Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

126

movklav Tqvens Svilebsa da colebs... Tqven fiqrobT, rom var qarTveli, 

magram me var rusi da Tavs ver SemacodebT. rogor bedavT, rom 

Sewyalebas mTxovT~. baqos xanma gadawyvita, qalaqis gasaRebi gadaeca. 

cicianovi somexma vaWrebma gaafrTxiles, rom maxes ugebdnen, magram 

man ase upasuxa: `isini ver gabedaven~ da wavida xanTan Sesaxvedrad. 

sparseTis samsaxurSi myofma moRalate muslimma qarTvelebma esroles 

mas. cicianovis mokveTili Tavi da xelebi triumfiT gaagzavnes TeiranSi, 

xolo sxeuli damarxes baqos kedlebis qveS. ramdenime weliwadSi igi 

gadmoasvenes Tbilisis sionis taZarSi.

dasavleli Tanamedrove istorikosebi weren, rom `man sam weliwadSi 

amierkavkasiis ruka mTlianad Secvala~. man gaaerTiana saqarTvelo 

(qarTli, kaxeTi, imereTi da samegrelo) da daipyro yvela saxano, rac 

saqarTvelos ertya gars, eseni iyo – baqo, Sirvani, Saqi, yarabaRi, 

ganja, erevani, axalcixe, lezginebis teritoria, Savi zRvis sanapiroze 

mdebare Turquli cixesimagreebi, garda foTisa da baqosi. faqtobrivad, 

man daipro mTlianad is teritoria kavkasiaSi, rasac ruseTi flobda 

sabWoTa kavSiris drosac. Semdeg wlebSi brZolebi TiTqmis mxolod am 

teritoriebis SenarCunebisTvis imarTeboda.

cicianovis memkvidreebi ermolovamde da paskeviCamde ar iyvnen 

talantiT dajildovebulni da dakarges TiTqmis mis mier dapyrobili 

mTeli teritoriebi. momdevno ukrainelma general­gubernatorma 

gudoviCma, pedantma generalma, romelmac ganaTleba miiRo laifcigsa 

da kenigsbergSi, rogorc Semdgom ermolovi werda, dakarga yvelaferi, 

rac ki `didma generalma~ cicianovma daipyro. Tumca baqo da derbenti 

1806 wels aneqsirebul iyo (isini sastikad iyvnen SeSinebulni cicianovis 

mkvlelobis Semdeg).

gudoviCma gadawyvita gaeriska da ieriSi mietana erevansa da 

naxCevanze  1808 wlis noemberSi, magram yvelaferi marcxiT damTavrda. 

dasavleT saqarTveloSi rusebma general gudoviCis meTaurobiT aiRes 

Turqebisgan Savi zRvis porti anaklia 1807 wels da foTi 1809 wels. 

kavkasiis axalma general­mmarTvelma tormasovma Tormasov 1809 wels 

gagzavna despanebi iranis SahTan mSvidobis SesaTavazeblad, magram 

Sahma ser harford jons­brijis waaqezebiT uari Tqva molaparakebaze. 

samwuxarod, tormasovi yvelgan warmatebuli iyo, garda saqarTveloSi. 

1810 wels saqarTvelos ukanaskneli patriarqi gardaicvala. axa­

li patriarqis asarCevad Sekrebili sinodi ruseTis samxedro raz­

mebma daarbies da ori qarTveli mitropoliti mokles da ojaxs `erT­

morwmune~ eklesiam gvamebic ar daubruna (imedia, ucnob adgilas, 

magram damarxes mainc). damoukidebloba eklesiisa, romelsac arabebi, 

monRolebi, sparselebi da Turqebic pativs scemdnen, `moZme~ eklesiam 

gaauqma. 

---

127

saqarTvelosTvisa da ruseTis umZimesi mdgomareobisda miuxedavad 

iranis da TurqeTis armiis damarcxeba kavkasiaSi rusi jarisa da 

qarTul­somexi partizanebis mier napoleonis Semosvlisas da moskovis 

aRebis drosac 1812 wels ar gaCerebula. es uzarmazari msxverplis da 

simamacis xarjze xdeboda. irani da TurqeTi sasowarkveTil situaciaSi 

aRmoCndnen, vinaidan evropaSi didi omis miuxedavad, rusul­qarTul­

somxuri jarebi warmatebuli iyvnen. mxolod ucxourma Carevam SeZlo 

TurqeT­iranis gadarCena.

ingliselebisa da frangebis mier iranisa da TurqeTis 

urTierTbrZolis mxardaWera

dasavleTis emisrebi kavkasiaSi ukve 1801 wlidan gansakuTrebiT 

gaaqtiurdnen. upirveles yovlisa, inglisi cdilobda daecva indoeTis 

mimarTuleba iranis Sahis gaZlierebiT ruseT­safrangeTis gavlenis 

sapirispirod. britanelebi daexmarnen iranis Sahs, daesva avRaneTis 

mmarTveli, romelmac SeaCera indoeTze galaSqrebis muqara. ingliselma 

elCma malkolma Ambassador  Malcolm gadaixada 2 milioni rupia Sahisa 

da elitis mosaqrTamad. gasakviri ar aris, rom fat ali Sah yajars

1

 

