Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
Sug‘urta tashkiloti xarajatlarining turlari va ularning tasniflanishi
Yüklə 0,82 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sugurta faoiiyatini nazorat qilish shakllari
- 1-chizma. Sugurta faoliyatini nazorat qilish shakllari
- Nazorat savollari
- Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati O’zbekiston Respublikasi Qonunlari
- O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmon va Qarorlari
Sug‘urta tashkiloti xarajatlarining turlari va ularning tasniflanishi
Ushbu nizomga ko‘ra sug’urta xizmatlari tannarxini shakllantirishda va moliyaviy natijalarni aniqlashda sug’urta tashkilotlari sug’urta sohasidagi o’ziga xos xususiyatlarni hisobga olgan holda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan "Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida"gi Nizomga amal qilishadi. Sug’urta tashkilotlarining xarajatlar tarkibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan "Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida"gi Nizomga muvofiq belgilanadi, bunda sug’urta xizmatlarining tannarxi tarkibiga qo’shimcha (maxsus) xarajatlar kiritiladi: sug’urta qilish (birgalikda sug’urta qilish) va qayta sug’urta qilish shartnomalari bo’yicha sug’urta tovonlarining to’lovlari summasi (xususan, sug’urta tashkilotiga tegishli ulush); sug’urta holatlari bo’yicha tartibga solish hamda to’lov bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar; sug’urta qilingan mulkning baxtsiz hodisaga duch kelishi, yo’qotilishi yoki shakastlanishini ogohlantirish bo’yicha moliyaviy chora-tadbirlar zaxirasiga bo’ladigan ajratmalar; qayta sug’urta qilish operatsiyalari bo’yicha hisoblab chiqilgan vositachilik mukofotlari va tant’emalar. Boshqaruv hisobi maqsadlari uchun xarajatlar moddalarining ro’yxati va ularning tasnifi hisobot yilida sug’urta tashkilotining hisob siyosatida aks etishi lozim. 5.Respublikamiz iqtisodiy hayotining barcha sohalarida bosqichma-bosqich olib borilayotgan islohotlarni chuqurlashtirish borasida qilinayotgan ishlar birinchi navbatda makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashga va mustahkam moliya tizimini yaratishga, xususiylashtirish jarayonlarini yanada chuqurlashtirishga, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka ko'maklashishga, dehqon fermer xo'jaliklari faoliyatida investitsiyalarni jalb qilishga keng yo'l ochib berish hamda eksport sur'atlarini o'stirishga qaratilgan. Investitsiyalarning iqtisodiy mazmun-mohiyati to'g'risida iqtisodchi olimlar o'rtasida xilma-xil fikrlar mavjud. Investitsiyalarga tugal bir ta'rif berilmagan. Har qaysi izlanuvchi bu kategoriyaga nisbatan o'z yondashuv uslubi va fikriga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Investitsiyalar nazariyasi o'zining tarixiy rivojlanish jarayonida bir qancha bosqichlarni bosib o'tdi. V.V.Aladinning fikricha mvestitsiyalarning dastlabki belgilarini Avstriya iqtisodchilari maktabining ilmiy ishlarida ko'rish mumkin.4 Iqtisodiy lug'atlarda «investitsiyalar - kapitalni uzoq muddatli qo'yilmalar tariqasida sanoatga, qishloq xo'jaligiga, transportga va boshqa tarmoqlarga sarf etiladigan xarajatlar yig'indisini aks ettiradi»5, - deb ta'riflangan. Uilyam F.Sharp, Gordon Dj.Aleksandr, Djeffri V Beyli investitsiyalar haqida quyidagi fikrlarni bildiradi: mumkin qadar kengroq ma'noda aytganda «investitsiyalar» - bu «keiajakda kattaroq foydaga ega bo'lish uchun buguncha puldan ajralishdir».6 Mualliflar, pul mablag'larini qo'yilmalar sifatidagi investitsiyalar va bu pullardan kelajakda ko'proq summa olish uchun bugun voz kechish, deb qaraydi. Bizningcha bunday fikrlash bir tomonlama bo'lib, investitsiyalar nafaqat pul mablag'lari ko'rinishidagi pul daromadlari balki, boshqa moddiy va nomoddiy ko'rinishlarda ham bo'lishi mukin. Shuningdek, mualliflar investitsiyalash va jamg'armalar (savings) o'rtasidagi farqni ko'rsatib, aytishadiki, jamg'arma «iste'molga ajratilgan» qiymatdir. «Investitsiyalash» tushunchasi keiajakda milliy mahsulotni ko'paytirish bilan bog'liq real investitsiyalashgacha bo'lgan jarayonni ifodalaydi. Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni, mohiyatini o'rganishga bag'ishlangan ilmiy adabiyotlar qatorida xorij olimlari bilan bir qatorda MDH mamlakatlari, jumladan rossiyalik iqtisodchi olimlar (PJ.Vaxrin va A.S.Neshitoylar, N.V.Igoshin8, S.V.Valdaytsev, P.P.Vorobev va boshqalar9 Mualliflar investitslyalarga ta'rif berar ekan, bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib cbiqqan holda, investitsiyalarning asl iqtisodiy mazmunini оchib berishga harakat qilgan. Biroq, ayrim iqtisodchilar investitsiyalarga uzoq muddatli kapital qo'yilma sifatida qarashsa, ayrimlari, faqat, moddiy ishlab chiqarish sohasidagi kapitallashuvga investitsiya, deb qaraydilar. O'zbekiston Respublikasining 1998-yil 24-dekabrdagi «investitsiya faoliyati to'g'risida»gi qayta taxrirdagi qonunida investitsiyaga quyidagicha ta'rif berilgan: «investitsiya - iqtisodiy va boshqa faoliyat obyektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne'matlar hamda ularga doir huquqlar»13, sifatida ta'riflanadi. Yuqorida keltirilgan fikrlarni tahlil qilish orqali shunday xulosaga kelish mumkinki, «investitsiyalar» tushunchasi «kapital qo'yilmalar», «investitsiyalarning mulkiy shakli», «kapital», «kredit» va boshqa tushunchalarga qaraganda kengroq, «sig'imliroq» tushuncha hisoblanadi14. Kapital qo'yilmalar investitsiyalarning tarkibiy qismi hisoblanadi, Shuning bilan birgalikda investitsiyalarning tarkibida capital qo'yilmalardan tashqari aylanma mablag' (vosita)lar ham mavjud. Demak, ko'rinib turibdiki, kapitai qo'yilmalar tushunchasi aynan investitsiyalar tushunchasini anglatmaydi.15 Umumlashtiradigan bo'lsak, investitsiyalar bu faqat uzoq muddatli kapital qo'yilmalar bo'libgina qolmasdan, balki qisqa muddatli qo'yilmalarni ham o'z ichiga oladi. Demak, investitsiyalar mulkchilikning barcha ko'rinishlaridagi moddiy va nomoddiy boyliklarni iqtisodiy-ijtimoiy daromad olish maqsadida muomalaga kiritishdir. O'zbekiston Respublikasi «Chet el investitsiyalari to'g'risida»gi qonunining 3-moddasiga ko'ra «chet-el investorlari asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo'shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan intellektual