemin h llind mühüm roy oynayır. bunlardan biri çirkab sularının k nd
t s rrüfatında istifad etm kl yerüstü su hövz l rinin çirkl nm d n
qorunması v ikincisi irin su ehtiyatlarına q na t etm kl
lav torpaq
sah sinin k nd t s rrüfat dövriyy sin verilm sin imkan yaratmaqdan
ibar tdir.
Bakı
h rinin yerl diyi co rafi mövqeyin gör kanalizasiya
sularının t mizl nm si stanssiyası Ab erinun c nubunda yerl
n Hövsan
q s b sinin ya ınlı ında in a edilmi dir. Lakin eyni zamanda bu razil r
yeraltı suların su t chizatı m qs dl ri üçün istifad edildiyin gör onların
çirkab suları il suvarılmasına icaz verilmir. Ba mayaraq ki, Hövsan
zeytunçuluq t s rrüfatına 1000 hektardan ço zeytun, badam, eldar amının
(me zola ı) suvarılmasında 30 ild n ço dur ki, çirkab sularından istifad
edilir.
Bakı
h rinin çirkab sularının Hövsan aerasiya stansiyasında
t mizl dikd n sonra Qobustan massivind suvarılmada istifad edilm si
Ab eron yarımadasının ç nub hiss sini ekoloji mühafiz ba ımından n
s m r li t dbir hesa edilir.
Kür-Araz düz nliyind k nd t s rrüfatı bitkil rinin intensiv
suvarılması kollektor-drenaj sularının h cmi bir neç d f artır. Bu suların
açıq su hövz l rin , o cüml d n d unikal ekoosistem malik
z r
d nizin a ıdılması onların ekoloji tarazlı ının pozulmasına s b b olur,
y ni t bii a arların minerallı ını artırır, biogen elementl rl , mü t lif
kimy vi madd l rl v s. çirkl ndirir. Erm nistan v Gürcüstan
dövl tl rinin razisind ciddi çirkl nm y m ruz qalan Kür-Araz çayının
çirkl nm sini artırır v dig r trans rh d çaylarının daha da çirkl nm sin v
bu suların iqtisadiyyatın mü t lif sah l rind istifad y tam yarasız
v ziyy t dü m sin s b b olur.
Hazırda drenaj sularının mü yy n hiss si Kür çayına, mü yy n
hiss si is göll r a ıdılır. Yalnız onu qeyd etm k
77
lazımdır ki, kollektor-drenaj sularının a ıdılması Bakı
h ri halisinin sas
su t chizatı m nb yi olan Kür çayının suyunun minerallı ının 2,0 q, b zi
hallarda is daha ço artmasına v keyfiyy tinin k skin a a ı dü m sin
s b b olur. Drenaj suyunun Kür tökülm si onun duzlulu unun, bir ço
pestisidl rin v dig r z z rli madd l rin miqdarının artmasına s b b olur.
Drenaj suları bir ço hallarda relyefc a a ı sah l rd yer s thin çı araq
orada gölm ç l rin, bataqlıqların yaranmasına s b b olur. Bu is h min
razil rd antisanitariyanı gücl ndirir, bir ço
st lik tör dicil rin inki afı
üçün münbit rait yaradır. M lumat üçün onu dem k kifay tdir ki, Saatlı-
mi li-Sabirabad bölg l rind malyariyaya tutulanların sayı orta respublika
s viyy sind n 3-4 d f ço dur. K nd t s rrüfatı bitkil rinin m hsuldurlı ını
yüks ltm k üçün torpa a veril n mineral gübr l rin t rkibind olan z h rli
birl m l r, mü t lif pestisdl r torpaqda toplanır v sonradan atmosfer
ya ıntıları il yuyulur v qrunt sularına qarı araq açıq su hövz l rini
çirkl ndirir.
Kollektor-drenaj sularının vegetasiya müdd tind suvarma üçün
istifad edilm si sisteml rd yaranan basqını mü yy n q d r azalır. Bel ki,
yu arı razil rd n ba layaraq onlardan bütün sistem boyu istifad edilm si
suyun sürt inin v mailliy nin azaldı ı a a ı zonalarda göll m sin ,
bataqla masına, torpaqların meliorativ v ziyy tinin pisl m si hallarının
qar ısını alır.
Kollektor-drenaj v çirkab suları il k nd t s rrüfatı bitkil rinin
suvarılmasına v
orla ma torpaqların yuyulmasına aid Az rbaycan Elmi-
T dqiqat Hidrote nika v Meliorasiya institutuaparılmı ço illik t dqiqat
i l rinin n tic l rinin ümumil dir r k a a ıdakı tövsiy l ri vermi dir:
– Mineralla mı kollektor-drenaj sularının m nb d n götürülm si,
suvarma v yuma sah l rin verilm si te nologiyları
razil rin konkret
relyef v t s rrüfat
raitind n asılı olaraq mü t lif ola bil r. Suyun
m nb d n götürülm sinin iki üsulu –mobil v sstasionar qur ular tövsiy
olunur.
78
Mobil qur ular SNP tipli h r k t ed n nasos stansiyaları v ya h r k t
etdiril n elastiki boruların da il oldu u PPA-165 tipli aqreqatlardan
ibar tdir. Kollektor-drenaj sularının daimi kanallara verilm si il istifad si
d s m r lidir.
–Mu an-Salyan massivind kimy vi t rkibi
loridli-sulfatlı
natriumlu-maqneziumlu v
loridli-sulfatlı natriumlu, minerallı ı is 5 q/l-
q d r olan kollektor-drenaj sularından pambıq bitkisinin münt z m
suvarılması üçün istifad etm k olar. K skin su qıtlı ı mü ahid olunan
ill rd is ayrı-ayrı veetasiya suvarmalarını minerallı ı 7 q/l- q d r olan
sularla aparmaq olar. Suvarma suyunun çatı madı ı ayrı-ayrı azsulu il lrd
is vegetasiya müdd tinin ikinci yarısında minerallı ı 12q/l- q d r olan
kollektor sularını surarmada t tbiq etm k olar.
– Drenaj suları il suvarmada torpa ın hesabat qatında duzların
toplanmasının qarı ısın almaq üçün h r il 2500-3000 m
3
/ha t miz su
normaları il arat aparılması lazımdır. Bu t dbirin t miz su ehtiyatlarının
kifay t q d r oldu u payız-yaz aylarında aparılması tövsiy olunur.
– Qrunt sularının minerallı ının a a ı oldu u sah l rd k nd
t s rrüfatı bitkil rinin suvarılmasında subirriqasiyadan istifad etm k
tövsiy olunur. Bu üsul torpaqların s thinin b rkim sinin, onun qabıq ba la-
masının, takırla masının qar ısını alır, suyun sah y verlm si üçün lazım
olan enerji t l batını aradan qaldırır. Mövsüm rzind hesabat qatında
toplanmı duzlar is ilin soyuq f sill rd cari v arat yumaları aparmaqla
l
v edilir.
– T rkibind bitkil r üçün lazım olan z ngin qida madd l ri
oldu una gör
z rin suyu suvarma üçün daha lveri lidir. Onun suyunun
duzluluq d r c si f sill r üzr 12-14q/l arasında d yi ir. D niz suyunu
suvarmaya yararlılıq h ddin çatdırmaq üçün onu irin su il 1:1, 1:2, 1:3,
1:4 v
1:5 nisb tl rind qarı dırmaq t klif olunur. Bu halda irin suya
q na t 50-20% arasında olur v suvarma
Dostları ilə paylaş: |