Ózbekistan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

2.2 Eksterer haqqinda túsinik hám oniń ahmiyeti.
Eksterer degende, haywan denesinıń sırtqı korinisi hám dene bólimlerinin jaylasıwı túsiniledi. Haywanlarǵa ekstererge kóre baha beriw ahmiyetli ahmiyetke iye. Bunda olardiń paroda talaplarına kóre dene dúzilisi, iqshamlıǵı, konstitutsitegis fiziologiyaliq bagdarı esapqa alınadı. Máselen, sútli sıyırdi ekstererge kóre góshli sıyırlardan pariq qılıwı hám olarǵa baha beriw táwiraq qulay. Sebebi bunday pariqlardi kóz benen shámalap aniqlaw múmkin.
Sútli sıyırlardiń qarnı hám jelini úlken, ózi iri, moyni hám ayaqlari uzin, jińishke, bası jeńil, terisi juqa hám soziliwshań, yaǵniy elastik hámde teri astindaǵi may qabati juqa bolsa, góshli sıyırlarda Bunıń kerisin kóriw múmkin.Parodalı hám násildar mallarǵa ekstereri boyinsha baha beriwde jinsiy belgilerinin rawajlanǵanlıǵına bólek itibar beriw talap etiledi. Uliwma mallarǵa ekstereri boyinsha baha beriwde olar denesin barliq bólimleri esapqa alınadı. Soǵan qara, malların on ballı sistema tıykarında bahalaw qabil qılınǵan . Bunda on ball alǵan haywan hámme jaǵınan joqarı dárejede , hesh qanday kemshiliksiz boliwi kerek. Eger birar kemshiligi aniqlansa, ol halda beriletugin ball belgili dárejede páseytiriledi. Mallardiń ekstereri boyinsha aniq baha beriw de ólshew asbapları hám lentaları járdeminde olar denesiniń bólimleri ólshenedi. Eksterer 5 qiyli jol menen aniqlanadi:
1. Kóz benen shamalap bahalaw;
2. Uslap kóriw arqalı bahalaw;
3. Ólshew ásbapları járdeminde;
4. Dene indekslerine qarap bahalaw;
5. Fotosúwretler arqalı bahalaw.
Kóz benen shámalap bahalaw 2 qıylı boladı:
1) Paroda qásiyetleri jaqsi formalanǵan, músheleri rawajlanǵanlıǵı hám salamatlıǵı kibi kórsetkishlerin aniqlaw.
2) Dene bólimlerin ball standarti tıykarında bahalaw. Sońǵı jillarda 10 balliq bahalaw sistemasınan paydalanıladı. Haywanlar ekstererin kóz benen shamalap bahalawda aniq kórsetkishlerge iye boliw kiyin. Sonliqtan, haywanlar denesinin bólimlerin ólshew tayaǵı, ólshew sirkulı, shtangensirkul ruletka (ólshew lentasi) menen ólshenedi. Sol tiykarda haywanlardiń dene indeksleri esaplanadi. Indeks deneniń birar bólimin ólshew korsetkishiniń ekinshi bólimine bolǵan salistirmasi, ol % ta esaplanadi. Indeks kórsetkishleri tıykarında haywanlardı ariq-semiz tipi, ónim baǵdari hám basqalarin aniqlaw múmkin. Sonday qilip, haywanlar hám quslardiń ekstereri olardiń ónim baǵdarin túsindiriwine imkanyatın beredi, biraq bunda ónimniń muǵdarı hám sipatin aniqlap bólmaydi.
Konditsiya minezlemesi hám túrleri.
Konditsiya degende organizmnin fiziologiyaliq jaǵdayi haywanıń sırtqı kórinisiniń , xojalıq waziypasin hám uliwma túsinemiz.
Konditsiyanıń zavod, kórgizbe , issi, shınıǵıw qildirilǵan túrleri bar. Zavod konditsiyasındaǵı haywanlar jaqsi semizlik darejesinde bolıp, biraq olardiń denesinde toplaniwi bayqalmaydi. Bunday konditsiya haywanlardi teńlestirilgen aziqlandiriw, olardı jaqsı asraw, paydalaniw esabina erisiledi. Barliq erkek hám urǵashi násilli mallar zavod konditsiyasında bolıwı kerek.
Kórgizbe konditsiyası – kórgizbe ushin tayarlanǵan semizlikde boladı. Bul konditsiya mal aziqlandiriw járdeminde ónim qilinip, haywaniń jaqsi koriniwin táminleydi.
Jumisshi konditsiya - ortasha semizlik penen xarakterlanip, múskúllerdiń rawajlanıwı hám suyaktiń bekkemligi menen kózge taslanip turadi.
Shiniqtirilǵan konditsiya - sinaw ushin tayarlanǵan, ortasha semizlikde bolıp, shiniqtiriw joli menen jaratiladi. Bunday konditsiya balanıslawdan aziqlandiriw, jaqsi saqlaw hám normal paydalaniw járdeminde jaratiladı. Hámme násilli erkek hám urǵashı haywanlar zavod konditsiyasında boliwi shart.
Burdaqı konditsiyada - haywan denesınde gósh hám may tuqimalarinıń júdá jaqsi rawajlanǵan bolıp, joqarı semizlik darejesi menen ajiralıp turadı.