15
-
Mavzu:Soliq siyosati va uning asosiy yо‘nalishlari
Reja
1.Soliq siyosati va uning tarkibi. Fiskal siyosat.
2.Soliq siyosatini amalga oshirishda fiskal-moliya, hokimiyat va boshqa
organlarining roli.
3.О‘zbekiston Respublikasi soliq siyosatining xususiyatlari. Soliq
siyosatining asosiy yо‘nalishlari.
4. Mustaqillik yillarida soliq siyosati.
5. Iqtisodiy islohotlar sharoitida soliq siyosatining yо‘nalishlari. Soliq
siyosatini takomillashtirishda soliq tо‘lovchilarning fikr-mulohazalarini
inobatga olish, jamoat fikrini о‘rganish, milliy manfaatlar ustuvorligini
ta’minlash. Soliq siyosatini erkinlashtirish. Soliq tо‘lovchilar madaniyatini
yuksaltirish chora-tadbirlari.
6.О‘zbekiston
Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish
konsepsiyasi qabul qilishning zaruriyati va huquqiy asoslari. О‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2018
yil
29 iyundagi
“О‘zbekiston
Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi tо‘g‘risida”gi
PF-5468-sonli Farmonining mazmun-mohiyati.
7.О‘zbekiston
Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish
konsepsiyasi asosiy yо‘nalishlari doirasida joriy etiladigan huquqiy meyorlar.
О‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi
qabul qilinishidan kutiladigan ijobiy natijalar.
Mavzu:Soliq siyosati va uning asosiy yо‘nalishlari
O`zbekiston Respublikasi soliq siyosati-asosan Mustaqillikning dastlabki
kunlaridan boshlab amalga oshirildi. O`zbekiston Respublikasining 1991-yil 31
avgustdagi «O'zbekiston Respublikasining davlat Mustaqilligi to'g`risida»gi
Qonunda «Shu kundan e'tiboran O`zbekiston Respublikasi o`zining mustaqil soliq
siyosatini olib boradi», deb ko`rsatilgan. Davlatning soliq siyosatining asosiy
yo`nalishlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham ko`rsatib o`tilgan.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab soliq sohasida bir qancha qonunlar
qabul qilingan edi. Shulardan eng asosiylari O`zbekiston Respublikasining
«Korxonalar, tashkilotlar va birlashmalardan olinadigan soliqlari to`g`risida va
«O'zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fijqaroligi
bo`lmaganlarning solig`i to'g`risida»gi qonunlari va ularga kiritilgan o`zgarishlar,
to`ldirishlar edi. Soliqlarning huquqiy asosi 1997-yil 24-aprelda qabul qilingan
«O'zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi» bo`ldi. Soliq kodeksining qabul
qilinishi soliq siyosatining izchilligi va yaxlitligini ta'minlashda muhim ahamiyatga
ega bo`ladi. Umuman, siyosat deganda, davlatning ilgaridan belgilab, aniqlab
qo`ygan chora-tadbirlari yig`indisi tushuniladi. Soliq bo`yicha ishlarni tashkil qilish
ham muayyan siyosat tarzida amalga oshiriladi. Soliq siyosati davlatning moliya
siyosatini eng muhim, tarkibiy ajralmas qismidir. Soliq siyosati nima? Soliq
siyosati-davlatning soliq borasidagi farmon, qonun va qarorlarni ijrosini ta'minlash
hamda uni tashkil qilish-dagi chora-tadbirlari, sa'yi harakatlari yig`indisidir.
Shunday ekan, faqat mustaqil davlatgina o`z mustaqil soliq siyosatiga ega bo`la
oladi. Soliq siyosatini ishlab chiqish moliya-iqtisodiy munosabatlardan kelib
chiqadi. Davlat soliq siyosati orqali respublika iqtisodiyotini barqarorlashtirishga va
rivojlanishiga har tomonlama faol ta'sir ko`rsatish mumkin. Soliqlar pul
munosabatlari bo`lib, iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi ekan, soliq siyosati
ham iqtisodiy siyosatning tarkibiy qismidir.
