DERS VI
I-Önemli Deniz Akıntıları
Okyanuslar ve denizler hareketli su kitleleridir. Okyanus suları belirli bir yöne doğru binlerce
km hareket edebilir. Okyanuslardaki bu hareketlere “akıntı” denir.
Akıntıların en önemli sebebi küresel rüzgârlardır. Dünyadaki daimi rüzgârların yönü ile
akıntıların yönü arasında bir paralellik vardır.
Okyanus sularındaki sıcaklık, tuzluluk ve seviye farkları da akıntı hareketlerinin oluşmasını
sağlayan yardımcı faktörlerdir.
Dünyada daimi rüzgârlardan bir kısmı 35° kuzey ve güney enlemleri üzerinde bulunan
subtropikal yüksek basınç alanlarından ekvatora ve 60 ° kuzey ve güney enlemleri üzerinde
bulunan subpolar alçak basınç alanlarına doğru eserler. Böylece alize rüzgârları ile batı
rüzgârları adı verilen rüzgârlar oluşur. Ayrıca kutuplardaki daimi yüksek basınç alanlarından
(polar) 60 ° paralelleri üzerindeki alçak basınç alanlarına doğru da sürekli rüzgârlar eser.
Bunlara da kutup rüzgârları adı verilir.
Sürekli rüzgârlar dünyanın (batıdan doğuya) dönmesi neticesi oluşan saptırıcı kuvvetin
(coriolis kuvveti) etkisi altında hareket yönlerinden 45° lik bir açı yaparak saparlar. Bu sapma
kuzey yarı kürede sağa doğru, güney yarı kürede ise sola doğrudur. Her iki yarı küredeki
okyanus akıntıları da bu duruma uyarlar.
Alçak enlemlerden yüksek enlemlere doğru giden akıntılar sıcak karakterli akıntılardır. Bunlar
tropiklerin sıcak sularını orta enlemlere taşırlar. Bu karşılık yüksek enlemlerden alçak
enlemlere giden akıntılar soğuk suları orta enlemlere doğru taşırlar.
Akıntılar yeraldıkları okyanuslar belirtilmek suretiyle incelenebilirler.
1--Atlas Okyanusu akıntıları
a-Golfistrim (Gulf Stream) sıcak Akıntısı , körfez akıntısı
sıcak karakterli bir akıntıdır. Meksika körfezinden doğar. Bilim adamları Golfistrim
akıntısının sebebini NE alizelerinin doğurduğu kuzey Ekvator akıntısına bağlamaktadırlar. Bu
akıntı Meksika körfezine dolarak seviyeyi yükseltir. Yükselen sular da Florida boğazından
kuzeydoğuya doğru bir akıntı şeklinde boşalırlar.
Meksika körfezi yengeç dönencesi (23° 27’) üzerinde yeralan bir bölge olduğundan tropikal
kuşak içindedir ve kuvvetle ısınır. Burada deniz suyunun sıcaklığı 25°C civarındadır.
Golfstrimin oluşumu üzerinde Meksika körfezinin çevresiyle olan sıcaklık ve seviye farkının
da rolü olduğu anlaşılmaktadır. Golfstream etksini kuzeydoğuya doğru İskandinavya
yarımadasının kuzeyine kadar hissettirir. Golf streamın bu kadar uzun bir mesafeyi
katetmesinde batı rüzgarlarınında rolü vardır. Bu rüzgarlar 35° kuzey paralelinden itibaren
akıntıyı daha da ötelere iteklerler.
Golfstrim 1000 m derinliğe kadar etkilidir. Genişliği de 80 km kadardır. Yüzeyde sıcaklığı
25-15°C arasındadır. Hızı ortalama 2 km/h saat kadardır.
Golfstim akıntısısın batı Avrupa kıyıları ve denizleri üzerinde klimatik etkisi vardır. Kuzey
denizi, İslanda ve İskandinavya kıyıları bu akıntının ılıtıcı etkisiyle donmazlar. Halbuki aynı
enlemlerde bulunan Labrador denizi, Hudson körfezi ve Ohotsk körfezi donar. İskandinavya
kıyısında Rusyaya ait Murmansk limanı dahi Golfstrimin etkisinden faydalanır.
b-Labrador soğuk Akıntısı
Kuzey buz denizinden Grönland adasının batısından doğar. Labrador denizini geçer güneye
35 ° kuzey enlemine kadar etkisini duyurur. Kuzeyin soğuk sularını güneye taşır. Kuzey
Amerikanın doğu kıyılarını takib eder. Newfoundlend adası önlerinde Golfstrim ile Labrador
akıntısı karşılaşırlar. Bu bölge önemli balıkçılık alanıdır. Çünkü sular planktonca çok
zengindir. Sebebi güneyden ve kuzeyden gelen akıntıların besin maddelerince zengin
olmasıdır. Bu akıntı 60 ° enlemine doğru esen kutup rüzgârlarının etkisiyle oluşur. Akıntının
su sıcaklığı 7-10°C civarındadır. Bu akıntı Grönland buzullarından kopan aysbergleri güneye
doğru sevkeder. Bu aysbergler Avrupa ve Amerika arasındaki deniz trafiği için bir tehlike
oluşturur. Fakat aysberlerin hareketi sürekli olarak izlenerek düzenli bildiriler halinde
duyurulur. Akıntının hızı 1.5 km/h kadardır.
