133
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№2
Humanitar elml
ər seriyası
2013
UOT 94(3)
YUNAN MƏSKƏNLƏRİ VƏ RİZƏ QIZ QALASI
A.
Ə.MEHDİYEVA
Az
ərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
ayten-69@mail.ru
Q
ədim zamanlardan müxtəlif tarixi abidələrlə zəngin olan Türkiyə ərazisində yerləşən
Riz
ənin Pazar mərkəzindəki Qız qalası xüsusilə fərqlənir. Quru ilə tədricən əlaqəni itirən kiçik
bir yarımadada inşa olunan bu qala qədim ilahələrə həsr edilmişdir. Lakin ideologiyalar və
dinl
ərin dəyişməsi Qız qalasının xarakteri və mahiyyətinin bütünlüklə dəyişməsinə səbəb
olmuşdur.
Açar sözl
ər: Milet, Delfa orakulu, yunan məskənləri, Qara dəniz sahilləri, Qız qalası,
Batum
Q
ədim “yunan möcüzəsi” hesab olunan Böyük yunan kolonizasiyası (e.ə.
VIII-VI
əsrlər) yunanlar və digər xalqların tarixində mühüm rol oynamışdı. Bu
prosesd
ə yunanlar Egey dənizi hövzəsindən başlayaraq Aralıq və Qara dəniz
sahill
ərində ümumi əhalisi 1,5-2 milyon nəfər olan yüzlərlə koloniyanın
(apoykiya)
əsasını qoymuşdular. Bir neçə istiqamətdə aparılan məskunlaşma
prosesind
ə şimal-şərq istiqamətində baş verən hadisələr, xüsusilə fərqlənmişdi.
Bu zaman varlı yunan şəhəri Milet aparıcı rol oynamışdı. Milet məskunlaşma
prosesind
ə 80 [1, 77], 90 [2, 42] və hətta 100-dən artıq [3, 96-97] məntəqə və
kolo
niyanın əsasını qoymuşdu. Miletin kolonizasiya prosesində fəal iştirakı
onunla izah edilir ki, bu prosesd
ə iştirak edənlərin tərkibində yalnız Milet
v
ətəndaşları deyil, həmçinin Milet koloniyalarının əsasının qoyulmasını özləri
üçün
əlverişli sayan digər yunan şəhərlərinin əhalisi də iştirak edirdi [3, 99].
Bir çox Qara d
əniz sahili şəhərlərinin Miletin koloniyası olması iqtisadiyyat,
siyasi quruluş, sosial struktur və mədəniyyətdə oxşar cəhətləri formalaşdır-
mışdı. Bu prosesi doğuran səbəbləri araşdıran ingilis tədqiqatçısı Obri Qvinn
antik mü
əllif Fukididin (I,10,2) məlumatına əsaslanaraq göstərirdi ki, ilk
ioniyalı kolonistlər Miletdən çıxdıqları zaman Yunanıstanda hələ şəhərlər yox
idi,
əhalinin əksəriyyəti kəndlərdə yaşayırdı, ölkənin iqtisadi həyatında ticarət
v
ə sənətkarlıq aparıcı rola malik deyildi. E.ə.VIII əsrdə salınan koloniyaların
tarixini öyr
ənən müəllifə görə, məhz erkən koloniyalar və onların metropoliya-
ları arasında ticarət əlaqələri sonrakı ticarət əlaqələrinin yaranmasına səbəb
134
olmuşdu. Fikrini sübut etmək üçün o, Milet və Sinop arasında münasibətlərə
müraci
ət etmişdi. Belə ki, koloniyanın əsasının qoyulduğu zaman Milet ticarət
m
ərkəzi kimi yenicə formalaşmağa başlayırdı [4, 12]. Dövrünün gözəl şəhərlə-
rind
ən olan Sinopun əsasını qoyan miletli dənizçilər bu şəhərdə tamamilə
möhk
əmləndikdən sonra Qara dənizin müxtəlif sahillərini mənimsəmək üçün
buraya kolonistl
ər göndərməyə başladılar [5, 3]. Bu yolla öz koloniyaları ilə
t
əmasda olan Sinop və onun formalaşdırdığı sistemə qoşulan Amis qədim dövr-
d
ə yaxşı tanınan, müxtəlif metallarla zəngin olan rayonları mənimsəyir və
Qara d
əniz bazarlarına müxtəlif məhsullar ixrac edirdi. İri istehsal və tranzit
ticar
ət mərkəzləri kimi bu şəhərlər Şərqi Aralıq dənizi sahili dövlətlər, Ön Asi-
ya, Misir, Kiçik Asiya, C
ənubi Qafqaz, Egey dənizi adaları, Balkan yarımadası
v
ə Pont ölkələri ilə əlaqə saxlayırdı.