Soliq siyosatining chet el fajribasi Chet el tajribasi soliq siyosati toiiq va
to`g`ri amalga oshirilishi uchun u ilmiy jihatdan asoslangan bo`lishi kerakligini
ko`rsatadi. Soliq munosabatlari puxta o`rganilib, undan ilmiy xulosalar chiqa-rilishi
lozim. Aks holda bunday siyosat muvaffaqiyatga erishishi qiyin. Bu sohada
Olmoniyadagi soliq siyosatini ishlab chiqish tajribasidan o`rgansa arziydi. U yerda
har bir yangi soliqni joriy etishdan awal uning loyihasini tayyorlash soliq sohasida
ishlovchi olimlarga 5-6 oy muddatga topshirilar ekan. Hamma izlanuvchilarga ish
natijasidan qat'i nazar mualliflik haqini awaldan to`lab qo`yiladi. Tayyorlangan soliq
loyihalarini ko`rib chiqish va eng yaxshisini tanlab olish uchun 3—5 kishidan iborat
ekspertlar ishlaydi. Ular soliq loyihasini tanlab olib parlamentga muhokama va
tasdiqlashga topshiradilar. Qaysi olimning loyihasi parlamentga qo`yilsa o`sha olim
uni bundestagda ham himoya qiladi. Bu soliq loyihasi shu olimning nomi bilan
qonun sifatida qabul qilinadi. Jahon soliq siyosati tajribasida soliq solishning
quyidagi yo`nalishlariga katta e'tibor beriladi:
1. Har xil mulk shakllariga asoslangan korxona va tashkilotlarning xo`jalik
yuritishiga iqtisodiy mumkin darajada qulay sharoit yaratish, ularning har
tomonlama bozor munosabatlariga kirib borishiga yordamlashish.
2. Umumdavlat ijtimoiy zaruriy vazifalarini bajarish uchun davlatga zarur
bo`lgan moliyaviy manbalarni ta'minlab berish.
3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi ijtimoiy-iqtisodiy omillarni tashkil
qilishda qatnashish, ishsizlarni ish bilan ta'minlash, iqtisodiy nochorlarga yordam
berish.
4. Aholi turmush darajasini zaruriy me'yorda saqlab turish imkonini izlash va
ta'minlash, soliqqa tortilmaydigan daromad minimumini vaqti-vaqti bilan ko`tarib
turish. Bunda «iste'mol savatchasi» ma'lumotlaridan foydalanish. Soliqlardan
komplcks foydalanish xalq xo`jaligini tarmoqlarini qayta ko`rishga, xo`jaliklar va
aholining tovar sotib olish qobiliyatini boshqarib turishga va pulni qadrsizlanish
jarayonini (inflatsiya) jilovlab turishga imkon bcradi. Pul qadrsizlanishiga qarshi
choralar ko`rish daromadlarga soliq progressiyasini oshirish bilan ham amalga
oshiriladi.
Soliq siyosatini ishlab chiqishda davlatning roli Soliq davlat yashashining
moliyaviy manbayi bo`lganligidan soliq siyosatini ishlab chiqishning asosiy
tashkilotchisi va ijodkori ham davlatdir. Buning uchun davlat o`z qo`lidagi butun
kuchni, idoralarni jalb qilib uni ishlab chiqadi. Bunday tashkilotlarga Davlat soliq
qo`mitasi, Moliya vazirligi va boshqa ilmiy uslubiy tashkilotlar kiradi. Davlat soliq
siyosatini ishlab chiqayotganda mavjud soliqlar mohiyati, ahamiyati, kelib chiqish
va rivojlanish tarixi chuqur o`rganiladi. Yangi kiritilayotgan soliqlaming ilmiy
asoslanganligi tekshiriladi. Amaliyotchi yirik mutaxassislar fikrini eshitib, erkin
bahslashuvlar o`tkazib, so`ng bir qarorga kelishi zarur. Hech qachon faqat biron soha
mutaxassislari taklifini ic/da olib, ularga qarab qaror qilishi to`g`ri bo`lmaydi.
Chunki har sohaning vakili o`z sohasining vazifalaridan kelib chiqib taklif qilishi
mumkin. Umumdavlat manfaatlarini to`liq ilgaridan ko`ra olmasligi mumkin.