Atlantik okyanusundaki diğer akıntılar şunlardır. Kuzey Atlantikte Afrikanın batı kıyıları
önünde Kanarya soğuk akıntısı. Bu akıntı kuzeydoğu Alizelerinin etkisiyle
oluşmuştur.Güneybatıya yönelir ve karakter değiştirerek kuzey ekvator akıntısı halinde
batıya doğru akar.
Güney Atlantikte Brezilya kıyıları önünde Brezilya sıcak akıntısı. Güneye doğru sıcak suları
sevkeder. Arjantin kıyıları önünde Falkland soğuk akıntısı. Kuzeye doğru yol alır. Her iki
akıntı Uruguay kıyıları önünde karşılaşır.
Afrikanın batı kıyıları önünde Benguela soğuk akıntısı. Bu akıntı kuzeybatıya yönelir ve
daha batıda Güney Ekvator akıntısına dönüşür.
2-Hint Okyanusu akıntıları
Bu okyanusdaki akıntıların oluşumunda Muson rüzgârlarının etkisi vardır. Bilhassa bu
okyanusun kuzey kesimindeki akıntılar muson rüzgârlarının mevsimlik hareketine göre yön
değiştirir.
Kış musonları karadan okyanusa yani kuzeydoğudan güneybatıya doğru estiklerinde aynı
yönde kuzeydoğu muson akıntısı oluşur. Bu akıntı sıcak bir akıntıdır. Madagaskar batısında
İğneler (Agulhas) akıntısı adını alır Bu da sıcak bir akıntıdır.
Yaz musonları okyanustan karaya doğru yani güneybatıdan kuzeydoğuya doğru estiğinde aynı
gönde giden güneybatı muson akıntısı oluşur. Bu sıcak bir akıntıdır.
Hint okyanusunun güneyinde güneydoğu Alizelerinin etkisiyle güney ekvator akıntısı oluşur
ve bu akıntı batıya doğru gider Madagaskarın kuzeyinde ikiye ayrılır. Bir kol güneye iner
(Mozambik kanalından geçen Agulhas sıcak akıntısı). Diğer kol güneybatı Muson akıntısına
karışır.
3-Pasifik Okyanusu
Pasifik Okyanusunun batı kıyılarında Japonya civarında, batı kıyısı önünde sıcak kuro şiyo
akıntısı mevcuttur. Bu akıntıyı doğuran kuzeydoğu musonlarıdır. Bunlar kuzey ekvator
akıntısını meydana getirirler bu akıntı da kuzey kuzeydoğuya dönerek kuro şiyo sıcak
akıntısını oluşturur. Bu akıntı kamçatka civarına kuzeyden gelen soğuk Oya şiyo akıntısı ile
karşılaşır. Fakat bir kol kuzey pasifik sıcak akıntısı adıyla Alaska kıyılarına kadar gider.
Karakterini korur. Kanada batı kıyıları önündeki bu akıntıya Alaska akıntısı adı verilir. Bu
sıcak akıntı iklimin bu kıyılara ılımanlaşmasını sağlar.
Kuzey pasifikte Kaliforniya kıyılarında Kaliforniya soğuk akıntısı vardır. Bu akıntı
kuzeydoğu alizelerinin etkisiyle oluşmuş bir akıntıdır. Bu yönden esen alizeler nedeniyle
soğuk sular yüzeye çıkma imkanını bulmuştur. Kaliforniya akıntısı güneye doğru karakter
değiştirir ve kuzey ekvator akıntısını oluşturur.
Pasikin güneyinde de alizelerin ve batı rüzgarlarının etkisiyle oluşmuş akıntılar mevcuttur.
Güney ekvator akıntısı ve doğu Avustralya sıcak akıntısı alizelerin etkisiyle oluşmuştur.
Güney Amerika kıtasının batı kıyıları önündeki Humboldt veya peru soğuk akıntısı
güneydoğu Alizelerinin etkisiyle meydana gelir. Yüksek enlemlere doğru karakter değiştirir
ve güney ekvator akıntısı adını alarak batıya doğru gider.