mulkka doir huquqlar, chet el investitsiyalardan olingan har qanday daromad O'zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari»16, deb e'tirof etiladi. Sug'urta kompaniyalari asosiy faoliyati bilan bir qatorda investitsiya faoliyatini ham amalga oshirish imkoniyatiga egadir. Odatda, sug una kompaniyalarning sug’urtaviy xizmat ko'rsatish o'ziga xos xususiyatga ega, ya'ni mijoz dastlab sug'urtalovchiga sug'urta badallarni shartnoma tuzilishi bilan to'laydi. Sug'urta shartnomasi muddatining tugashi xizmat to'liq ko'rsatilganligini bildiradi. Demak, sug'urta kompaniyalarida moliya resurslarining harakati xususiyatlari shunga olib boradiki, sug’urta Kompaniyalari lxtiyorida shartnomani amal qilish mobaynida qo'shimcha daromad olish maqsadida investitsiyalash mumkin bo'lgan vaqtinchalik majburiyatdan xoli bo'lgan katta miqdorda vaqtincha bo'sh mablag'lar to'planadi. Sug'urtalovchilar bu mablag’larni qo'shimcha daromad olish maqsadida turli obyektlarga investitsiya qilishlari mumkin. Sug'urta tashkilotlari tasarrafida katta miqdordagi moliyaviy resurslarni to'planishi, ularni iqtisodiyotni rivojlanishida muhim ro’l o'ynashini ko'rsatadi. Sug'urta qiluvchilar tomonidan moliya resurslarining to'planishi sug'urtani faol investitsion siyosat yo'li bilan iqtisodiyotning asosiy omiliga aylantiradi. Boshqacha so'z bilan aytganda, sug'urtalovchilar turli polis egalaridan olingan passiv pul mablag'larni moliya bozorida harakat qiluvchi aktiv kapitaliga aylantirishadi. Sug'urta kompaniyasi investitsion imkoniyatlarini quyidagi omillar belgilaydi:
-amalga oshirilayotgan sug'urta xizmatining foydaliligi yoki zararliligi; -sug'urta rezervlarini shakllantirishga davlat tomonidan qo'yiladigan talablar;
Sug'urta kompaniyasining investitsion imkoniyatlari taxminan deyarli shunday shakllanib boradi. Investltsion imkoniyat asosiy qismi «O'zlik mablag'lar»ga to'g'ri keladi. Sug'urta rezervi esa doimiy ravishda sug'urta qoplamalari to'lanishiga qarab o'zgarib turadi. Sug'urta kompaniyasining investitsion portfeli tizimi, uning moliyaviy barqarorligini ta'minlashi lozim va u odatda sug'urta nazorati me'yorlari bilan belgilanadi. Unda sug'urta zaxiralarining vaqtinchalik bo'sh turgan mablag'larini joylashtirish tartibi belgilanadi. O'zbekiston o'z mustaqilligini qo'lga kiritgandan so'ng, sug'urta kompaniyalari bo'sh mablag'larini turli obyektlarga investitsiya qilish imkoniyati tug'ildi. 1993-yilning 6-mayida qabul qilingan «Sug'urta to'g'risda»gi qonunning 25-moddasida «Sug'urta tashilotlari o'z moliyaviy manbalaridan boshqa yo'l bilan foydalanishga haqlidir», deb ko'rsatilgan edi. Ammo 2002-yilning 5-aprelidagi ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy majlisining VШ-sessiyasida qabul qilingan «Sug'urta faoliyati to'g'risida»gi qonunning 6-moddasiga muvofiq «sug'urtalovchilar sug'urtani amalga oshirish bilan bevosita bog'liq bo'lmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishlari mumkin emas», deb belgilangan. Demak, sug'urtalovchilarning investitsiya faoliyati qat'iy cheklangan. Shuningdek, ushbu qonunning yuqorida ko'rsatib o'tilgan moddasida sug'urtalovchilar maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartib va shartlardagi investitsiya faoliyati bilan shug'ullanishlariga ruxsat berilgan. Malumki, O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 2006-yil 6-mayda tasdiqlangan. №1571 raqam bilan davlat ro'yxatidan o'tgan va 2006-yil 22-aprelda tasdiqlangan, №1565 raqami bilan davlat ro'yxatidan o'tgan buyruqlariga asosan, sug'urta kompaniyalari tomonidan sug'urta rezervlarini tashkil qilish va investitsiyalashning tartiblari belgilangan. Jumladan, unda rcspublika sug'urta kompaniyalarining sug'urta aktivlarini joylashtirish tartiblari investitsiyalashning qonunchilikda belgilangan quyidagi asosiy talablarga javob berishi lozim:
Investitsion faoliyatning diversifikatsiyasi birinchi navbatda sug'urta kompaniyasi investitsion portfelining barqarorligini ko'zda tutadi. Ma'lumki, sug'urta kompaniyalari ularga o'z mablag'larini qo'yishi mumkin bo'lgan investitsion loyihalar to'plami sarmoya bozorining rivojlanish darajasiga bog'liq. Hozirgi paytda sug'urtalovchilarning vaqtinchalik bo'sh turgan mablag'lari tijorat banklari depozitlariga, qimmatli qog'ozlarga joylashtirilishi, korxona va ko'chmas mulklarga investitsiya qilinishi mumkin. Investitsiya portfel tarkibi va tizimini tartibga solish odatda kiritilgan mablag’larning turlari bo'yicha minimum va maksimumni belgilash yo'llari orqali amalga oshiriladi. Shu bilan birga, dunyoning yetakchi kompaniyalari tajribasiga ko'ra, kompaniya investitsion portfelining korxonalar va ko'chmas mulklar ustav fondiga investitsiyalari 15 %, qimmatli qog'ozlarga investitsiyalari 25-60 %, tijorat banklari depozitlariga mablag'lari 15-30 %, investitsiyaning boshqa turlariga 1-12 % dan oshmaydigan miqdorlarda joylashtiradilar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar mablag'lar to’lanishini to'g'ri tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Chunki, mablag'lar aylanishining eng ma'qul variantini topish pirovard natijada korxona faoliyatini foyda bilan yakunlashiga olib keladi. Sug'urta faoliyatida joriy natijalar sug'urta badallari ko'rinishida sug'urta kompaniyalari hisob raqamiga kelib tushgan pul mablag'lari aylanishi hisobidan daromad kelish imkoniyati yuzaga keladi. Ushbu daromadlar sug'urta kompaniyalarini sug'urta zaxiralarini shakllantirish orqali xarajatlar qismini qoplash va foyda olish manbayi bo'lib xizmat qiladi. Sug'urta faoliyatining joriy tahlil pul mablag’lari tushumi orqali o'ziga olayotgan majburiyatlar adektivliligini belgilaydi. Наг qanday investitsion loyihani amalga oshirishda asosiy risk sifatida xizmatlar bozorda kuchli raqobatchining bo'lishidir. Umuman olganda kompaniya uchun quyidagi turdagi risklar mavjud bo'lib ular loyihani amaliyotga joriy etishda o'z ta'sir doiralarini o'tkazishlari mumkin. Siyosiy risklar —bu turdagi risklar davlatdagi siyosiy jarayon bilan bevosita bog'liq bo'lib o'z ichiga quyidagilarni oladi;
O'zbekiston Respublikasi siyosiy ahvolning tinchligiga qaramasdan ko'rinishdagi risklar davlatirnkga chegaradosh bo'lgan davlatlardagi notinch ahvol sababli mavjud bo'lib qoldi. Risk darajasini kamaytirish tadbirlari.