Ma'lum qarorga kelingandan so`ng soliq siyosati loyihasi qaror chiqaruvchi organ
tasdig`iga berilsa maqsadga muvofiq, bozor iqtisodiyoti mohiyatiga mos keladi.
Tasdiqlangan soliq siyosatining keng jamoatchilikka ommaviy axborotlar orqali
ma'lum qilish zarur. Shunday siyosatning ijrosini ham strategik jihatdan, ham taktik
jihatdan ta'minlashni yana davlat tashkil qiladi. Buning uchun o`zining tegishli
idoralarini ishga soladi. Demak, davlat soliq siyosatini tayyorlovchi va uni to`liq
hayotga tadbiq qiIishning tashkilotchisi va boshqaruvchisidir. Davlatning faol soliq
siyosati yuritishi bozor iqtisodiyotiga muvaffaqiyatli o`tish va uning
munosabatlarini rivojlantirishning muhim omilidir. Shunday qilib, soliq siyosati
orqali davlat respublika iqtisodiyotini har tomonlama barqarorlashtirish va
rivojlantirishga faol ta'sir ko`rsatadi. Soliq siyosati ana shu tamoyillardan kelib
chiqmoqda, soliq sohasidagi chora tadbirlami amalga oshirmoqda. Hoziigi kunda
soliq siyosati ikki yo`nalishga qaratilgan. Birinchi yo`nalish. Korxona va
tashkilotlaiga nisbatan soliq siyosati. Bu ycrda cng avvalo, korxonalarning bozor
iqtisodiyoti sharoitidagi erkinligini hisobga olish zarur. Ya'ni ular tovar va
xizmatlarga erkin baho bclgilaydilar, moliyaviy mustaqillikka egadirlar. Shularni
hisobga olib soliq siyosati yo`nalishini belgilash lozim bo`ladi. Bu yerda budjetga
to`lovlar faqat demokratik, ya'ni Oliy Majlisning tasdiqlab bergan soliqlar bo`lishi
zarurligini aytish lozim. Ikkinchi yo`nalish. Aholining xilma-xil guruhlariga
nisbatan soliq siyosatida xilma-xil yondoshishdir. Nochor, kam ta'minlanganlaiga
iloji boricha ko`proq soliqdan yengilliklar berish va kam mehnat bilan ko`p daromad
oluvchi yoki boshqa yengil daromad topuvchilaiga nisbatan ko`p progressiyali soliq
stavkalarini qo`llash maqsadga muvofiq. Soliq siyosatining strategiyasi va taktikasi
ishlab chiqilgan bo`lishi zarur. Soliq strategiyasi deganda uzoq yillaiga (10-15)
mo`ljallangan soliq munosabatlaridagi asosiy yo`nalishlar, chora-tadbirlar majmuasi
tushuniladi. Uning negizida puxta ilmiy asosda ishlab chiqilgan soliq konsepsiyasi
yotadi. Soliq taktikasi deganda esa soliq strategiyasida mo`ljallangan ustuvor
yo`nalishlarni E`tiborga olib ham bir yil yoki muayyan davr ichida amalga oshirish
uslublari yoki tadbir choralar tushuniladi. Qoida bo`yicha soliq strategiyasi uzoq
yillar o`zgarmasdan amal qiladi. Taktika esa har bir muayyan davrda o`zgarib turadi.
Lekin umumiy yo`nalishdan chiqib kelmaydi, umumiy strategiyaning ijrosini
ta'minlab borishga erishiladi. Taktikada uchraydigan o`zgarishlar hayotning
obyektiv taqozosidan kelib chiqqan bo`ladi. Soliq siyosatini faollashtirish
maqsadida soliqlar harakati chegarasini kengaytirish, ularni chuqur tahlil qilib
borish va ilmiy xulosalar asosida yangi soliqlar joriy etish talab etiladi. Bunda
quyidagilarga e'tiborni qaratmoq lozim.
1. Soliq sohasidagi tarixda bo`lgan davlatlar xatolari takrorlanmasligi uchun
soliq solish tarixini puxta o`rganish lozim bo`ladi.
2. Soliq solish va undirish ishlarini arzonga tushirishni unutmaslik kerak.
3. Soliq obyekti aniq, ixcham bo`lishi va soliqni hisoblash uchun
to`lovchilarga va soliqni tekshirish idoralariga oson va qulay bo`lishi zarur.
