Ziyonet doc

Milliy va umuminsoniy qadriyatlar. 
Qadriyatlar to’g’risida G’arbda keng tarqalgan aksialogiya (aksio – 
qadriyat, logos – fan, talimot manosini anglatadi) fani rivojlangan mamlakatlarda 
inson qadri va haq – huquqlariga doir ko’pgina tamoyillar amaliyoti uchun nazariy 
asoslardan biri bo’lgan ilmiy sohalar qatoriga kiradi. 
Qadriyat tushunchasi nihoyatda xilma – xila manoda, turli sohalarda 
qo’llaniladi. Qadriyatlarning kundalik hayotdagi manosi kishilar o’rtasidagi 
muloqotlarda ommaviy axborot vositalarning xabarlarida o’ziga xos tarzda 
namoyon bo’lmoqda. Kndalik hayotda ko’pchilik nazarida narsalar (masalan, 
qimmatbaho, buyumlar, taqinchoqlar, tabiat xodisalari, ijtimoiy voqealar 
jamiyatdagi talablar orzu – umidlar anana va marosimlar, madaniy boyliklar va 
boshqalar qadriyat sifatida tushuniladi. Bundan tashqari odamlar o’zlari ishonib 
gohida intilib, qiziqib, yoki orzu qilib yashaydigan maqsad orzu yoki ideallarga 
ham “qadriyat”tushunchasini qo’llaydilar. 

---

126 
Qadriyatlar tarixiy va zamonaviy bo’lishi mumkin. Lekin biror bir narsa va 
hodisa xoh, moddiy bo’lsin, xoh manaviy bo’lsin, qadriyatga aylanishi uchun 
muayyaan bir vaqt o’tishi muayyan bir tajriba ortirilishi va uning ahamiyatini 
ko’pchilik tomonidan tushunishi maqullanishi lozim. Narsa va xodisa qadriyatga 
aylanishi jarayonida u o’tish vaqt mobaynida u o’zini ahamiyatiga ega bo’lishi va 
ko’rsata olishi lozim. 
Qadriyatlarning xilma – xil shakllari bor: moddiy va manaviy, 
umumbashariy, mantiqiy, umuminsoniy, jamiyat soxalari bo’yicha iqtisodiy, 
ijtimoiy, siyosiy, huquqiy, ilmiy, hayotning ijtimoiy tuzilishiga mos keladigan, 
milliy, sinfiy, partiyaviy va boshqalar. Qadriyatlar dunyoni bilishning maqsadi, 
bilimlarimizning haqiqatga mos kelishi darajasining aniqlash mezoni yoki biror 
ideal tarzida ham namoyon bo’ladi. 
O’zbekistonning mustaqillikka erishishi tufayli milliy qadriyatlarga etibor 
kuchaydi. 
Negaki 
milliy 
qadriyatlar 
mamlakatimiz 
mustaqilligini 
mustaxkamlaydigan manaviy asoslardan biridir. Xalqimizning asrlardan-asrlarga 
meros bo’lib kelayotgan milliy qadriyatlari uzoq tarixiy jarayonda shakllangan. 
Ularning o’tmishi uch ming yildan ortiq davrni o’zida mujassamlashtirgan. O’rta 
Osiyo tsivilizatsiyasini yaratdi. Bizning milliy qadriyatlarimiz ana shu 
tsivilizatsiyaga hos jihatlar: tug’ilgan makon va ona yurtga ehtirom, milliy urf odat 
va avlodlar, xotirasiga sadoqat kattalarga hurmat muomalada mulozamat, hayo, 
andisha kabilarning ustuvorligi bilan ham xarakterlanadi. 
Milliy qadriyatlarimizda jahonning boshqa xalqlariga o’xshamaydigan urf- 
odatlar, rasm-rusmlar, marosimlar va ananalariga o’ziga xoslik bor. 
Istiqlol inson qadri, uning manfaat va ehtiyojlari bilan bog’liq masalalarni 
dolzarblashtirib yubordi. Inson qadri uning ijtimoiy xususiyatlari jamiyatda amalga 
oshirgan faoliyati boshqalarga va atrof muhitga munosabati, kamolotga etganligi, 
ijtimoy xususiyatlarni o’zlashtirib olganligi va ularni manaviy qiyofasida namoyon 
qila olganligida ham ko’rinadi. Inson bolasining shaxsga aylanishi o’z qadrini va 
o’zgalar qadrini anglash jarayoni uzoq yillar davom etadi. 
Umuman uchinchi ming yillikda butun dunyoda qadrlash falsafasining 
umuminsoniy mezonlarini amaliyotda qo’llashga extiyoj kuchaydi. Tassufki, inson 
zoti sayyoramizda yashagan ilk davridan boshlab qadr va qadriyatni ustuvor 
bilganida, er yuzining zamonaviy manzarasi butunlay boshqacha tus olgan, 
kishilikni ekalogik bo’xronlar urush xavfi va manaviy tanazzul kabi umumbashariy 
muammolar kutib turmagan bo’larmidi? 
Bugungi kunga kelib, insoniyat yana tabiat va odamzod naslini uyg’unligini 
saqlab qolish uchun qadr va qadriyat nihoyatda zarur ekanligini anglatadi. XX 
asrning oxirgi va XXI asrning boshlanishining birinchi besh yilliklari BMT 
tomonidan “Inson huquqlari o’n yilligi” deya elon qilinganligi kishilik jamiyati esa 
yangi ming yilikka umuminsoniy qadriyatlarni barqaror qilishga bel bog’lab 
o’tganligi bejiz emas.hozirgi O’zbekistonda inson manfaatlari va haq-huquqlarini 
ro’yobga chiqarish, qadrlashning umuminsoniy tamoyillarini ustuvor qilish bilan 
bog’liq faoliyatlar butun jahonda bu oradagi umumiy hamkorlikni mustahkamlash 
xarakatining tarkibiy qismiga aylanmoqda. Insonning butun umri shaxsiy 
qadriyatlarni takomillashtirish o’z qadrini kamolga etkazish, o’zgalar jamiyat, 