O'zbekiston Respublikasida tadbirkortik subyektlari uchun barcha qonunchilik bazasi mukammal ishlab chiqilganligiga qaramasdan bu turdagi riskni inobatga olmaslik mumkin emas. Buning asosiy sababi byurokratiyaning mavjudligi, Ammo kompaniya faoliyatini Davlat qo'llab-quvvatlayotgani bu turdagi risk darajasini pasayishiga olib keladi. Risk darajasini kamaytirish chora-tadbirlari bo'lib;
Texnik risklar - bu turdagi risklar ishlarni amalga oshirishdagi qiyinchiliklar va texnik loyihaning mavjud emasligidan vujudga keladi. Asbob-uskunalarga tender e'lon qilingandan boshlab, tovar yetkazib beruvchining texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha yuqori malakali mutaxassislar mayjudligiga ham inobatga olinadi. Bu sezilarli ravishda texnik risk darajasini kamaytirishga xizmat qilishi mumkin. Ishlab chiqarish riski - bu turdagi risk taklif etilayotgan xizmatning sifati pastligi, yuqori malakali mutaxassislarning mavjud emasligi bo'lishi mumkin. Shuni ta'kidlash lozimki, kompaniya loyihasini amaliyotga joriy etish uehun yetarli darajada yuqori malakali mutaxassislarga ega bo'lsa, bu turdagi risk darajasini kamaytirishga xizmat qiladi. Riskni kamaytirish darajasi bo'yicha chora-tadbirlari:
Ekologik risklar — bu turdagi risklar atrof-muhitni ifloslanishi» atmosfera va suvga har xil chiqindilarining chiqishi natijasida yuzaga keladi. Biz shug'ullanayotgan soha uchun bu turdagi risk darajasi ancha pastdir. Marketing riski — bu turdagi risklar bozorini yaxshi o'rganilmaganligi, baho siyosatining to'g'ri yuritilmaganligi marketing strategiyasini noto'g'ri ekanligi bilan bog’liq. Risk darajasini kamaytirish;
Moliyaviy risklar - bu turdagi risklar moliyaviy natijalarini yo'qotilgan, iste'molchining to'lovga layoqatsizligidan, talabning qat'iy emasligidan, raqobatchilar tomonidan narxni kamaytirishlar, oborot mabag'larining yetishmasligini kelib chiqishi mumkin. Risk darajasini kamaytirish chora-tadbirlari; • Iste'molchilar talabini o'rganish; •Sifat ustida to'liq nazoratni o'matish; •Investitsion va kredit resurslarini yangi yo'nalishlarini aniqlash bo'yicha chora-tadbirlarni ko'rish; •Investitsion — moliyaviy strategiyani ishlab chiqarish. Tabiiy risklar - bu turdagi risklar tabiatda har xil baxtsiz hodisalarning ro'y berishi, yer qimirlashi, suv toshishi sel kelishi, yong'in chiqishi, epidemiya tarqalishi bilan bog'liq. O'zbekiston Respublikasining 1998-yil 24-dekabrda qabul qilingan «Investitsiya faoliyati to'g'risida»gi qonunida investitsiya faoliyati hamda investitsiya faoliyati bilan shug'ullanish tartiblari ko'rsatib o'tilgan. Ushbu qonunining 4-moddasida investitsiyalarni amalga oshirish shakllari haqida to'xtalib o'tilgan, ya'ni investorlar investitsiyalarni quyidagi yo'llar bilan amalga oshirishlari mumkin: -yuridik shaxs tuzish yoki ularning ustav jamg'armalarida (kapitallarida) ulushli ishtirok etish, jumladan mol-mulkni yoki aksiyalarni olish; -qimmatli qog'ozlar, shu jumladan O'zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qarz majburiyatlarini olish; -konsessiyalari, shu jumladan tabiiy resurslarni qidirish, ishlab chiqish, qazib olish yoki ulardan foydalanishga bo’lgan konsessiyalarni olish; -mulk huquqini, shu jumladan ular joylashgan yer uchastkalari bilan birgalikda savdo va xizmat ko'rsatish sohalari obyektlariga, turar joylarga mulk huquqini, shuningdek, yerga hamda boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqini qonun hujjatlariga muvofiq olish. Investorlar investitsiyalarni qonun hujjatlariga zid bo'lmagan boshqa shakllarda ham amalga oshirishlari mumkin. Investor investitsiyalash maqsadi, yo'nalishi, turi va hajmini mustaqil ravishda belgilaydi, buni amalga oshirish uchun shartnoma asosida, qoida tariqasida, tanlov savdosini o'tkazish yoli bilan yuridik va jismoniy shaxslarni mvestitsiya faoliyati ishtirokchilari sifatida jalb etadi. Agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib belgilanmagan bo'lsa, investor, o'ziga zarur bo'lgan mol-mulkni yuridik va jismoniy shaxslardan o'zaro kelishuv asosida belgilanadigan shartlarda hajmi va nomenklaturasini cheklamagan tarzda olishga haqli. Investor qonun hujiatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham ega bo'lishi mumkin. Qonunning 14-moddasiga asosan investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo'llar bilan amalga oshiriladi:
-investitsiya loyihalarini ekspertiza qilish mexanizmlarini belgilash; -O'zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturiga kiritilgan investitsiya loyihalarining amalga oshirilishi monitoringini yuritish; -investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa shakllarda ham amalga oshiriladi. 2002-yilning 5-apreldagi Ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Vlll-sessiyasida qabul qilingan «Sug'urta faoliyati to'g'risida»gi qonunning 6-moddasida sug'urtalovchilar maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartib va shartlarda investitsiya faoliyati bilan shug'ullanishlariga raxsat berilgan. O'zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan 2000-yilning 28-iyunida 66-sonli buyruq bilan tasdiqlangan «O'zbekiston Respublikasi hududida sug'urta tashkilotlarining zaxiralarini joylashtirish to'g'risidagi vaqtinchalik nizomi»ni 952-raqam bilan davlat ro'yxatiga olingan edi. Ushbu nizom 2000-yilning 5 avgustidan yuridik kuchga kiritilgan bo'lib 2005-yil 31-dekabrgacha amal qildi. Bu nizomning o'z kuchini yo'qotish Moliya vazirligi tomonidan zamon talablariga javob beradigan, rivojlangan davlatlar tajribasidan kelib chiqqan holda yangi nizomni ishlab chiqilishini talab etdi. 2006-yilda sug'urta kompaniyalarining o'z rezervlarini tashkil etish va investitsiyalash, kompaniyalarning ishlov qobiliyatini aniqlash bo'yicha ikkita nizom qabul qilindi:
Ushbu nizomda sug'urta tashkilotlarining investitsiya faoliyati davlat tomonidan tartibga solingan. Jumladan, unda Respublika iqtisodiyotida ustav va sug'urta mablag'lari qismini investitsiyalash qonunchilik yo'li bilan belgilanishi va quyidagi asosiy talablarga javob berishi lozimligi ko'rsatib o'tilgan. O'zbekiston Respublikasi sug'urta kompaniyalari yuqoridagi №1565 nizomga o'z mablag'larini diversifikatsiya, qaytuvchanlik. Foydalilik va likvidlilik prinsiplari asosida joylashtiradilar. 2006-yil 22 aprelda qabul qilingan №1565 nizom sug'urta kompaniyalari tomonidan olinishi mumkin bo’lgan majburiyatlarining chegaralari, sug'urtalovchilarning to'lov qobiliyati masalalarini o'z ichiga qamrab olgan. Ushbu nizomda keltirilgan ayrim muhim masalalarga to'xtalib o'tish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Nizomga ko'ra alohida sug'urta shartnomasi bo'yicha sug'urtalovchi majburiyatlarining yo'l qo'yiladigan eng ko'p hajmi o'z mablag'lari va sug'urta zaxiralarining 10%dan oshmasligi lozim. Sug'urtalovchi ushbu me'yordan ortiq majburiyatni, qabul qilingan majburiyat bo'yicha ortiqcha tavakkalchilikni mazkur nizomga muvofiq ravishda qayta sug'urtalangan holda qabul qilishi mumkin. Alohida tavakkalchilik bo'yicha sug'urtalovchining majburiyatlari tolangan sug'urta mukofotiga proporsional tanda aniqlanadi, agarda sug'urta shartnomasida alohida tavakkalchiliklar bo'yicha sug'urtalovchining majburiyatlari hajmi ko'rsatilmagan bo'lgan taqdirda. Mazkur nizom maqsadida sug'urtalovchining jami majburiyatlari deganda biz, 5 ta eng katta tavakkalchiliklar bo'yicha sug'urtalovchi majburiyatlarining eng ko'p hajmi tushuniladi. Umumiy sug'urta tarmog'ida sug'urtalovchining jami majburiyatlari hajmi o'zlik mablag'lari miqdorining ikki barobaridan oshmasligi shart. Sug'urtalovchining to'lov qobiliyatini aniqlash uchun oxirgi hisobot sanasiga sug'urtalovchining balans ma'lumotlari, shuningdek, hisob-kitob asosida aniqlanadigan ma'lumotlardan foydalaniladi. Sug'urtalovchining to'lov qobiliyati ko'rsatkichi mazkur nizom asosida o'rnatilgan sug'urtalovchi tomonidan qabul qilingan majburiyatlar va likvidligi hisobiga olingan aktivlar o'rtasidagi nisbat me'yorlarining bajarilishi hisoblanadi. To'lov qobiliyatini sug'urta faoliyati hajmlariga muvofiq ravishda ta'minlash uchun sug'urtalovchilar yo'l qo'yiladigan aktivlarning haqiqiy hajmi darajasini belgilangan tartibda muvofiqlashtirib borishi zarur. Respublika sug'urta kompaniyalarida sug'urta zaxiralarini shakllantirish O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirhgi tomonidan tasdiqlangan, 2006-yil 6-mayda №1571-raqam bilan davlat ro'yxatidan o'tgan «Sug'urtalovchilar tomonidan sug'urta zaxiralarini shakllantirish hamda joylashtirish tartibi va shartlari to'g'risida»gi nizomiga asosan amalga oshiriladi. Sug'urta zaxiralarining shakllanishi bo'yicha quyidagi qonun-qoidalar mavjud: -harnma zaxiralar maxsus hisob-kitoblar asosida shakllanadi; -zaxiralar sug'urta olib borayotgan valyutada shakllanadi; -sug'urta zaxiralari har bir aniq to’lash muddatiga shakllanadi; - zaxiralar faqat sug'urta shartnomasi bo'yicha emas, qayta sug'urtalashda qabul qilingan shartnomalar bo'yicha ham shakllanishi mumkin. Sug'urtalovchilar o'ziga qabul qilgan sug'urta majburiyatlarini bajarish uchun yig'ilgan sug'urta mukofotlaridan kelgusida sug'urta to'lovlari uchun barcha sug'urta turlari bo'yicha kerakli sug'urta zaxiralarini shakllantirishadi. Sug'urta zaxiralari sug'urtalovchining sug'urtalanuvchilar bilan tuzgan sug'urta shartnomalari bo'yicha shu vaqtdagi bajarilmagan majburiyatlarining hajmini ko'rsatib turadi. Xorij mamlakatlarida qabul qilingan sug'urta zaxiralarining shakllanishi texnikasiga ko'ra, sug'urta qiluvchi bo'yniga olgan har bir majburiyat turi sug'urta zaxirasiga mos keladigan turi bilan qoplanadi. Hayot sug'urtasi bo'yicha amaldagi shartnomalar sharoitiga bog'liq holda matematik zaxiralar, yillik renta zaxiralari, fond zaxiralari va ishtirok etish zaxiralari shakllanadi. Sug'urtaning boshqa turlari bo'yicha mukofot zaxiralari va zarar zaxiralari shakllanadi, Sug'urta zaxiralari hajmi amaldagi shartnoma bo'yicha to'lanishi kerak bo'lgan summani butun holda qoplashi zarur. Shuning uchun ularning hajmini aniqlash uchun sug'urta qiluvchining operatsiyalarining chuqur tahlili va matematik hisob-kitoblar zarur. Texnik mablag'lar sug'urta qiluvchi tomonidan alohida sug'urta shartnomasi va butun sug'urta portfeli bo'yicha bir muddatga hisob-kitob qilingan sug'urta to'lovlari bo'yicha moliyaviy majburiyatlarni bajarish kerak bo'lgan mablag'lar yig'indisi. Ular sug'urta zaxiralarining qismi bo'lib hayot sug'urtasidan tashqari sug'urta turlari bo'yicha hisob-kitob qilinadi. «Sug'urtalovchilar tomonidan sug'urta zaxiralarini shakllantirish hamda joylashtirish tartibi va shartlari to'g'risida nizomi»ga muvofiq sug'urtalovchi o'zining balansida majburiyat yoki aktiv(sharoitdan kelib chiqib) sifatida aks ettiriladigan quyidagi texnik zaxiralarni shakllantirishga majbur: -ishlab topilmagan mukofotlar zaxirasi (umumiy sug'urta sohasida faoliyat amalga oshirilganda); -mukofotlar zaxirasi (hayot sug'urtasi sohasida faoliyat amalga oshirilganda); -zararlar zaxirasi. Sug'urta hodisasi oqibatida yuzaga kelgan va sug'urta shartnomasining shartlari bo'yicha qoplanishi lozim bo'lgan zararlar hajmiga muvofiq ravishda aniqlanadi va quyidagilardan tashkil topadi:
Investitsiyalarni ularni turli xil belgilari bo'yicha turkumlash yoki tasniflash mumkin. Ularni tasniflashda turli maqsadlar qo'yiladi. Masalan, investitsiyalarni kelajak natijalarini baholashda, ular bo'yicha kutiladigan samaralarni aniqlashda, ularni ishlab chiqarish ishtirokida, ularni soha va yo'nalishlarini aniqlashda va h.k. shunga o'xshash belgilari bo'yicha ularni batafsil turkumini belgilash amalda qo'llaniladi. Ko'pgina hollarda investitsiyalar quyidagi tasnifiy belgilar bo'yicha turkumlanadi. 1. Investitsiyalarni kiritish obyektlari bo'yicha.
13.Investitsiya jarayoni ishtirokchilari va ularni hissalari bo'yicha investitsiyalar tasniflanadi. Sug'urta tashkilotlarining faoliyati boshqa turdagi xo'jalik subyektlari faoliyatidan keskin farq qiladi. Chunki, ular ishlab chiqarish uzluksizligini ta'minlashda va sug'urta hodisalari ro'y berganda yetkazilgan zararni qoplash uchun xizmat qiladilar. Bu holat, sug'urtachilar zimmasiga aiohida mas'uliyat yuklaydi va shuning uchun, ular davlat tomonidan nazorat ostiga olinmog'i zarur. Sug'urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish shakllari, Sug'urta faoliyatini davlat tomonidan nazoratga olishni shartli ravishda uchga bo'lish mumkin (1-chizma). Xorijiy mamlakatlar tajribasining ko'rsatishicha, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarning barchasida sug'urta bozori davlatning vakolatli idoralari tomonidan tartibga solib boriladi. Sug'urta faoiiyatini nazorat qilish shakllari 
 
Maxsus vakolatli davlat organi Soliq organlari Majburiy sug'urtani joriy qilish 1-chizma. Sug'urta faoliyatini nazorat qilish shakllari Masalan, Buyuk britaniyada sug'urta ishini Savdo va sanoat departamenti, Yaponiyada Moliya vazirligining sug'urta bo'limi» AQShda esa maxsus sug'urta komissariatlari nazorat qilib boradi. Davlat, bunday nazorat ishini olib borar ekan, avvalo, mamlakatning sug'urta sohasiga taaluqli qonunlariga hamda boshqa me'yoriy hujjatlariga asoslanadi. Sug'urta va qayta sug'urtalash kompaniyalari, sug'urtaga ixtisoslashgan vositachilar davlat sug'urta nazoratining obyektlari hisoblanadi. Sug'urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishi turli shakllarda, xususan, maxsus qonunlar qabul qilish, soliq solish, alohida hukumat qarorlari bilan majburiy sug'urtalashni joriy qilish va vakolatli sug'urta nazorati xizmatini tashkil etish yo'li bilan amalga oshiriladi. Sug'urta bilan shug'ullanuvchi tashkilotlarga litsenziyalar (ruxsatnomalar) berish sug'urta nazorati xizmatining eng asosiy vazifalaridan biridir. Litsenziya (raxsatnoma) berish jarayonida sug'urta nazorati sug'urtachining bo'lajak faoliyatini dastlabki tekshiruvdan o'tkazadi. Ya'ni, nizom jamg'armasi va o'z mablag’larining holati hamda bu mablaglarning tashkilot zimmasidagi majburiyatlariga o'zaro munosabati ko'rib chiqiladi. Sug'urta faoliyatiga litsenziya (raxsatnoma) berishning zarariyati sug'urtaning o'z mohiyatidan kelib chiqishini unutmaslik kerak. Chunki, sug'urta tashkiloti sug'urta hodisasi yuz bergan vaqtda sug'urtalanuvchiga shartnomada ko'rsatilgan mablag'ni o'z vaqtida to'lashi lozim, Sug'urta faoliyatini nazorat qiluvchi organning bu boradagi ishlari nafaqat sug'urtalanuvchilar manfaatiga mos tushadi, balki butun davlatning manfaatlari yo'lida ham xizmat qiladi. E'tirof etish lozimki, bugungi kunda mamlakatda faoliyati bilan shug'ullanish uchun litsenziya (raxsatnoma) berish tartibi ishlab ehiqilgan. Sug'urta tashkilotiga beriladigan litsenziya (raxsatnoma) sug'urtalashning har bir turi yoki bir-biriga yaqin bo'lgan sug'urta turlari gurahlari uchun beriladi. Chunki, ba'zi sug'urta turlari bo'yicha operatsiyani amalga oshirish sug'urtalovchida yetarli darajada moliyaviy mablag'lar bo’lishini talab etadi. Bundan tashqari, sug'urta kompaniyasi ishlab chiqqan biznes-rejada sug'urta tarifi stavkalarini to'g'ri hisoblanishiga alohida e'tiborni qaratish zarur. Negaki, noto'g'ri hisob-kitob qilingan tarif, pirovard natijada, sug'urta tashkilotini moliyaviy barqarorsizlikka уoki to'lov qobiliyatini yomonlashuviga olib keladi. Nazarimizda, faqat sug'urta kompaniyalarini emas, balki, qayta sug'urtalashga ixtisoslashgan tashkilotlar va vositachilik idoralarini ham faoliyatini litsenziyalashni kiritilishi katta ahamiyatga ega bo'ldi. Biz mamlakatimizda sug'urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishni tashkil etish va uni takomillashtirish yo'llari haqida o'ylar ekanmiz, yaqin qo'shni mamlakatlar, xususan, Rossiya Federatsiyasida bu sohada olib borilayotgan ishlar haqida biroz to'xtasak, foydadan xoli bo’lmaydi. Bugungi kunda, Rossiya Federatsiyasida 1500 dan ortiq sug'urta tashkiloti faoliyat ko'rsatmoqda va ularning aksariyati sug'urta faoliyatini nazorat qiluvchi Federal xizmatning litsenziyalariga ega. Sug'urta faoliyatini nazorat qiluvchi bu tashkilot 1992-yilda tashkil etilgan bo'lib, u Rossiya sug'urta bozorini tartibga keltirish bo'yicha yetarli tajribaga ega bo'ldi, o'nlab me'yoriy hujjatlar ishlab chiqdi. Ulardan eng muhimlari «Rossiya hududida faoliyat ko'rsatuvchi sug'urta tashkilotlariga litsenziyalar berish tartibi», «Sug'urta zaxiralarini joylashtirish tartibi» va hokazolardir. Mazkur tashkilot o'zini qattiqqo'lligi va boshqa harakatlari tufayli Rossiya ijtimoiy-iqtisodiy hayotida katta nufuzga egadir. Eng asosiysi, sug'urta nazorati xizmati har yili Rossiya hududida faoliyat ko'rsatayotgan sug'urta kompaniyalarining yetarli darajada kuchlarini reyting asosida aniqlab, keng xalq ommasiga ma’lum qilib boradi. O'zbekiston Respublikasining «Sug'urta faoliyati to'g'risida»gi qonuniga muvofiq, sug'urta tashkilotlari sug'urtalanuvchi oldidagi majburiyatini bajara olmay qolganda, davlat sug'urta nazorati xizmati, mijozlarning manfaatini ko'zda tutadigan choralar ko'rishi kerak. Bozorda ko'plab sug'urta tashkilotlari faoliyat ko'rsatadi, tabiiyki, bu holat potensial mijozlarni jalb qilish uchun ular o'rtasidagi raqobatni ham kuchayishiga olib keladi. Natijada, raqobatga bardosh bermagan ba'zi sug'urta kompaniyalari «sug'urta maydonidan» chiqib ketadi. Bunga jahon tajribasidan ham misollar keltirish mumkin. Jumladan, 1993-yil boshida AQShda 103 ta fuqarolar hayotini sug'urtalashga ixtisoslashgan kompaniyalar to'lov qobiliyatini yo'qotgan, deb e'lon qilindi. Qizig'i shundaki, bu kompaniyalar ichida moliyaviy jihatdan ishonchli bo'lgan «Ekzekyutiv Layf Inshuerans» kompaniyasi ham bor. Mutaxassislar tomonidan uning aktivi bir necha milliard AQSh dollariga baholangan. Bu yerda, shunday o'rinli savol tug'ilishi mumkin. Xo'sh, xalqaro sug'urta bozorida kuzatilgan yuqoridagidek