Mavzu. Hulq-atvor va faoliyat motivatsiyalari. Asosiy savollar

---

5
-mavzu. Hulq-atvor va faoliyat motivatsiyalari. 
Asosiy savollar: 
1.
Shaxs va faoliyat strukgurasida motivatsiya.
2.
Faoliyat turlari va ularni inson tomonidan o’zlashtirilishi.
3.
Predmetli faoliyat, muloqot, bilish, o’yin, tadqiqotchilik va mehnat faoliyati 
motivatsiyalari. 
4.
Hulq-atvor va faoliyat motivatsiyasi.
5.
Prosotsial va asotsial hulk-atvor motivatsiyalari.
6.
Inson motivatsiyasining vaziyatlilik va shaxslilik jabhalari. 
1.Shaxs va faoliyat strukturasida motivatsiya. 
"Motivlar" va "ehtiyojlar" psixologik 
tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ko'pincha kundalik hayotda sinonim 
sifatida ishlatiladi. Ammo, avvalgi xatboshidagi "ehtiyoj" atamasini batafsil o'rganib chiqib, endi 
inson faoliyatini keltirib chiqaradigan sabablarga to'xtalib o'tamiz va ushbu faoliyat yo'nalishini 
aniqlaymiz - "motiv" va "turtki" tushunchalari haqida. Ushbu tushunchalarning murakkabligi, 
ko'p o'lchovliligi ularning mohiyatini anglashning turli xil yondashuvlarini belgilaydi, mualliflarni 
ushbu atamalarni turli xil talqin qilishga majbur qiladi. 
A. N. Leont'evning fikriga ko'ra, ehtiyojning mavjudligi faoliyat uchun faqat zaruriy shartdir, 
ammo ehtiyojning o'zi faoliyatga ma'lum yo'nalish berishga qodir emas. Motiv u tomonidan 
"ob'ektivlashtirilgan ehtiyoj" sifatida belgilanadi va faoliyatning o'zi tarkibiga kiradi. "Motiv" 
atamasi "ehtiyojni boshdan kechirishni belgilash uchun emas, balki ushbu ehtiyoj ushbu sharoitda 
konkretlashtirilgan va faoliyatni nimaga yo'naltirilganligini, uni rag'batlantirish uchun maqsadni 
anglatadi". 
L.I.Bojovich, motiv - bu qanday faoliyat uchun amalga oshiriladi, "tashqi dunyo ob'ektlari, 
namoyishlar, g'oyalar, hissiyotlar va tajribalar motiv sifatida harakat qilishi mumkin. Bir so'z bilan 
aytganda, ehtiyoj mavjud bo'lgan hamma narsa o'z ifodasini topgan ». 
Motivlar odamda ko'plab omillar ta'siri ostida shakllanadi. Shu sababli, mahalliy olimlarning 
aksariyati motivning (lotincha movere - harakatga keltirish, itarish) murakkab integral psixologik 
shakllanish ekanligiga rozi bo'lishadi, aynan shu narsa odamni aniqlangan tarkibiga kiritilgan har 
qanday harakatni belgilaydi, rag'batlantiradi va undaydi.
Motivning chegaralarini aniqlab, E.P. Ilyin, motivning chegaralari, bir tomondan, ehtiyojga, 
ikkinchidan, biron bir narsani, shu jumladan, unga nisbatan hukmni amalga oshirishni niyat 
qilishiga ishonadi. Motiv chegaralarini belgilash va uning shakllanish bosqichlarini ko'rib chiqish 
muallifga motiv tarkibiga kirishi mumkin bo'lgan tarkibiy qismlarni belgilashga imkon berdi 
(2.7.I.-rasm). Ushbu komponentlar Ilyin E.P. uchta blokni nazarda tutadi: ehtiyoj, "ichki filtr" va 
maqsad. Birinchi blok ijtimoiy va biologik ehtiyojlarni, majburiyatni, motivatsion munosabatni 
o'z ichiga oladi; ikkinchidan - axloqiy nazorat, tashqi vaziyatni va o'z imkoniyatlarini, 
afzalliklarini, qiziqishlarini, moyilligini, talablar darajasini baholash; uchinchidan, ehtiyojga 
asoslangan maqsad, ob'ektiv harakat, ehtiyojni qondirish jarayoni. Har bir o'ziga xos motivning 
tuzilishi inson tomonidan qabul qilingan qarorni belgilaydigan tarkibiy qismlarning 
kombinatsiyasidan kelib chiqqan holda qurilgan va ko'pkomponentli. Komponentlar, qurilish 
bloklari kabi, motif deb nomlangan bino yaratishi mumkin. Ushbu "bino" ning tasviri inson 
tomonidan xotiraga kiritiladi va nafaqat harakat yoki faoliyatni amalga oshirishda, balki u 
tugallangandan keyin ham saqlanib qoladi. Har bir holda komponentlar to'plami boshqacha 
bo'lishi mumkin. Ammo motivning tashqi tuzilishining o'xshashligi ularning semantik 

---

mazmundagi o'ziga xosligini anglatmaydi. Axir, har bir insonning o'ziga xos moyilligi, 
qiziqishlari, qadriyatlari, vaziyatni o'zi baholashi va hk.