---

127 
zamon va unda sodir bo’layotgan o’zgarishlar qadrini anglashga intilish 
jarayonidan iboratdir. O’z shaxsi va boshqalar qadrini aniqlab etish uchun 
insonning kamoloti davomida shakllangan manaviy qiyofasi ezgulikka xizmat 
qilishi yuksak ijtimoiy sifatlarga ega bo’lishi uning o’zi esa hayotning mohiyati va 
maqsadini to’g’ri anglaydigan darajada tarbiyalamog’i lozim. Qadriyatlar 
yoshlarga hayot mazmunini chuqurroq tushunish jamiyat qonun qoidalaridan 
to’g’ri foydalanish o’zlarining xatti-harakatlarni ana shu manaviy mezonlar 
talabiga moslashtirish imkonini beradi. Hozirgi davrda talaba va o’quvchilarga 
qadrlash va qadrlanish jarayonlarining moxiyatini anglatish, mustaqillik elon 
qilgan qadriyatlarning axamiyatini to’g’ri tushunishga erishish nihoyatda dolzarb 
masaladir. Yoshlar xususan talabalar va o’quvchilarni manaviy barkamol avlod 
vakillari sifatida tarbiyalash va shakllantirishda qadr va qadrlash tuyg’usi, 
qadriyatlar kategoriyasi, ularning mohiyati, mazmuni, namayon bo’lish shakllari 
to’g’risidagi bilimlarning majmuasi bo’lgan zamonaviy aksialogiya, yani 
qadriyatshunoslikning asoslarini o’rgatish nihoyatda muxim. Ana shu sababdan 
ham umuminsoniyatning qadrlash meyorlari borasida to’plangan yutiqlarni 
umumlashtirgan bilim sohalari imkoniyatidan foydalanish talim-tarbiya 
samaradorligining asosiy mezonlaridan biridir.