holat ro'y bermasligi uchun, davlat qanday chora-tadbirlar ko'rishi mumkin? Birinchidan hukumat o'zining tegishli nazorat organi orqali, sug'urta kompaniyalari tomonidan «Sug'urta faoliyati to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni talablarini qat'iy bajarilishini» shu jumladan, sug'urta zaxiralarini to'g'ri joylanishini nazorat qilib borish muhimdir. Ikkinchidan, endi shakllanayotgan O'zbekiston sug'urta bozoriga moliyaviy jihatdan mustahkam xorijiy sug'urta kompaniyalarining kirib kelishini tartibga solish kerak. Negaki, bu holat mahalliy sug'urta kompaniyalarining raqobatbardoshligiga salbiy ta'sir ko'rsatib, ularni bankrot bo'lishiga olib kelishi mumkin. Sug’urta tashkilotlari о’z zimmasiga olgan majburiyatlari hajmiga qarab, ma’lum foiz ajratish yo'li bilan markazlashgan sug'urta jamg'armasini tashkil etsalar, maqsadga muvofiqdir. Ushbu jamg'arma mablag’lari qiyin holatga tushib qolgan sug'urta tashkilotlariga beriladigan yoki ular bankrot, deb e'lon qilinganda majburiyatlarini bajarishi uchun xizmat qiladi. Bizningcha, bu jamg'arma tashkil etilajak davlat sug'urta nazorati xizmati tomonidan, sug'urtalovchilar uyushmasi vakillarini jalb qilgan holda boshqarilishi lozim. O'zbekiston Respublikasining amaldagi «Sug'urta faoliyati to'g'risida»gi qonunining 15-moddasida sug'urta faoliyatini litsenziyalash masalalari ko'rsatib o'tilgan. Sug'urtalovchilar va sug'urta brokerlarining sug'urta faoliyati O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda maxsus vakolatli davlat organi beradigan litsenziyalar asosida amalgam oshiriladi. Litsenziya sug'urtalovchiga hayotni sug'urta qilish sohasida yoxud umumiy sug'urta sohasida sug'urta faoliyatini amalga oshirish uchun beriladi. Hayotni sug'urta qilish sohasida sug'urta faoliyatini amalga oshirayotgan sug'urtalovchi umumiy sug'urta sohasida sug'urta faoliyatini amalga oshirishga haqli emas, umumiy sug'urta sohasining O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan ayrim turlari (klasslari) bundan mustasnodir. Umumiy sug'urta sohasida sug'urta faoliyatini amalga oshirayotgan sug'urtalovchi hayotni sug'urta qilish sohasida sug'urta faoliyatini amalga oshirishga haqli emas. Litsenziyada sug'urtalovchi amalga oshirishi nazarda tutayotgan sug'urta turlari (klasslari) ko'rsatiladi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Sug'urtalovchilar va sug'urta brokerlarining sug'urta faoliyatini litsenziyalash to'g'risida nizom tasdiqlandi. Unga ko'ra, sug'urtalovchilar va sug'urta brokerlarining sug'urta faoliyatini litsenziyalash O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Belgilangan tartibda ro'yxatdan o'tkazilgan yuridik shaxslar sug'urtalovchilar va sug'urta brokerlarining sug'urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya talabgorlari bo'lishlari mumkin. Sug'urtalovchi va sug'urta brokerining sug'urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaning amal qilish muddati, qoidaga ko'ra, cheklanmaydi. Litsenziyaning amal qilishi litsenziya berilgan kundan boshlanadi. Sug'urta tashkilotlari litsenziya olishlari uchun quyidagi talab va shartlarga javob berishlari zarur; -O'zbekiston Respublikasining sug'urta faoliyati to'g'risidagi qonun hujjatlariga rioya qilish; -sug'urta faoliyatini amalga oshirishda olingan axborotlarning qonun hujjatlari talablariga muvofiq maxfiyligini ta’minlash -litsenziyalovchi organ talabiga ko'ra sug'urta faoliyatini amalga oshirishga doir qonun huijatlarida belgilangan axborotlarni taqdim etish; -litsenziya talabgori rahbari oliy ma'lumotga hamda sug'urta sohasida kamida ikki yillik ish stajiga ega bo'lishi kerak; -litsenziya talabgori (litsenziat) rahbari boshqa sug'urta tashkilotlarida raxbar lavozimini egallashga haqli emas. a)sug'urtalovchilar uchun: -ustav fondining qonun huiiatlarida belgilangan eng kam miqdorining mavjud bo'lishi; b)sug'urta brokerlari uchun:
-sug'urtalashga doir vositachilik faoliyatini asosiy faoliyat turi sifatida amalga oshirish; Litsenziya olish uchun sug'urta kompaniyasi litsenziyalovchi organga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: a) sug'urtalovchilar uchun; -yuridik shaxsning nomi va tashkiliy-huquqiy shakli, uning joylashgan joyi (pochta manzili), bank muassasasining nomi va bankdagi hisob raqami, yuridik shaxs amalga oshirishni mo'ljallayotgan litsenziyalanadigan faoliyat turi hamda ko'rsatib o'tilgan faoliyat turi amalga oshiriladigan muddat ko'rsatilgan litsenziya berish to'g'risida ariza; -yuridik shaxsning davlat ro'yxatidan o'tkazilganligi to'g'risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi; -rahbar to'g'risidagi ma'lumotlar (oliy ma'lumot to'g'risidagi diplom nusxasi va mehnat daftarchasidan ko'chirma);
-sug'urta faoliyatining iqtisodiy asoslanishi unga sug'urtalash operatsiyalarini rivojlantirish prognozini, ehtimol tutilgan qayta sug'urtalash bitishuvlari rejasini, sug'urta zaxiralarining hisob-kitob rejasini o'z ichiga oluvchi litsenziyalanayotgan sug'urta klassi bo'yicha biznes-reja kiradi; -sug'urtalashning litsenziya talab qilinadigan turlari bo'yicha qoidalar (shartlar), litsenziyada quyidagilar bo'ladi: sug'urtalash subyektlari doirasini belgilash va sug'urta shartnomasi tuzish bo'yicha cheklashlar, sug'urta obyektlarini belgilash, sug'urta hodisalari ro'yxatini belgilash ushbu holatlar ro'y berganda sug'urtalovchining sug'urta to'lovlari bo'yicha majburiyatlari paydo bo'ladi, (asosiy va qo'shimcha shartlar), olib qo'yish (tavakkalchilarning уoki mol-muklarni) bunda sug'urtalovchi majburiyatlarni bajarmasdan ozod bo'ladi, sug'urta mukofotlari tariflari (stavkalari), sug'urtalashning eng ko'p (eng kam) muddali, sug'urta shartnomalarini tuzish va sug'urta mukofotlarini to'lash tartibi, tomonlarning sug'urta shartnomasi bo'yicha o'zaro majburiyatlari va sug'urta shartnomalari bo'yicha to'lovni rad etishning mumkin bo'lgan holatlari sug'urta shartnomasi bo'yicha e'tirozlarni ko'rib chiqish tartibi. Qoidalarga sug'urta shartnomalari namunalari ilova qilinishi kerak. Litsenziya talabgori