4. Budjetga soliqlarni to`liq va o`z vaqtida tushishini rag`batlantirish
maqsadida byudjetga ko`p salmoqli soliq to`lovchilarga soliqdan ma'lum hissasini
qoldirish ham maqsadga muvofiqdir. Bunday chora-tadbirlar yig`indisi soliqlar
orqali bozor iqtisodiyotini boshqarish imkoniyatini kengaytiradi va unga
muvaffaqiyatli o`tishga zamin tayyorlaydi.
Ma’lumki, sо‘nggi paytlarda mamlakatimizda iqtisodiyotni liberallashtirish,
xususan, soliq sohasini takomillashtirish borasida keng kо‘lamli islohotlar amalga
oshirilmoqda. Shu bois respublikamizda soliq ma’muriyatchiligini tubdan
takomillashtirish, soliq va boshqa majburiy tо‘lovlarning yig‘iluvchanligini
oshirish, soliq tо‘lovchilarga yaratilgan qulaylik hamda imtiyozlar, davlat soliq
xizmati organlari tomonidan kо‘rsatilayotgan interaktiv xizmatlar, sohada axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirishga doir vazifalar keng muhokama
markazida bо‘lmoqda.
Muloqotsiz munosabat о‘rnatish maydoni 2017 - 2021 yillarda О‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yо‘nalishi bо‘yicha Harakatlar
strategiyasida boshqa sohalar qatorida soliq solish bazasini kengaytirish orqali soliq
ma’muriyatchiligini soddalashtirish va soliq yukini kamaytirish masalalariga ham
alohida ahamiyat qaratilgan. Prezidentimizning joriy yil 18 iyuldagi “Soliq
ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy
tо‘lovlarning yig‘iluvchanligini oshirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida”gi Farmoni esa
mamlakatimizda tadbirkorlikni rivojlantirish hamda xorijiy investitsiyalarni jalb
qilish uchun soliq yukini izchillik bilan kamaytirish va qulay shart-sharoitlarni
yaratishni ta’minlashda yangi davrni boshlab beruvchi muhim hujjat bо‘ldi.
Unda davlat soliq xizmati organlari tizimini isloh qilishning ettita muhim
yо‘nalishi belgilab berildi. Bugungi kunda hayotimizga chuqur kirib kelayotgan
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivoji sohamizni zamon talabiga
hamohang ravishda takomillashtirish, bu borada mavjud imkoniyatlardan yanada
kengroq foydalanishni taqozo etmoqda.
Qolaversa, harakatlar strategiyasida kо‘rsatib о‘tilgan vazifalar ham tizim
faoliyatini tanqidiy qayta kо‘rib chiqishni talab qiladi. Xususan, Farmonda
belgilanganidek, interaktiv xizmatlar bо‘yicha hali amalga oshirilishi kerak bо‘lgan
ishlar kо‘p. Bundan tashqari, byudjet hamda daromadlarni shakllantirish yuzasidan
hayotga tatbiq etilayotgan dasturlarni doimiy ravishda moliyaviy ta’minlab borish
uchun soliq solinadigan bazani tо‘liq qamrab olish, yangi shakllarni qо‘llash kabi
tadbirlarni jonlantirish ishlari olib borilmoqda.
Soliq madaniyatini yuksaltirish jiddiy masalalardan biridir, chunki har bir
soliq tо‘lovchi, u xoh jismoniy, xoh yuridik shaxs bо‘lsin, nima uchun soliq
tо‘layotganini bilishi lozim. Bundan о‘zi ham manfaatdor ekanligini anglab etishi
kerak. Shu ma’noda, Farmon bilan soliq organlari va soliq tо‘lovchilar о‘rtasida
muloqotsiz munosabat о‘rnatish masalasi о‘rtaga qо‘yilgani ham ayni muddaodir.
Zero, bu mazkur jarayonga inson omili aralashuvini kamaytirish barobarida, unga
unum bag‘ishlaydi. Bunga, albatta, Farmonda qayd etilganidek, zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini izchil qо‘llash orqali erishiladi.
Dostları ilə paylaş: |