Bu prosesl
ərdə yenilikləri müsbət qarşılayan, təşəbbüskarlığı baxımın-
dan f
ərqlənən İoniya sivilizasiyasının Şərqlə Avropa arasında aralıq mövqe
tutması müxtəlif tikililərdə, şəhər planlarında, hətta dini-mənəvi dəyərlərdə öz
əksini tapmışdı. Bunu əsas götürən R.Y.Vipper göstərirdi ki, kolonizasiya
prosesi olmasaydı, Yunanıstan tarixi olmazdı [4, 3]. E.ə.V-IV əsrlərdə Qara də-
niz sahili polisl
əri Egey mərkəzləri olan Milet, Afina və Samosun nüfuz dairəsi-
n
ə daxil idi [6, 3]. Digər yunanlara nisbətən Şərqə yaxın olan ioniyalılar coğrafi
bilikl
ərə əsaslanaraq Qərbi Avropadan çıxan ilk məskunlara çevrildilər. Xarici
oxşarlığa əsaslanan, yunan memarlığında daha çox təkrarlanan Şərq təsiri
Herodotun bu t
əsirə öz heyranlığını bildirməsinə səbəb olmuşdu [7, 78-79].
Yunan şəhər-dövlətləri koloniyaların yerini müəyyən edərkən dövrünün
böyük nüfuz sahibi Delfada yerl
əşən Apollon orakuluna müraciət edirdi. Xəri-
t
ədə yunan məskənlərinin yerləşmə qanunauyğunluqlarına diqqət yetirdikdə,
Delfa orakullarının bilik və zəkasının yüksək səviyyədə olması barədə təsəvvür
yaranır: bu proses olduqca planauyğun və hərtərəfli düşünülmüş şəkildə aparıl-
mışdı [2, 39].
Antik dövrd
ə gələcəyi görmə formalarından biri kahin-orakulun allahın
adından xəbər verməsi sayılırdı. Geniş mənada xəbərin verildiyi yer və ya mət-
nin özü d
ə orakul kimi qəbul edilə bilərdi. Delfa pifiyası istisna olmaqla, qədim
orakullar kişilərdən seçilirdi. Orakullar Yunanıstana Qədim Şərq ölkələrindən
g
əlmişdilər. Onlardan ən qədimi Meroe (Misir) orakulu hesab olunurdu. Mero-
ed
ən sonra Fiv (Misir) və Ammonlu Zevsin (Liviya) orakulu gəlirdi [8]. Yuna-
nıstanda Dodon, Delfa orakulları böyük nüfuz sahibi sayılırdı. Herodota görə,
Elladanın ən qədim orakulu Dodon şəhərində (Epir) olmuşdu (I 46; II 52, 55,
57) [9, 27, 128-129]. Güman ki, o, yunanlar Elladaya g
ələnə qədər yaranmışdı.
Yunanlar onu Torpaq ilah
əsi Geya ilə bağlamışdılar. Ən qədim orakullar xto-
nik ibad
ətlə bağlı idi. Elida, Piza və Kritdə Zevs orakulları, Kolofon yaxınlığın-
da v
ə Delosda Apollon orakulları fəaliyyət göstərirdilər. Yunan allahları arasın-
da Şərq panteonundan götürülən allahların özünəməxsus yeri olmuşdur.
