Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
269 tərkib hissəsi olan bütün suların hüquqi vəziyyəti də həmin dövlətin qanunları ilə müəyyən edilir. Sahilləri iki və ya daha artıq dövlətə aid olan dəniz, körfəz və buxtaların hüquqi vəziyyəti, həmin sahil dövlətlərinin xüsusi sazişi ilə nizama salınır. Məhəlli sular sahil dövlətinin ərazisinin tərkib hissəsi olmaqda, onun suveren hakimiyyətinə tabedir. Məhəlli sulların dərinlikləri və təki, habelə onların üzərindəki hava sahilləri də həmin dövlətin suverenliyinə tabedir. Məhəlli suların eni ayrı-ayrı ölkələrdə bir-birlərindən fərqlidirlər. Rusiya Federasiyasında bu məsafə 12 mil müəyyən edilib (5 avqust 1960-cı il SSRİ dövlət sərhəddinin qurulması barədə əsasnamənin 3-cü maddəsi). BMT-nin dəniz hüquqlarına aid Əsasnaməsində dövlətlə- rin ərazi sularında xarici hərbi gəmiləri də hidroqrafık tədqiqat aparmaq, xəritə çəkmək, manevr etmək, atəş açmaq, mina düz- mək, təyyarə ilə bu sular üzərində uçuş etmək və s. qadağan edilir. Sualtı qayıqlar suüstü vəziyyətdə hərəkət etməlidirlər. İki və ya bir neçə dövlətin ərazisi ilə, ya da məhdud miq- darda dövlətlərin sahilləri ilə əhatə olunaraq, bu sahil dövlətləri üçün dəniz yolları əhəmiyyətinə malik olan dənizlərə qapalı dənizlər deyilir. Qapalı dəniz olmaq etibarı ilə Xəzər dənizinin sahilləri 5 dövlətə məxsusdur. Rusiya Xəzər dənizinin statusuna yenidən baxılması mə- sələsini ortaya atıb. Həm də, Rusiya BMT-nin üzvi olan bir dövlət kimi Azərbaycan Respublikasını mövcud sərhədləri daxilində (su sərhədləri ilə birlikdə) tanımışdır. Hazırda Rusi- yanın Xəzərin statusuna yenidən baxılması məsələsini qaldır- ması əslində Azərbaycana iddiası deməkdir. Azərbaycan isə Dərbəndin heç adını da çəkmir. Xəzərə göl statusu SSRİ təşkil edilməmişdən əvvəl ve- rilib. Elə bu səbəbdən də İranın Xəzər dənizində donanma sax- laması və ondan digər məqsədlərlə istifadə edilməsi qadağan olunmuşdur. Əlbəttə bu neft oyunudur. Rusiya neftdən daha çox bəhrələnmək istəyir, Azərbaycanı əvvəlki illər kimi öz 270 ərazisi hesab edir və xammal malı kimi imperiyaya qulluqda durmağını istəyir. Burada maraqlı məsələlərdən biri də Xəzərin status məsələsidir. Əgər bu müzakirə edilərsə, onda Azərbay- can bunun dəniz olduğunu sübut edən başqa hüquqları da tələb etməlidir. Xəzər dəniz statusu almalıdırsa onun bir başa okean sularına çıxma imkanları olmalıdır. Onda Volqa çayının, Volqa-Don kanalının, Qara dənizin, Azov dənizinin statusuna yenidən baxılmalıdır. Azərbaycan isə Xəzər dənizi vasitəsi ilə dünya okeanına çıxmaq üçün yeni səlahiyyətlər almalıdır. Dəniz və okean sularından istifadə də söylədiyimiz bey- nəlxalq hüquq və qanunlara görə özgə ərazisini zorla işğal et- mək, digər dövlətlərin sərhədlərini pozmaq, hər hansı dövlətin razılığı olmadan onun ərazisindən, ərazi, məhəlli sularından istifadə etmək qadağandır. Rusiya dövlətinə də Azərbaycanın nə quru, nə də su sərhədlərini pozmağa heç bir hüququ əsası