Ўzbekiston respublikasi


 Xayol turlari to’qrisida umumiy tushuncha



Yüklə 1,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə32/42
tarix11.05.2022
ölçüsü1,08 Mb.
#86749
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   42
g‘oziyev e. umumiy psixologiya. 2-kitob

2. Xayol turlari to’qrisida umumiy tushuncha 
Xayol  o’zining  faolligi  bilan  atrof  mushitni  o’zgartirishga  yo’naltirilgan 
shaxsni  ijodiy  faoliyatining  mushim  sharti  sifatida  xizmat  qiladi.  Ba'zi  bir 
psixologik  ma'lumotlarga  qaraganda,  gosho  xayol  faoliyatning  funksiyasini 
bajaradi,  bunda  u  xatti-sharakatlarning  sun'iy  ravishdagi  majmuasi  vazifasini  ijro 
etadi, xolos. Inson quyidagi sholatlarda yaqqol tasavvurdan yiroq bo’lgan xayolot 
olamiga  kirib  borishi  mumkin:  1)inson  shech    anday  yo’l  bilan  shal  qilib 
bo’lmaydigan  masalalar,  muammolar  iskanjasidan  berkinish  maqsadida;  2) 
turmushning oqir sharoitlaridan, zashmatlaridan shimoyalanish niyatida; 3)shaxsiy 
nuqsonlarning  ta'qibidan;  4)  ushalgan  armondan;  5)  patologik  sholatga  (rushiy 
nuqsonga)uchraganda;  6)alkogolizm,  narkomaniya  va  boshqa  vaziyatlarda. 
Xayolot  (fantaziya)  turmushda  gavdalanishi  mumkin  bo’lmagan,  amalga  oshirish 
imkoniyati yo’q xatti-sharakatlar dasturini namoyon etadi.  
Yuqoridagi muloshazalar negizidan kelib chiquvchi xayolning bunday shakli 
psixologiya  fanida  passiv  (sust)  xayol  deb  nomlanadi.  Psixologiyada  aktiv  (faol), 
ixtiyoriy, ixtiyorsiz, tiklovchi va ijodiy turlar to’qrisida sham muayyan ma'lumotlar 
mavjuddir.  
Inson  passiv  xayolni  oldindan  ixtiyoriy  rejalashtirib  yuzaga  keltirishi  sham 
mumkin. Xuddi shu bois iroda bilan shech bir boqliq bo’lmagan, jo’rttaga "kashf" 
qilingan,  biroq  shayotda  gavdalantirishga  yo’naltirilgan  xayolning  o’ziga  xos 
obrazlari majmuasi " shirin xayol" deyiladi. Odatda "shirin xayol"da fantaziyaning 
mashsullari  bilan  insonning  eshtiyojlari  o’rtasidagi  aloqa  yengillik  bilan  yuzaga 
kelganligi  tufayli  quvonchli,  yoqimli,  qiziqarli  narsalar  shaqida  odamlar  xayol 
suradilar.  Inson  qanchalik  shirin  xayolga  berilsa,  u  shunchalik  darajada  passiv 
shaxs  sanaladi,  bu  ko’rinish  uning  nushsoni  shisoblanadi.  Passivlik  (sustkashlik) 
kishinig  qiyinchiliklarini  yengishdan  chetlashtiradi,  yashash  uchun  kurashga 
xoshish  yo’qoladi,  demak,  u  reallikdan  tubdan  uzoqlashadi.  Gosho  passiv  xayol 
shech  o’ylamaganda,  ixtiyorsiz  ravishda  vujudga  kelishi  sham  mumkin,  bunda 
quyidagi  sholat  yuz  beradi;  A)  ong  nazoratining  kuchsizlanishi,  B)  ikkinchi 
signallar  tizimining  susayishi,  V)  insonning  vaqtincha  sharakatsizlanishi,  G) 
uyqusirash  kezida,  D)  affektiv  vaziyatdan,  Ye)  tush  ko’rishda,  Yo) 
gallyusinasiyada, J)patologik sholatlarda va shokazo.  


127 
 
Yuqorida  ta'kidlab  o’tilganidek, passiv xayol ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz turlarga 
ajratilganidek, aktiv xayol tiklovchi va ijodiy ko’rinishlarga bo’linadi.  
O’zining  moshiyati  bilan  tasavvurlarga  muvofiq  keladigan  tasavvurlar, 
tasvirlar  tizimini  yaratuvchi  xayol  "tiklovchi  xayol"  deb  ataladi.  Tabiyatga, 
jamiyatga  va  shaxslararo  munosabatga,  bilimlarga  oid  ma'lumotlar  o’rganilishida 
xayol  bevosita  ishtirok  etadi  shamda  matnlarda,  rasmlarda,  xaritalarda  aks 
ettirilgan  narsalar  qayta  tiklanali.  Ijtimoiy  tajribada,  ta'lim-tarbiya  jarayonida 
fazoviy  xayol,  vaqt  va  sharakat  birliklariga  oid  axborotlar,  masofa,  shajm 
to’qrisidagi  xabarlarga  diqqat  bilan  sinchkovlik  bilan  qarash,  tikilish  jarayonida 
mazkur xayol turi rivojlanadi.  
Ijodiy  xayol  tiklovchi  xayoldan  farqli  o’laroq original  va  qimmatli  moddiy, 
ijodiy  mashsulotlarda  gavdalanuvchi  yangi  obrazlarning  yaratilishidan  iborat 
xayolning turidir.  
 

Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə