AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI TƏHSIL NAZIRLIYI
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
«Təsdiq edirəm»
BDU-nun Filologiya fakültəsinin dekanı
«__________________» prof. E.İ.ƏZİZOV
«____» ______________ 2008-ci il
Rus dilciliyi kafedrasının əməkdaşlarının elmi-tədqiqat
işlərinin yerinə yetirmələri haqqında elmi
H E S A B A T I
BAKI - 2008
I. ELMI-TƏDQIQAT IŞLƏRININ ƏSAS ISTIQAMƏTLƏRI
2008-ci ildə rus dilçiliyi kafedrasında elmi-tədqiqat işləri 3 mövzuda davam etdirilir.
1. Rus ədəbi dilinin fonetik sisteminin inkişaf qanunauyğunluqları.
2. Müasir rus ədəbi dilinin leksik-qrammatik sistemi.
3. Tərcümə məsələləri.
KAFEDRANIN STRUKTUR VƏ ŞTAT CƏDVƏLI
1.
Quliyeva Lalə Hüseyn q. – kaf. müdiri, f.e.d., prof.
2.
Hacıyeva Elmira Cəfər qızı – f.e.n., dosent
3.
Məhərrəmova Sevinc Abbasqulu qızı – f.e.d., prof.əv.
4.
İsmayılova Rəna İbrahim qızı – f.e.n., b.müəl.
5.
Heydərova Elvira Akif qızı – f.e.n., dos.əv.
6.
Məmmədbəyli Firavan Adil Geray qızı – b.müəl.
7.
İbrahimova Tamilla İsmail qızı – b.müəl.
8.
Xidirov Nazim Vəli oğlu – b.müəl.
9.
Zeynalova Nailə Tofiq qızı – müəl.
10.
Cəfərova Rəhilə Adil qızı – baş lab.
11.
Əliyeva Səkinə Əli Ağa qızı – b.lab.
Kadrlarda dəyişikliklər:
1. 2008-ci il yanvar ayından f.e.n., baş müəllim Elvira Akif qızı Heydərova
0,5 ştatdan tam ştat dosent əvəzi vəzifəsinə keçib.
2. 2008-ci il oktyabr ayından Tağıyeva Kəmalə Oqtay qızı öz xahişi ilə baş
laborant vəzifəsindən azad edilib.
II. RUS DİLÇİLİYİ KAFEDRASINDA APARILAN ELMI-TƏDQIQAT
VƏ ELMİ METODİK İŞLƏRİNİN HESABATI
Rus dilçiliyi kafedrasının müdiri f.e.d., prof. Quliyeva Lalə Hüseyn qızı –
«Azərbaycanda rus şivələri və rus toponimiyası» mövzusunda elmi işin I hissəsini
yerinə yetirmişdir. Elmi işdə Azərbaycanda rus şivələrinin fonetik xüsusiyyətləri
təhlil edilir, ana ləhcələri ilə əlaqəsi təyin olunur, rus şivələrinin öyrənilməmiş
fonetik xüsusiyyətləri aşkar olunur. Tədqiqat yeni yığılmış dialektoloji materiallar
üzərində yazılmışdır.
Mövzu ilə əlaqədar olaraq çap olunmuş dərs vəsaiti olan «Rus dialektologi-
ya»sında (Bakı, 2008, 191 s., 12 çap vərəqi). Azərbaycanda rus şivələrinin illüstra-
tiv materiallarından istifadə olunmuşdur.
L.H.Quliyeva may ayında Pyatiqorskda keçirilən Beynəlxalq Elmi-Metodik
konfransda, oktyabr ayında Moskvada Russiyanın xalq Dostluğu Universitetində
keçirilən I Beynəlxalq Elmi konfransda iştirak etmişdi.
Yoşkar-Ola şəhərində Volqaboyu Onomastika XI Beynəlxalq elmi konfransa
məqalə göndərmiş və çap olunmuşdur. Ümummilli lider H.Ə.Əliyevin anadan
olmasının 85 illik yubileyinə həsr olunmuş Elmi-Nəzəri Konfransda iştirak
etmişdi.
2. Kafedranın dosenti, f.e.n. Hacıyeva Elmira Cəfər qızı - «Emosional
leksikanın tərcüməsi haqqında» mövzusunda elmi işi yerinə yetirib.
Bu işdə göstərilir ki, Azərbaycan dilində emosional leksika mühüm yer tutur
və bu tərcüməçilər üçün müəyyən problemlər yaradır. Bü nöqteyi-nəzərdən elmi
əsərdə əsasən bir problem qoyulur: emosional leksikanın tərcüməsi vacibdir, ya
yox. Azərbaycan ədəbiyyatından götürülmüş misallar, sözlər, ifadələr və onların
analizi sübut edir ki, bu dil vahidlərinə və onların tərcüməsinə böyük diqqət
ayrılmalıdır. Onlar tərcümə olunmuş əsərdə mütləq öz əksini tapmalıdır. Əks halda
tərcümə originala xas olan milli xüsusiyyətini itirir.
Elmi işin nəticəsi olaraq «Dil və ədəbiyyat» beynəlxalq elmi-nəzəri jurnalın
iki nömrəsində №1(61) və №4 (64) məqalə çap etdirmişdir.
3. Rus dilçiliyi kafedrasının prof.əv., f.e.d. Məhərrəmova Sevinc Abbasqulu
qızının «Rus və Azərbaycan dillərində düzəltmə mücərrəd isimlərin müqayisəli
tədqiqi» mövzusunda elmi işi artıq tamamlanıb.
Bu elmi işin əsasında monoqrafiya hazırlanmışdır.
Bu elmi işin əsas məqsədi və nəticələri düzəltmə mücərrəd isimlərin rus və
Azərbaycan dillərində oxşar və fərqli cəhətlərini aşkar və geniş təhlili etmək, onları
müxtəlif leksik-semantik qruplar və sinonim cərgələr üzrə tədqiq etməkdir.
Bu elmi işin əsasında monoqrafiya hazırlanmışdır. Bu monoqrafiya «giriş»,
iki fəsil, «nəticə» və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Çap olunmaq üçün mətbəəyə
təqdim olunub. Hər fəsil müvafiq paraqraflardan və yazım bölmələrdən ibarətdir.
fəsillərdə həmçinin hər iki dillərin misallarına aid müvafiq cədvəllər də verilir.
Elmi işdə leksikada baş verən müxtəlif semantik proseslərin şərhi və təhlili
planlaşdırılmışdı.
Mənanın
daralması,
genişlənməsi,
dəyişilməsi,
deetimologizasiya, etimologizasiya, «daralma» və s. proseslər, kateqoriyalar
konkret misallar əsasında geniş təhlil olunub, tarixi amillər nəzərə alınıb.
«Müasir rus dili. Semasiologiya» adlı dərs vəsaiti (rus dilində) çap olunub
(Bakı, 2008, 101 s.). Dərs vəsaiti Təhsil Nazirliyinin «Avropa dilləri və
ədəbiyyatı» adlı elmi-metodik şurasında təsdiq edilib. Dərs vəsaiti «Giriş», 12
fəsil, 18 təcrübə çalışma və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
4. Kafedranın dosent əv., f.e.n. Heydərova Elvira Akif qızı «Linqvistikanın
tarixi və metodologiyasına aid» adlı elmi işi yerinə yetirmişdir.
Bu il ərzində dil nəzəriyyəsinə aid material tplanıb. XX əsrin linqvistik
konsepsiyalarına xüsusi diqqət yetirilib. Yeni ədəbiyyata əsaslanaraq material
aşağıdakı mövzulara bölünüb:
1.
Antik dilçilik.
2.
Orta əsrlərin dilçiliyi.
3.
XVII-XVIII əsrlərin dil fəlsəfəsi.
4.
Müqayisəli – tarixi dilçilik.
5.
XIX əsrin linqvistik məktəbləri.
6.
XIX əsrin linqvistik konsepsiyaları.
7.
Dilçiliyin metodologiyası.
Elmi iş dərslik kimi çapa hazırlanır. O Filologiya fakültəsinin magistr
pilləsində oxuyan tələbələr üçün tərtib olunub.
2008-ci il «Qədim slavyan dili» dərs vəsaiti (Bakı, 2008, 413 s.) çap olunub.
Ümummilli lider H.Ə.Əliyevin anadan olmasının 85-illik yubileyinə həsr
olunmuş Elmi-Nəzəri Konfransda iştirak etmişdir.
Ukrainanın Qorlovka şəhərində keçirilən Beynəlxalq konfransda iştirak etmək
üçün məqalə göndərilib və çap olunub.
5. Kafedranın baş müəllimi İbrahimova Tamilla İsmail qızının «Müasir rus
dilində orfoepik və aksentoloji variantlıq üzrə məlumat lüğətinin tərtib edilməsi»
mövzusunda elmi işi yerinə yetirilib.
Lüğətin tərkibinə 5000-dən çox ümumi işlənilmədə olan söz daxil edilib.
Çoxillik müşahidələrimizə görə, bu sözlərin tələffüzündə daha tez-tez səhvlərə yol
verilir. Bundan əlavə ümumelmi, siyasi, ümummədəni, din-kilsə, idman
leksikasına aid olan və daha çox işlənən bəzi sözlər və həmçinin son illərdə rus
dilinə daxil olan alınma sözlər və bəzi daha çox işlənən abbreviaturalar lüğətin
tərkibinə daxil edilmişdir.
Elmi işi yerinə yetirərkən aşağıdakı leksikoqrafik mənbələrdən istifadə
etmişəm.
Hal-hazırda lüğət əlyazma şəklində hazırlanıb, yaxın gələcəkdə çapa
veriləcək.
Lüğət materialları əsasında «Alınma sözlərdə aksentoloji variantlıq haqqında»
adlı məqalə hazırlanmışdır, 2008-ci il dekabr nömrəsində dərc olunmalıdır.
5. Kafedranın baş müəllimi, f.e.n. İsmayılova Rəna İbrahim qızı «XX əsrin
sonunda rus dilinin sintaksisində baş verən dəyişikliklər» mövzusunda elmi iş
yerinə yetirmişdir.
Dil sisteminin sintaksis yarusunda dəyişikliklər ləng gedir. Sintaksisdə olan
dəyişikliklərin
özünəməxsus xüsusiyyətləri var: bir tərəfdən, sintaksis
qrammatikanın bir hissəsi kimi yüksək dərəcədə sabit və stabildir, digər tərəfdən
morfologiya ilə müqayisədə nisbətən çevikdir.
Son vaxtlar sintaksisdə danışıq sintaksik konstruksiyaları fəallaşır. Müasir
cümlələr parçalanmış, qırıq və natamam olur. Bu isə sözlərin ardıcıllığının və
kontekstin rolunu artırır.
Müasir sintaksis klassik sintaksisdən fərqli olaraq ritmik görkəmini dəyişir:
cümlənin uzunluğu kəskin azalır, hissələri isə ayrılır.
6. Kafedranın baş müəllimi Məmmədbəyli Firavan Adil Geray qızı Orta
məktəbdə «Rus dilinin» bölmələri üzrə tədrisi metodikası (universitetin filologiya
fakültəsinin qiyabi şöbə tələbələri üçün metodik vəsait II hissə) metodik vəsait
üzərində işini yerinə yetirmişdir. Bu metodik vəsaitdə pedaqoji təcrübənin gələcək
müəllimlərin peşəkarlığında rolu və orta məktəbdə sinifdənkənar işə həsr edilir.
Pedaqoji təcrübə qiyabi şöbəsində Y kursun I semestrində keçirilir. Pedaqoji
təcrübə fakültə konfransından başlanır. Tələbələrə metodistlər tərəfindən pedaqoji
təcrübənin məqsədi, tələbələrin orta məktəbdə dərslərə hazır olması və gözlənilən
nəticələrdən söhbət açılır.
Pedaqoji təcrübə orta məktəbdə keçirilir. Tələbələr məktəb müəllimlərinin və
universitetin metodistlərinin rəhbərliyi ilə dərs planı hazırlayır, dərslərdə iştirak
edir, dərsdə metod və priyomları mənimsəyirlər. Dərsin plan-konspektinin
nümunəsini seminar dərslərində tərtib etmiş tələbə pedaqoji təcrübədə öz biliklərini
məktəbdə göstərirlər.
Tələbə filoloqun pedaqoji fəaliyyəti yalnız dərs deməkdən ibarət deyil. O bir
vətənpərvər-tərbiyəçidir. Bu baxımdan tələbə üçün sinifdənkənar iş böyük
əhəmiyyət kəsb edir. Tələbələr şagirdlərlə birlikdə divar qəzeti, sinif jurnalı,
albomlar üzərində işləyir, şagirdlər arasında olimpiada və çıxışlar təşkil edir. Şa-
girdlərin məktəbdənkənar məşğuliyyətləri ilə maraqlanırlar, diyarşünaslıq işinə
şagirdləri cəlb edirlər. Bu işlər tələbələrin peşakarlığına böyük təsiri var, çünki dil
və ədəbiyyat gələcək nəslin tərbiyəsində əsas yer tutur. Tələbənin pedaqoji
fəaliyyəti kafedralara təhvil verilmiş sənədlərdə öz əksini tapır.
7. Kafedranın baş müəllimi Xidirov Nazim Vəli oğlu «Qeyri-hind-Avropa
dillərində təsirli və təsirsiz fellərə dair» mövzusunda işi yerinə yetirmişdir.
Hind-Avropa dillərindəki ablauta həsr edilmiş bir qədər əvvəl yazılmış kiçik
məqalədə biz artıq qeyd etmişdik ki, Qeyri-hind-Avropa dillərinin müqaisəli
materiallarının cəlb olunması hind-Avropa dillərinin inkişafının öyrənilməsi üçün
mühüm kömək göstərə bilər. Eyni yanaşmaya üstünlük verən R.Turneyzen bu cür
materialların digər hind-Avropa dillərindən cəlb edilməsinin bu dillərin tarixi
inkişafının başa düşülməsi üçün nə qədər dəyərli olduğunu göstərmişdi.
Eyni sözləri ümumən hind-Avropa dillərinin tədqiqatı haqqında da demək
olar, çünki bu dillərin inkişafının müəyyən edilməsi zamanı təkcə bunların dil
materialı ilə kifayətlənmək olmaz. Bruqmanın ümumiləşdirici əsərləri bir çox
ümumi elementlərlə bərabər bu dil qrupu sırasında bir çox yayılmış halların
mövcudluğunu müəyyən edir ki, bunlar da qədim vəziyyətin qalığı kimi qəbul
oluna bilər. Bunu Royen də etiraf edir: «Qeyri-hind-Avropa dilləri haqqında
məlumat toplandıqca tam aydın olur ki, hind-Avropa dilləri çıxışının tapılması heç
də asan olmayan mürəkkəb bir labirintə bənzəyir». Bruqman qeyri-hind-Avropa
materiallarının hind-Avropa tədqiqatlarının bəzi problemlərinin aydınlaşdırılması
üçün cəlb olunmasının zəruriliyini təkidlə bildirir.
8. Kafedranın müəllimi Zeynalova Nailə Tofiq qızı «–in şəkilçili nisbi-yiyəlik
sifətlər» mövzusunda elmi iş üzərində çalışır.
Elmi işdə müasir rus dilində –in şəkilçili nisbi yiyəlik sifətlərinin bir neçə
qrup təşkil etməsi göstərilir. Onlardan: şəxsi isimlərdən düzülən sifətlər, qohum-
əqraba adlarından – papinkin, babuşkin, tёtinkin, digər canlı isimlərdən – aktrisin,
starostin, sosedkin, mifiloji məxluqlar – rusalkin, vedğminkin, satanin, heyvanların
və quşların adlarından – belkin, lastoçkin, hökin in şəkilçisi nəinki rus dilində,
hətta bəzi türk dilli xalqların dilində və şəxsən Azərbaycan dilində nisbi yiyəlik
mənasını daşıyır: dənizin, günəşin, səhərin in şəkilçisi Azərbaycan şəxs əvəzlikləri
ilə birləşir (tək və cəm – sən sənin, siz sizin). Burada Azərbaycan dilində in
şəkilçisinin funksiyası rus dilində işlənən in şəkilçisinin funksiyası ilə üst-üstə
gəlir. Bu fakt təsadüfi deyil və bu məsələ həm rus, həm də türk dilli dilçilərin təhlil
obyekti ola bilər.
Dostları ilə paylaş: |