Евразийский научный журнал

---

JAMIYATDA O'QITUVCHINING TUTGAN O'RNI VA VAZIFALARI
Boboyeva Saidaxon To`lqinovna
Norin tumani 19 umumiy o`rta ta`lim maktabi o`qituvchisi
Namangan, O`zbekiston
Respublikamiz o’qituvchilari orasida o’z ishining ustasi, Xalq o’qituvchisi, xizmat ko’rsatgan o’qituvchi
deb tan olingan, ota-onalar, yoshlar e’zozlab Ustoz deb ataydigan mo’tabar insonlar ko’plab topiladi. Ular
pedagogik ishda f idoyilik ko’rsatib, muallimlik burchini yuksak darajada bajarib, bolalarga bilim berib, ular
qalbiga halollik, go’zallik, haqiqat, odob axloq nurini singdira olganliklari, xushmuomala bo’lganlari uchun ham
bunday obro ’ va hurmatga erishganlar.
Hali maktab bo’lmagan, pedagogik f ikr tarkib topmagan davrdayoq qabila a’zolarining bolalarda
mehnatsevarlik, axloq-odob, naf osat, do’stlik, mehr-shaf qat, insonparvarlik sif atlarini tarkib toptirish
sohasidagi aqp idroki va usullari yillar davomida hayot tajribasi va sinovlaridan o’tib, sayqallanib o’sha
davrning olijanob mevasi sif atida bizning davrimizgacha etib keldi. VII asrlarga kelib O’rta Osiyoda ilm-f an
va madaniyat sohasidagi rivojlanish bevosita ta’lim va tarbiya beruvchi mudarrislarning qizgin f aoliyati hamda
ularga qo’yiladigan talablarning nihoyatda rang-barangligi va xilma-xilligi bilan diqqatga sazovordir. Ilk ibtidoiy
jamoa va quldorlik davrlaridan boshlab, bolalarning ta’lim va tarbiyasiga javobgar ulamolar hamda mudarrislar
nasihat, tushuntirish, ragbatlantirish, maqtash, namuna ko’rsatish, tanbeh berish, ta’qiqlash, majbur qilish,
po’pisa qilish, qo’rqitish kabi usullardan f oydalanganlar.
Y.A.Komenskiy o’qituvchi obrazini tasvirlar ekan, uning shaxsida quyidagi f azilatlar namoyon bo’lishi
maqsadga muvof iqpigini ta’kidlaydi: vijdonli, ishchan, sabotli, axloqli, o’z ishini sevuvchi, o’quvchilarga mexr
bilan muomala qiluvchi, ularda bilimga havas uyg’otuvchi, o’quvchilarni o’z ortidan ergashtiruvchi va diniy
e’tiqodni shakllantiruvchi.
I.G.Pestalossi o’qituvchining kasbiy sif atlariga ba\o berish bilan birga, asosan, uning xalq ta’limi
tarmog’ini takomillashtirishdagi roli hamda f an asoslarini egallashdagi ahamiyati va vazif apariga to’xtalib
o’tadi.
A. Disterverg o’qituvchining ta’limdagi roliga yuqori baho berib, u o’z f aoliyatini chuqur bilib, pedagogik
mahoratini oshirib borishi o’quvchilarni qalbdan yoqtirishi natijasida yuzaga keladi deb uqtiradi. O’qituvchi
bolalarning individual xususiyatlarini, qobiliyatini, f aoliyatini mukammal bilishi uchun muayyan darajada
psixologik bilimlarga ham ega bo’lishi kerakligini ta’kidlab o’tgan. Pedagog olim Djon Lokk o’qituvchi
psixologiyasining eng muhim jihatlarini ishlab chiqqan. Ular orasiga Mo’tadillik, Gayrat — shijoatlilik,
ehtiyotkorlik kabi xislatlarni kiritib, o’qituvchining pedagogik f aoliyatndagi rolini asarlarida yoritib bergan.
A.I.Gersen, L.N.Tolstoy, I.G.Chernishevskiy, K. D.Ushinskiy kabi rus pedagog olimlari G’arb mutaf akkirlari
goyalarining vorislari sif atida mazkur muammolarga o’z mulohazalarini bildirganlar. Jumladan, A.I.Gersen
mulohazalariga ko’ra, o’qituvchining asosiy xislati — bu uning bolalf bilan munosabatda bo’layotganligini
sezishda, bolalar ruhiy dunyosini tushuna olishida, axloqiy qobiliyatining mavjudligida, chunki u shunday
iste’dodga ega bo’lmog’i zarurki, unga har qaysi o’qituvchi erisha olmaydi.
O’qituvchida pedagogik mahoratni shakllantirishning ilmiy — nazariy asoslari pedagog olim V.A.
Slastyonin tomonidan ham tadqiq qilingan. U kasbiy — pedagogik tayyorgarlik, o’qituvchining shaxsi va kasbiy
shakllanish yo’nalishi va bunda pedagogik mahorat to’g’risida so’z yuritib, shunday yozadi: "o’qituvchi
muntazam ravishda pedagogik nazariyalarga tayansagina, o’qituvchilik mahoratini egallaydi. Chunki,
pedagogik amaliyot doimiy ravishda pedagogik nazariyaga murojaat qilishni taqozo etadi.
Birinchidan, ilmiy nazariyalar — taraqqiyotning umumiy qonuniyatlari, tamoyillari, qoidalarini aks ettiruvchi
ilmiy bilimlardir, amaliyot bo’lsa, doimo aniq vaziyatga asoslanadi. Ikkinchidan, pedagogik f aoliyar-f alsaf a,
pedagogika, psixologiyaga oid bilimlar sinteziga asoslanuvchi yaxlit jarayondir. Bu bilimlar sintezisiz
pedagogik amaliyotni maqsadli qurish juda mushkul“1.
Педагогические науки
Евразийский научный журнал
68