Bunlardan Afrodita v
ə Apollonu xüsusi qeyd etmək lazımdır [10, 106]. Miletdə
yerl
əşən Branxid orakulu həm Apollon, həm də Artemida ilə bağlı idi. Orakula
135
sivillalara (xüsusil
ə Eritreya və İtaliyada Kumey) aid kəlamlar da daxil idi.
Ellinizm dövründ
ə yunan dünyasının sərhədlərində yerləşən sivillalar orakul-
larla r
əqabət aparırdılar [11].
Qeyd etdiyimiz kimi,
Böyük yunan kolonizasiyası dövründə yunanların
f
əal xarici siyasəti mədəni əlaqələr və dini təsəvvürlərin yerli inamlar əsasında
gen
işlənməsinə və yeni allahların yaranmasına səbəb olurdu. Çoxsaylı şəhər-
dövl
ətlərə parçalanan Yunanıstanda vahid panteonun olmaması, hər bir polisin
öz mifl
əri və allahlar iyerarxiyasının olması ilə yunan mifoloji sistemi mürək-
k
əb xarakter alırdı. Eyni zamanda şəhərlərin Delfa, Delos və b. dini mərkəz-
l
ərlə siyasi ittifaqı vahid allahlar panteonunun yaranması, oxşar mifoloji süjet-
l
ərin formalaşması və s. şərait yaradırdı. Belə dini-mifoloji qaydaların əsas
götürüldüyü Yunanıstanda Zevsin iradəsini insanlara çatdıran Apollonun adı ilə
bağlı çoxsaylı orakullar var idi. Onların arasında xüsusi fərqlənən Delfada yer-
l
əşən Apollon orakulu ilə Oykumenanın hər yerindən gələn insanlar məsləhət-
l
əşirdilər.
Antik dövrd
ə çox tanınan orakul dünyanın omfalı (mərkəzi) hesab olunan
Delfada yerl
əşirdi. Burada işıq (günəş) allahı Apollon ilan Pifona qalib gələrək
özünün orakulunu yerl
əşdirmişdi. Orakulların qeyri-adiliyi onların qapı kimi
q
əbul olunmasında idi [11]. Pifiya adlanan kahinələr məbədin yerləşdiyi
ərazidən çıxan qazlarla nəfəs alaraq trans vəziyyətinə düşdükdə onun dedikləri
əsasında qoyulan problemin mümkün həlli yolları barədə “məlumat verilirdi”.
Bu hadis
ələrin həqiqətə uyğunluğu haqqında birmənalı nəticə çıxarmaq çətinlik
yaradır. Belə ki, orakulların mühakimələrinin arxasında kifayət qədər real hadi-
s
ələr dayanırdı. Onlar yalnız gələcəyi “açmır”, müdrik nəticələr çıxara bilmə-
dikl
əri zaman allahların adından insanları idarə edirdilər. Hakimiyyət nüma-
y
əndələri dövlət işlərini idarə edə bilmədikdə orakulların xidmətindən istifadə
edirdil
ər. Ona görə yunan tarixində orakullar siyasi institutlar kimi fəaliyyət
göst
ərirdilər.