rahbari tomonidan tasdiqlangan sug'urtalash qoidalari (shartlari) ikki nusxada taqdim etiladi, ularning betlari tikilgan va raqamlangan bo'lishi kerak. Faoliyat turi faqat qayta sug'urta qilishdan iborat bo'lgan litsenziya talabgorlari mazkur bandda ko'rsatib o'tilgan hujjatlarni taqdim etadilar, sug'urtalash qoidalari (shartlari)ga oid xat boshi bundan mustasno. b) sug'urta brokerlari uchun: -yuridik shaxsning nomi va tashkiliy-huquqiy shakli, uning joylashgan joyi (pochta manzili), bank muassasasining nomi va bankdagi hisob raqami, yuridik shaxs amalga oshirishni mo'ljallayotgan litsenziyalanadigan faoliyat turi (uning bir qismi) hamda ko'rsatib o'tilgan faoliyat turi amalga oshiriladigan muddat ko'rsatilgan litsenziya berish to'g'risida ariza; -yuridik shaxsning davlat ro'yxatidan o'tkazilganligi to'g'risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi; -litsenziya talabgori tomonidan litsenziya talabgorining arizasi litsenziyalovchi organ tomonidan ko'rib chiqilganligi uchun yig'im to'langanligini tasdiqlovchi hujjat; -usfav kapitali to'langanligini tasdiqlovchi hujjatlar (bank ma'lumotnomasi, mol-mulkni qabul qilish topshirish dalolatnomalari va boshqa hujjatlar). Ko'rsatib o'tilgan hujjatlar bir nusxada taqdim etiladi. Litsenziya talabgorining arizasi ko'rib chiqilganligi uchun O'zbekiston Respublikasida belgilangan cng kam oylik ish haqining besh baravari miqdorida yig'im undiriladi. Ariza ko'rib chiqilganligi uchun yig'im summasi litsenziyalovchi organning maxsus hisob raqamiga o'tkaziladi. Litsenziya talabgori berilgan arizadan voz kechgan taqdirda to'langan yig'im summasi qaytarilmaydi. Sug'urtalovchilar va sug'urta brokerlarining sug'urta faoliyatini litsenziyalash ilovada keltirilgan sxemaga muvofiq amalga oshiriladi (l-ilova). Ilovada keltirilgan sxemadan ko'rinib turibdiki, sug'urtalovchilar va sug'urta brokerlarining sug'urta faoliyatini litsenziyalash jarayoni 6 ta bosqichni o'z ichiga olib, dastlab litsenziya talabgori zarar hujjatlarni tayyorlaydi va uni ko'rib chiqish uchun Moliya vazirligiga taqdim etadi. Keyingi bosqichda hujjatlar Moliya vazirligi tomonidan qabul qilinadi va ko'rib chiqish uchun ekspert komissiyaga beriladi. Ekspert komissiyasi taqdim etilgan hujjatlarni batafsil o'rganib chiqib, sug'urtalovchiga yoki sug'urta brokeriga litsenziya berish yoxud litsenziya berishni rad etish to'g'risida qaror qabul qiladi. Shunday qilib xulosa qilish mumkinki, O'zbekistonda sug'urta nazorati davlat organiga yuklatilgan sug'urta faoliyatini litsenziyalash vakolati, pirovardida, barcha sug'urtalanuvchilarning, ya'ni sug'urta kompaniyalari mijozlarining qonuniy marrfaatlarini himoya qilishga qaratilgan, Bunday tizimning yaratilganligi nafaqat sug'urtalanuvchilarning, balki davlatning manfaatlariga mos keladi. Nazorat savollari 1. Qayta sug‘urta qilishning mohiyatini tushuntiring? 2. Qayta sug‘urtalash jarayonida qaysi sub’ektlar ishtirok etadi? 3. «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunda qayta sug‘urtalash haqida nima deyilgan? 4. Qayta sug‘urtalash shartnomasida nimalar ko‘rsatiladi? 5. Qayta sug‘urtalash jarayonida vositachilar ishtirok etishi mumkinmi? 6. Sedent tushunchasi nimani anglatadi? 7. Sug‘urta kompaniyalarining moliyaviy barqaror faoliyat ko‘rsatishida qayta sug‘urtaning rolini tushuntirib bering? 8. Hozirgi paytda O‘zbekistonda qayta sug‘urtaning holati qanday? 9. Retrotsessiya tushunchasining ma’nosini tushuntirib bering? 10. Fakultativ qayta sug‘urtalash bilan obligatorli qayta sug‘urtalashning farqi nimada? 11.Sug‘urta tashkilotining daromadlari qaysi manbalar hisobidan tashkil topadi? 12. Sug‘urta tashkiloti daromadlarini tashkil topishiga ko‘ra nechta guruhga bo‘lish mumkin? 13. Sug‘urta faoliyatidan olingan daromadni va investitsiya faoliyatidan olingan daromaddan nima farqi bor? 14. Sug‘urta tashkilotining xarajatlari tarkibini tushuntirib bering? 15. Sug‘urta tashkilotining xarajatlari qanday guruhlarga bo‘linadi? 16. Sug‘urta tashkilotining ish yuritish xarajatlari deganda nimani tushunasiz? 17. Sug‘urta tashkilotlarida moliyaviy natija qanday shakllanadi? 18. Sug'urta tashkiloti moliyasi, deganda nimani tushunasiz? 19. Sug'urta tashkilotlari investitsiya faoliyatining mazmun-mohiyatini aytib bering. 20. Sug'urta kompaniyasining investitsiya qilish imkoniyatlarini qanday omillar belgilaydi? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati O’zbekiston Respublikasi Qonunlari
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmon va Qarorlari
17. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Xususiy mulk, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal rivojlantirish yo’lidagi to’siqlarni bartaraf etish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2015 yil 15 may, PF-4725. 18. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. O‘zbekiston Respublikasida investitsiya iqlimi va ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida. 2014 yil 7 aprel, PF-4609. 19. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Statistik, soliq, moliyaviy hisobotlarni, litsenziyalanadigan faoliyat turlarini va ruxsat berish tartib-taomillarini tubdan qisqartirish chora-tadbirlari to’g’risida”. 2012 yil 16 iyul, PF-4453-son. 20. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Ishbilarmonlik muhitini yanada tubdan yaxshilash va tadbirkorlikka yanada keng erkinlik berish chora-tadbirlari to’g’risida”. 2012 yil 18 iyul. PF-4455-son. 21. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” 2012 yil 10 apreldagi PF-4434-sonli Farmoniga o’zgartish kiritish to’g’risida”. 2013 yil 15 mart, PF-4515-son 22. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Jizzax” maxsus industrial zonasini barpo etish to’g’risida”. 2013 yil 18 mart, PF-4516-son 23. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “O’zbekiston Respublikasining “Xususiy bank va moliya institutlari hamda ular faoliyatining kafolatlari to’g’risida"gi Qonuni qabul qilinishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim farmonlariga qo’shimcha va o’zgartishlar kiritish haqida”. 2013 yil 26 mart, PF-4522-son. 24. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”. 2008 yil 18 noyabr, PF-4053-son. 25. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Fuqarolarning O’zbekiston Respublikasi tijorat banklaridagi omonatlarini himoyalash kafolatlarini ta’minlashga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”. 2008 yil 28 noyabr, PF-4057-son. 26. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo’llab-quvvatlash, ularni barqaror ishlashini ta’minlash va eksport salohiyatini oshirish chora-tadbirlari dasturi to’g’risida”. 2008 yil 28 noyabr, PF-4058-son. 27. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”. 2011 yil 24 avgust, PF-4354-son. 28. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to‘g‘risida. 2014 yil 26 noyabr, PF-4672. 29. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim Farmonlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida”. 2013 yil 26 dekabr, PF-4589-son. 30. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim Farmonlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida”. 2013 yil 26 dekabr, PF-4589-son. 31. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Iqtisodiyotda xususiy mulkning ulushi va ahamiyatini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2015 yil 28 aprel, PQ-2340. 32. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2015 yil 6 may, PQ-2344. 33. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “2015 yilda qishloq joylarda namunaviy loyihalar bo’yicha yakka tartibdagi uy-joy qurilishi dasturi va 2016 yilgi qurilishning asosiy parametrlari to’g’risida”. 2015 yil 7 yanvar, PQ-2282-son. 34. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Tadbirkorlik faoliyatini amalgam oshirish va davlat xizmatlarini ko‘rsatish bilan bog‘liq tartibotlarni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2014 yil 15 aprel, PQ-2164-son. 35. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “O’zbekiston Respublikasining 2014 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va davlat budjeti parametrlari to’g’risida”. 2013 yil 25 dekabr. PQ-2099-sonli. 36. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “O’zbekiston Respublikasining 2015 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va davlat budjeti parametrlari to’g’risida”. 2014 yil 4 dekabr. PQ-2270-sonli. 37. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida. PQ-2124-sonli, 2014 yil 6 fevral. 38. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. "Sog’lom bola yili" Davlat dasturi to’g’risida. PQ-2133-sonli, 2014 yil 19 fevral. 39. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. "Keksalarni e’zozlash yili" Davlat dasturi to’g’risida. PQ-2302-sonli, 2015 yil 18 fevral. 40. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Qishloq joylarda namunaviy loyihalar bo’yicha yakka tartibdagi uy-joylar qurilishining 2014 yil dasturi to’g’risida. PQ-2068-sonli. 2013 yil 15 noyabr. 41. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatiga olish va hisobga qo’yishning xabardor qilish tartibi to’g’risidagi nizomga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida. PQ-2066-sonli. 2013 yil 14 noyabr. 42. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”. 2010 yil 26 noyabr, PQ-1438-son. 43. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Qishloq joylarda namunaviy loyihalar bo’yicha yakka tartibdagi uy-joylar qurilishining 2013 yil dasturi to’g’risida”. 2013 yil 4 yanvar, PQ-1902-son. 44. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Chakana savdo va xizmat ko’rsatish sohasida hisob-kitoblar mexanizmini yanada tartibga solish to’g’risida”. 2013 yil 24 yanvar. PQ-1910-son. 45. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning raqobatdoshliligini yanada oshirish va tovarlarni respublikaga noqonuniy olib kirishga qarshi kurashni kuchaytirish to’g’risida”. 2013 yil 29 yanvar, PQ-1913-son. 46. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Xorijiy valyutani jismoniy shaxslarga sotish tartibini yanada erkinlashtirish chora-tadbirlari tog’risida”. 2013 yil 30 yanvar. PQ-1914-son. 47. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Mikrokreditbank” ochiq aksiyadorlik tijorat bankining kapitallashish darajasini oshirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”. 2013 yil 29 mart, PQ-1945-son. 48. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Elektron xaridlar tizimini maqbullashtirish va ulardan tadbirkorlik subektlarining foydalanishini kengaytirish to’g’risida”. 2013 yil 5 aprel, PQ-1948-son. 49. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “2013-2016 yillarda qishloq joylarda xizmat ko’rsatish va servis sohasini jadal rivojlantirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”. 2013 yil 17 aprel. PQ-1957-son. 50. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subektlari eksportini qo’llab-quvvatlash borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”. 2013 yil 8 avgust, PQ-2022-son. 51. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Mamlakatimizning dasturiy ta’minot vositalari ishlab chiquvchilarini rag’batlantirishni yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”. 2013 yil 29 senrabr, PQ-2042-son. 52.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”. 2010 yil 26 noyabr, PQ-1438-son. 53.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Byurokratik to’siqlarni bartaraf etish va tadbirkorlik faoliyati erkinligini yanada oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”. 2011 yil 25 avgust, PQ-1604-son. 54. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “2012-2016 yillarda O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatish sohasining rivojlantirish Dasturi to’g’risida”. 2012 yil 10 may. PQ-1754-son. 55.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. “Fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga ko’maklashish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”.2013 yil 12 dekabr. PQ-2085-son.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||