---

Demak, o’qituvchidan naf aqat pedagogik mahoratni mukammal egallash talab etiladi, balki pedagogik
amaliyotni to’gri va maqsadli tashkil qilish uchun chuqur ilmiy — nazariy ma’lumotlarga ham ega bo’lish lozim.
Buyuk rus adibi L.N.Tolstoy o’qituvchi f azilatining mukammalligini o’z mutaxassisligiga nisbatan ijobiy
munosabatda bo’lishi bilan bir vaqtda bolalarga bo’lgan munosabatida, ularni xuddi o’z f arzandlaridek jon-
dilidan sevishida ekanligida ko’rgan. Uning ta’kidlashicha, “agar o’qituvchi f aqat ishiga havas qo’ygan bo’lsa,
u yaxshi o’qshpuvchi bo’ladi. Agar o’qituvchi bolaga f aqat otasi va onasi kabi havas qo’ygan bo’lsa, u oldingi
o’qituvchidan yaxshiroq bo’ladi. Bordiyu, ikkala xislatni ham o’zida mujassamlashtirsa, u holda u mukammal
va mahoratlio’qituvchi bo’ladi”. Ma’lumki, pedagogik mahorat tizimida o’qituvchining pedagogik nazokati
(odobi) muhim mavqega ega. O’qituvchi pedagogik nazokasiz, kasb odobisiz yuksak cho’qqilar sari odimlay
olmaydi.
Adabiyotlar:
1. Podlasiy I.P. Pedagogika / Kniga 1. — M.: Vlados, 2003.
2. Ro’zieva D., Usmonboeva M., Holiqova Z. Interf aol metodlar: mohiyati va qo’llanilishi /
3. Met.qo’ll. — T.: Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti, 2013.
4. Sayidahmedov N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar. — T.: Moliya, 2003.
5. Slastenin V.A. Obshaya pedgogika. — M.: Pedagogika, 2003.
Педагогические науки
Евразийский научный журнал
69