Fat′h  Ali  Shah  Qajar hyavda 300 coli, 700 sayvareli, 200 Svili da 600 

SviliSvili. Sahma seriozuli samxedro mxardaWera mosTxova ingliss, 

magram 1805 wels ingliss Tavad sWirdeboda ruseTis daxmareba evropaSi 

antinapoleonis saqmeebisaTvis. britanelma diplomatebma sixaruliT 

auwyes mefe aleqsandres sasiamovno ambavi, rom britaneTma Sewyvita 

antirusuli aqtiuroba kavkasiaSi. inglisisgan zurgis gamagrebis 

gareSe sparseTi kvlav ganicdida damarcxebas. 1807 wels sparselebi 

safrangeTis imedad darCnen.

safrangeTidan elCebi (Pierre  Amédée  Jaubert) iyvnen gagzavnili 

sparseTSi, ris Sedegadac Sedga saidumlo SeTanxmeba somexi vaWris 

meSveobiT (daud Sahnazariani Daud  Shakhnazarian) napoleonsa da iranis 

Sahs Soris finkenSteinis sasaxleSi Finckenstein  Palace  1807 wels, sadac 

aRiarebul iqna iranis uflebebi saqarTveloze, amis sanacvlod 

sparseTi uflebas aZlevda frangebs indoeTisken misi teritoriiT 

gaevloT.  150 inJinriTa da specialistiT dakompleqtebuli delegacia 

1 

harford jon brijisi `misi udidebulesobis misiis saqmis warmoebis 

angariSSi sparseTis samefo karisadmi 1807­11 ww­Si~, londoni, 1834, gv. 341, 

Harford  Johns  Brydges `An  account  of  the  Transactions  of  His  Majesty’s  mission  to  the 

court  of  Persia  in  1807­11~,  London,  1834,  p  341, werda, rom fat ali Sahis 100 

kaciani dacva ZiriTadad Sedgeboda qarTveli warCinebulebisgan. 

---

128

general gardanis General  Gardanne xelmZRvanelobiT gagzavnil iqna 

iranSi  1807 wels im mizniT, rom isini Caanacvlebdnen yvela inglisel 

specialists da SeuerTebodnen momaval frangul eqspedicias 

indoeTSi. Carlz nikolas fabiers Charles  Nicolas  Fabvier daevala Seeqmna 

artileriis skola da arsenali ispahanSi Esfahān (Isfahan,  Ispahan), sadac 

man 1808 wlamde daamzada 20 qvemexi. ukanaskneli qarTveli mefis, giorgi 

XII­s ori vaJi, aleqsandre da Teimurazi im dros iranSi imyofebodnen 

da kavSiri hqondaT frangebTan. ruseTi saswrafod Seecada orives 

gadmobirebas, magram aleqsandrem upasuxa, rom igi dapatiJebuli iyo 

napoleonTan safrangeTSi, xolo Teimurazi xelmZRvanelobda abas 

mirzas armiis artilerias azerbaijanSi, magram dabrunda saqarTveloSi 

Tavis mamasTan da ZmasTan, daviTTan. 

saukeTeso, frangebis mier gawvrTnili, 12  000­kaciani jari 

organizebuli iyo iranul eraySi, romelsac saTaveSi edga ioseb xan 

gurji  Josef  Khan  Gurji, erovnebiT qarTveli, romelmac gaikeTa kariera 

da gaxda erT­erTi gavleniani veziri. misma vaJma colad SeirTo fat 

ali Sahis Fat’h Ali Shah 22­e qaliSvili. azerbaijanSi iyo kidev erTi didi 

armia, romelTac frangebi wvrTnidnen da maT xelmZRvanelobda Sahis 

vaJi abas mirza, magram is ufro naklebad organizebuli da efeqtiani 

aRmoCnda.

or TveSi, 1807 wlis ivlisSi, tilzitis samSvidobo xelSek­

rulebaze xeli moaweres napoleonma da mefe aleqsandrem, ramac 

isini mokavSireebad aqcia, da es moklevadiani safrangeT­iranis 

TanamSromloba dasrulda. ruseTis mefem TurqeTs wauyena ultimatumi, 

rom daeTmo vlaxeTi, moldova, serbeTi da mTlianad amierkavkasia. 

tilzitis samSvidobo xelSekrulebaSi, erT­erT TavSi ewera, rom Tuki 

TurqeTi ar daTanxmdeboda amas, TurqeTi gaiyofoda safrangeTsa da 

ruseTs Soris. mxolod inglisis kidev erTxel Carevam gadaarCina 

TurqeTi da inglisma gaaforma samokavSireo xelSekruleba TurqeTTan. 

rac Seexeba irans, tilzitis SeTanxmebis Semdeg, generali gardani 

dabrunda TeiranSi 1807 wlis dekemberSi ukve sxva amocanebiT. napoleons 

survili hqonda, gaegrZelebina safrangeT­sparseTis TanamSromloba 

britaneTis indoeTze saboloo laSqrobis mizniT, magram amjerad 

rusebis daxmarebiT. Tumca sparseTma dakarga mTavari motivacia 

mokavSireobaze, saqarTvelos da azerbaijanis aRdgena ruseTisgan 

arc iyo xsenebuli tilzitis xelSekrulebaSi. sparseTis Sahi kvlav 

miubrunda britaneTis mrCevlebs. 1808 wels britaneTma gagzavna ori 

misia iranSi – ser harford jons­brijisi londonidan da ser jon 

malkomi (Sotlandieli oficeri) kalkutadan Sir  Harford  Jones­Brydges 

from  London  and  Sir  John  Malcolm  from  Calcutta. frangi despani, napoleonis 

---