Böyük yunan kolonizasiyası dövründə yunanlarda mədəni əlaqələrin və
dini t
əsəvvürlərin genişlənməsi ilə yanaşı ümumi allahların yaranması baş
verirdi [10, 106-107]. Buna baxmayaraq, yunan mifoloji-dini sistemi Q
ədim
Yunanıstanda vahid panteonun olmaması, hər bir şəhər-dövlətin öz mif və
allahlar sistemini yaratması vəziyyəti daha da gərginləşdirirdi. Yalnız şəhərlə-
rin dini-ibad
ət mərkəzləri ilə (Delfa, Delos və b.) siyasi ittifaqları vəziyyəti də-
yi
şirdi. Mühüm işlərə başlamazdan əvvəl yunan şəhər-dövlətləri başçıları və
çarların məsləhətləşdikləri orakullar siyasi baxımdan pərakəndə halda yaşayan
yu
nanlarda milli birlik şüurunun qorunub saxlanılması və ümumyunan tədbirlə-
rinin keçirilm
əsində mühüm rol oynayır, kənd təsərrüfatını himayə edir, yeni
torpaqların tutulmasına rəhbərlik edirdilər. Bu mürəkkəb sistem Yunanıstan və
onun koloniyalarında özünəməxsus kahinlər sisteminin yaranmasına səbəb
oldu. Yunanlar allahlar al
əmi ilə insanlar arasında əlaqə yaradan, ibadət edən,
qurbanverm
ə və digər adətləri həyata keçirənləri kahin adlandırırdılar. Lakin
Yunanıstanda kahinlər, Şərq ölkələrindəki kimi, ayrıca bir təbəqə kimi forma-
136
laşmadı. Cəmiyyətdə kahinlərə hörmətlə yanaşılır, onların müəyyən cins, yaş,
m
ənşəyi və yüksək mənəvi keyfiyyətlərin daşıyıcısı olması, müəyyən hərəkət-
l
ərdən çəkinməsi tələb edilsə də, kahinlik ömürlük deyildi, xüsusi hazırlıq tələb
etmirdi, qeyri-adi bilikl
ərə sahiblik vacib sayılmırdı [8, 219]. Kahinlər ibadətlə
bağlı məsələlərdən baş çıxarmalı idi. Bu isə adi vətəndaşların da kahin vəzifə-
sini yerin
ə yetirməsinə şərait yaradırdı.
Bel
ə dəyərlərin daşıyıcıları olan yunanlar artıq e.ə. II minilliyin sonundan
Qafqazın Qara dəniz sahillərinə müxtəlif xarakterli səfərlər təşkil edirdilər.
“Prometey” v
ə “Arqonavtlar” adlı qədim yunan əsatirlərində e.ə. II minilliyin
sonu- I minilliyin
əvvəlində Qafqazın Qara dəniz sahillərində yerləşən
ölk
ələrin yunanlarla əlaqələri haqqında kifayət qədər məlumatlara rast gəlinir
[12, 80]. Bu prosesd
ə fərqlənən miletlilər e.ə. VIII əsrdə Atina (Pazar) yeri adı
veril
ən ərazinin mövqeyini yüksək qiymətləndirərək, Qafqazın Qara dəniz
sahill
ərində fəaliyyətlərini davam etdirmək məqsədilə onu mərkəz koloniyası
şəklinə salmış [13] və e.ə.VI əsrdə Fasis (Poti) və Dioskuria (Suxumi) koloni-
ya
larının əsasını qoymuşdular.
Müasir dövrd
ə Türkiyə dövlətinin ərazisinə daxil olan bu torpaqlarda
müxt
əlif xalqlar yaşamış və burada çoxsaylı abidələr yaratmışdılar. Həmin
abid
ələrin bəzisi zamanın sınağına tab gətirmiş və dövrümüzə gəlib çatmışdır.
Bu abid
ələr arasında Qara dəniz sahillərində yerləşən Pazar ilçə ( inzibati böl-
gü) m
ərkəzindəki Rizə Qız qalasının özünəməxsus yeri vardır. Rizə Qız qalası-
nın xarakterik cəhətlərindən biri onun dənizin içində, quru ilə əlaqəsi olmayan
qaya parçası üzərində inşa edilməsidir.
Qız qalalarının coğrafi mövqeyinə əsasən qruplaşdırılması aparılarkən
onların bir qisminin dəniz və göllərdə, çay ətrafında inşa edilməsi faktı ilə
üzl
əşirik. Bu tip Qız qalalarına İstanbul boğazları, Beyşehir gölü, Çandarlı,
Silifk
ə yaxınlığı, Ceyhun çayı sahili və Rizənin Pazar ilçə mərkəzində rast
g
əlinir [14, 962]. T.Baykara bununla əlaqədar olaraq Qız və xatun adları ilə
bağlı olan və dünyanın bir sıra yerlərində rastlanan adaların adını çəkir.
Bunlardan Apolyont gölünd
ə ( Bursa) və Budapeştdə Tuna üzərində Qız qala-
la
rı, İzmir gölündə Xatun adası və s. göstərmək olar (14, 964). Azərbaycanda
da xatun-
xatın adı ilə bağlı yer adları çoxdur: Xatunbəyli (Ağdərə), Xatıncan
(Tovuz), Xatınbulaq (Füzuli) və b. Xatun sözü kat – un sözlərinin birləşməsin-
d
ən yaranmışdır. “Un” qədim və müasir türk dillərində sifət düzəldən şəkilçi-
dir. Kat-katta sözü is
ə, güman ki, tarixən odla bağlı olub, “od yiyəsi”, “ocaq sa-
hibi” m
əzmununu bildirirdi [15, 134]. Tədqiqatçı Y.M.Murzayev xatın sözü-
nün q
ədim türk dilində “çay” mənasını daşıdığını, sonrakı dövrdə isə bu məna-
nın unudulduğunu göstərmişdi [16, 190-192]. Beləliklə, xatun sözü Mahmud
Kaşğarinin göstərdiyi kimi, “xan arvadı” mənasını daşımazdan əvvəl “od yiyə-
si”, “ocaq sahibi” v
ə “göl, çay” mənasını bildirən bu söz “hökmdara məx-
sus”,“hökmdara xas” kimi m
ənalarda işlənmiş və tədricən qadınlıq məzmunu
k
əsb etmişdi. Bu da qədim dünyagörüşünə əsaslanırdı. Belə qız və qadın adları
il
ə bağlı abidələrə müxtəlif qədim və müasir şəhərlərin ətrafında rast gəlinir.
137
M
əhz bu qədim ideyaların daşıyıcısı olan Qız qalasından fərqli olaraq,
Riz
ə ərazisindəki qalaların əksəriyyəti müdafiə xarakteri daşıyan tikililərdir.
Onlardan Riz
ə qalası böyük əhəmiyyətə malik olmuşdu. İnşa tarixi dəqiq
bilinm
əyən bu qala VI əsrdə yenilənmiş, XIII əsrdə Trabzon dövləti dövründə
son şəklini almışdır. İç qala və əhalinin yaşadığı hissə olmaqla 2 hissəyə ayrı-
lan bu qalaya b
ənzər tikililər Şərqi Qara dəniz hövzəsində Trabzon və Giresun
qalalarıdır [17]. Rizənin sərhədlərində inşa olunan qalalar strateji nöqtələrdə
yerl
əşdirilmişdi. Bu qalalar ərazini qorumaq, əlaqə saxlamaq, kifayət qədər
əsgəri qüvvələri yerləşdirmək üçün inşa edilmişdi. Onlardan Bozuk qala və
Pazar ilç
əsi Yücəhisar kəndindəki Cihr qala nisbətən kiçik ölçülü olub, gözətçi
qüll
ələrinə malik idi. Pazar ilçəsində kiçik bir ada üzərində qurulan Qız qalası
bu qalalardan qüll
əsinin olmaması ilə fərqlənmişdi.
Qız qalası Pazar (Atina) ilçə mərkəzinin qərbində kiçik bir yarımada üzə-
rind
ə qurulmuşdur. Qayalıq əsası üzərində qurulan bu qalanın quru ilə əlaqəsi
k
əsilmişdir. Təxminən 7x7 metr həcmində olan bu qalanın qapısı qərbə tərəf
açılır. Qalanın cənub divarları yıxılmışdır. Uçmamış divarlarda mağzal pən-
c
ərələri və yuvarlaq kəmərli üst qat pəncərələri qalmaqdadır. Qalanın inşa tari-
xinin araşdırılması bu ərazinin coğrafi mövqeyi, tarixi inkişafı və s. kimi faktor-
ların araşdırılması zərurətini ortaya çıxarmışdı. Bu regionun özünəməxsus coğrafi
şəraiti burada salınan yunan şəhərlərinin inkişafına ciddi təsir göstərmişdi.
H
ələ antik müəllifi Flavi Arian (95-175) bu ərazinin Atina adlandırılma-
sı, yunan ilahəsi məbədinin burada yerləşməsi nəticəsində onun Atina adlan-
dırılmasını bildirmişdi. Müəllif öz dövründə Atinada yerləşən qalanın əhəmiy-
y
əti məsələsinə də toxunmuş, qalanın müdafiə məqsədi daşımadığını, yalnız
g
əmilərin küləkdən qorunduğu bir məkan olmasını göstərmişdi [12]. Türk
mü
əllifi Kemal Karadənizli isə Atinanı qədim mədəniyyət mərkəzi Petra ilə
əlaqələndirmişdi [12].
Bizans v
ə Trabzon imperiyalarının tərkibində olan Atina müxtəlif
Qafqaz xalqlarının lazlar-mergellər, abxazlar və gürcülərin hücumlarına məruz
qalmış, 1461-ci ildə Osmanlı imperiyasının torpaqlarına çevrilmişdi. 1854-cü
ild
ən bələdiyyəyə çevrilən Atina 1864-1877-ci illərdə Batum sancağına bağlı
t
ək ilçə olmuşdu. 1877-ci il Osmanlı-Rusiya müharibəsindən sonra Batum
ruslara keçmiş, bu ərazilər isə ayrılaraq əvvəl Goruh, daha sonra Rizə ilinə
verilmişdi. 1915-ci ildə Rusiya imperiyası tərəfindən tutulan bu torpaqlar 1918-
ci ilin martında yenidən türklərə qaytarılmışdı. 1928-ci ildə ilçənin Atina adı
r
əsmi olaraq Pazarla əvəzlənmişdi [12].
Bel
əliklə, Atina (Pazar) adlı yerdə Qız qalası kimi bir abidənin mövcud-
lu
ğu yunan kolonizasiyası prosesində yunanların miqrasiya etdikləri ərazilərə
yalnız iqtisadi, siyasi, sosial deyil, həmçinin mifoloji və dini inamlarını gətir-
m
əsi ilə bağlı idi. Dini ritualların həyata keçirilməsində çətinliklərin yaradılma-
ma
sı, yeni məskənsalma prosesində yunanların öz şəhərlərində üstünlük təşkil
ed
ən dini inamlarını və müvafiq ibadətlərini ön plana keçirməsi, yunan
kolonizasiyası prosesinə Delfa orakulunun rəhbərlik etməsi Afina, Apollon,
138
Artemida v
ə s. allah və ilahələrə səcdəgah və məbədlərin yaradılması zərurətini
ortaya çıxarırdı. Yerləşdiyi ərazinin belə yunan ilahəsinin adını daşıdığı bu qala
q
ədim inamlara əsasən toxunulmazlıq simvolu kimi adi insanların toxuna
bilm
ədiyi yerdə - dənizdə inşa edilməli idi. Bu baxımdan yanaşdıqda Afina
ilah
əsinin şərəfinə inşa olunan qalanın coğrafi mövqeyi və yerləşdiyi ərazi bu
t
ələblərə tamamilə cavab verirdi.
Antik sivilizasiya arxa plana keçdikd
ən, 393-cü ildə Roma imperatoru
Feodosi t
ərəfindən Delfa orakulu və b. bütpərəst məbədlər bağlandıqdan,
sonrakı dövrlərdə Türkiyə ərazisində türk-islam mədəniyyətinin daşıyıcıları
hakim mövqe tutduqdan sonra yunan ilah
ələrinə həsr olunan abidələrin adı
d
əyişilmiş, hətta onların adlarından ilahələrin adı götürülərək yalnız Qız qalası
kimi dövrümüz
ə gəlib çatmışdı. Lakin insanlar öz dinini dəyişsələr də, tarixi
faktlar müxt
əlif formalarda qalmışdı. Bu baxımdan Rizə Qız qalası istisna
deyil. Qeyd olunan
ərazilərin vaxtilə daxil olduğu Batum şəhəri salınmamış-
dan uzun ill
ər əvvəl Qız qalasının mövcud olması faktı xalqın yaddaşında ilişib
qalmışdı. Sonralar bu qala mərkəz olmaqla onun ətrafında yaşayış məskənləri
(k
ənd, qəsəbə) salınmış, sonda onlar böyüyərək Batum şəhərinə çevrilsə də, XIX
əsrdə hələ də Batum şəhəri əhali arasında “Qız qalası” kimi tanınırdı [18, 61].