yoxdur. Xəzər coğrafı təsnifata görə göldür, göl olaraq da qala- caqdır. Bu nə Rusiyadan, nə də onun əhatəsində olan digər dövlətlərdən asılı deyil. Digər bir məsələni də Azərbaycan yad- dan çıxarmamalıdır. İki dövlət arasındakı qarşılıqlı razılaşmaya və beynəlxalq dəniz hüququna görə sərhəd boyu axan çaylarda sərhədd xətti çayın, göllərdə və dənizlərdə isə onların tən orta- sından keçməlidir. Burada da beynəlxalq qanun Azərbaycanın tərəfindədir. Yəni, Azərbaycanın Xəzər dənizindəki sərhəddi dənizin tən ortasından keçən xətlə hüdudlanmalıdır. Bu sərhəd daxilində Xəzərin bütün sərvətləri Azərbaycanındır. 13.4. Xəzər tərəddüdünün bəzi səbəbləri Respublikamızda iqlim növlərinin, bitki rəngarəngliyinin, balıqçılığın, gəmiçiliyin və s. iqtisadi həyatın bir çox məsələləri bilavasitə Xəzər gölü ilə bağlıdır. Lakin, Xəzər bir çox dünya dəniz və göllərindən özünün sərt tərəddüdü ilə də, onun ətrafında yaşayan xalqları çox böyük problemlər qarşısında 271 qoyur. Tarixi faktlar göstərir ki, son 2,5 min il müddətində Xəzərin səviyyəsi 13 m qədər aşağı düşmüş, yaxud ayrı-ayrı vaxtlarda bir bu qədər də, yuxarı qalxmışdır. Yaşadığımız əsrdə isə 1929-cu ildən 1978-ci ilə kimi Xəzərin səviyyəsi təxminən 3 m-ə qədər aşağı düşmüş, bununla da Azərbaycana müxtəlif sahələrdə xeyli ziyan vurmuşdur. Son 20 ildən artıq müddətində, əksinə çox intensiv sürətlə Xəzərin səviyyəsinin qalxması 2,4 m-ə çatmışdır. Hətta, Qara-Boğaz- Qol körfəzi ilə olan bəndin tam açılması da səviyyə artımına nəzərə çarpaçaq dərəcədə təsir etməmişdir. Bu illərdə Xəzərin tərəddüdü nəticəsində Nabrandan tutmuş Lənkəran-Astara sahillərinə qədər çox böyük bir məsafədə (900 km-dən çox) sahil zonası boyu yerləşən zavod, fabrik, istirahət zonaları, qo- ruqlar, yaşayış məntəqələri, balıqçılıq, gəmiçilik təsərrüfatları, əkin sahələri, meşəliklər, Kür deltası su altında qalmışdır. Su basmış torpaqlardan öz ev-eşiklərini tərk etmiş adamların sayı 35 min olub, bu hövzədəki torpaqların sahəsi 3,5 min kv km qədərindədir. Ancaq dövlət sənayesinə, kənd təsərrüfatına, idarə və müəssisəsinə dəmir yola, şosse yola, dövlət tikintilərinə dəyən zərər bu müddətə ilk hesablamalara görə 1993-cü il qiymətləri ilə l0 milyard manat qədərindədir. Dövlətə, mülki əhaliyə də- yən belə ziyan əsasən dövlət səviyyəsində idarə və təşkilatların vaxtında Xəzər səviyyəsinin çoxillik tərəddüdlərinin nəzərə alınmaması ucbatından baş vermişdir. Respublikamız üçün Xəzər tərəddüdü problemi istənilən prizmadan digər Xəzər sahili dövlətlərə nisbətən daha çox aktualdır. Qeyd edək ki, Xəzər səviyyəsinin tərəddüdünü ən çox qlobal iqlimlə əlaqələndirirlər və belə də olmalıdır. Çünki, qlo- bal iqlimdə temperaturun artımı hiss olunur. Atmosferdə kar- bon qazının çoxalması Yer səthində get-gedə istiliyin artmasına gətirib çıxarır. Bu da öz növbəsində Xəzərə axan suyun miqda- rını çoxaltmaq deməkdir. Qlobal iqlim dəyişməsinə karbonla Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|