ƏDƏBİYYAT
1.
Норман Дэвис. История Европы. М.:АСТ: Транзиткнига, 2005, 943 с.
2.
Куманецкий Казимеж. История культуры древней Греции и Рима. Пер. с польского
В.К.Ронина. М.: Высшая школа, 1990, 351 с.
3.
История древней Греции. Под ред.В.И.Кузищина. М.: Высшая школа, 2001, 399 с.
4.
Яйленко В.П.Греческая колонизация VII-III вв. до н.э. М.: Наука, 1982, 312 с.
5.
Максимова М.И. Античные города юго-восточного Причерноморья. Синопа. Амис.
Трапезунт. М.-Л.: АН СССР, 1956, 472 с.
6.
Кузищин В.И. История Древней Греции. Учебное пособие для студ. высш. учеб.
заведений. М., Изд-ский центр «Академия», 2006, 480 с.
7.
Мансуелли Гвидо. Цивилизации древней Европы/ Гвидо Мансуелли в соавторстве в
Раймоном Блоком. Екатеринбург: У-Фактория, 2007, 560 с.
8.
http: // prophecies.ru/oracle.html
9.
Геродот. История. Пер. и примеч. Г.А.Стратановского. М., АСТ, Хранитель, 2006,
672 стр.
10.
Гуленков К.Л., Новиков С.В., Селиванова Н.Л., Стрелков А.В. Древняя Греция: Пу-
теводитель по истории. М.: Эксмо, 2003, 576 с.
11.
http:// ru.wikipedia.org/wiki
12.
Əliyev Q.Ə. Qafqaz tarixi (ən qədim zamanlardan XVIII əsrin sonunadək). I hissə: Ali
m
əktəblər üçün dərslik. Bakı: Elm, 2009, 448 s.
13.
http:// www. addk.org
14.
Baykara Tuncer. Bir türk gerçeği: Kızkulesi. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1981,
969 s.
15.
M
əlikov İ.S. Qədim xett və Azərbaycan dil uyğunluqları. Azərbaycan filologiyası məsələ-
l
əri. Bakı: Elm, 1983, s. 128-136
16.
Мурзаев Е.М. Очерки топонимики. М.: Мысль, 1974, 382 с.
17.
http: //www. rizekulturizm.gov.tr
18.
Mehdi
yeva A.Ə. Ə.Cavadın taleyində üç Qız qalası // «Ulduz» jurnalı. Ədəbiyyat və sənət
d
ərgisi, 1992, № 5-6, s.60-61
139
ГРЕЧЕСКИЕ КОЛОНИИ И ДЕВИЧЬЯ БАШНЯ В РИЗЕ
А.А.МЕХТИЕВА
РЕЗЮМЕ
Среди башен, находящихся на территории Турции, которая ещё с древнейших
времён богата многочисленными культурными памятниками, особенно выделяется Де-
вичья башня, расположенная в центре Пазар в Ризе. Сооружённая на маленьком полу-
острове, который потерял связь с сушей, эта башня была посвящена древним богиням
(Афине, Артемиде и др.). Однако изменение идеологии и религии полностью перемени-
ло характер и предназначение этой башни.
Ключевые слова: Милет, Дельфийский оракул, греческие колонии, побережье
Черного моря, Девичья башня, Батуми
THE GREEK COLONIES AND MAIDEN TOWER OF RIZE
A.A.MEHDIYEVA
SUMMARY
The Maiden Tower situated in Pazar center of Rize, on the territory of Turkey is rich
with numerous cultural monuments. This tower, built on a small peninsula, the connection of
which with a land was cut, was devoted to the ancient goddesses (Athena, Artemida and etc.).
However changes in the ideology and the religion have completely changed the character and
the intent of the Maiden Tower.
Key words: Millet, Delphic Oracle, the Greek colony, Black Sea coast, Maiden
Tower, Batumi
Dostları ilə paylaş: |