O’zbekiston respublikasi qishloq

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ

XO’JALIGI VAZIRLIGI

TOSHKENT DAVLAT AGRAR UNIVERSITETI

AGROLOGISTIKA VA BIZNES FAKULTETI

AGROIQTISODIYOT VA TURIZM KAFEDRASI

,,MENEJMENT NAZARIYASI “fanidan

Mustaqil ish

MAVZU;Menejmentning klassik maktabi. Insoniylik munosabatlari va ahloq fanlari maktabi

Topshirdi:22-90.O.J.Dadashboyev.

Qabul qildi:S.N.Normurodov.

MAVZU;Menejmentning klassik maktabi.Insoniylik munosabatlari

Va ahloq fanlari maktabi.

Reja:

Kirish: Menejment ilmiy maktablari.

Asosiy qism:

1.Menejment klassik maktablari.

2.Klassik maktab namoyondalari.

3.Insoniylik munosabatlari.

4.Ahloq fanlar maktabi

Xulosa va takliflar .

Foydalanilgan adabiyotlar.

Menejmentning ilmiy maktablari.

Menejmentning ilmiy maktablari.Bosh-

qaruv ilmiy fan sifatida evolutsiyasi yo’li

bilan tashkil bo’ldi.Bu tarixiy yo’lda

Menejmentni rivojlantirishning bir-biridan

farqlanuvchi maktablarni XX asrning

birinchi yarmidan bsohlab tavsiflay bosh-

ladilar.

Xronologiya jihatidan bu maktablar quyidagi tartibda qo’yilgan: 1. Ilmiy boshqaruv maktabi (1885-1920 yy.); 2. Boshqaruvning mumtoz yoki ma’muriy maktabi (1920-1950 yy.); 3. Inson munosabatlar maktabi (1930-1950 yy.); 4. Miqdoriy usullar maktabi (1950 yillardan). Ilmiy boshqaruv maktabining asoschisi F.Teylor – qanday qilib ishchilarni mashina kabi ishlatish mumkin? – degan savolning javobini izladi. Bu maktabning vakillari tomonidan ishlab chiqarish va mehnatni boshqarishning ilmiy asoslari yaratildi. 1920 yillarda bu ilmiy yo’nalishdan mustaqil fanlar ajralib chiqdi: mehnatni ilmiy tashkil qilish (MIT); ishlab chiqarishni tashkil qilish nazariyasi va boshqalar.
Boshqaruvning mumtoz yoki ma’muriy maktabining maqsadi – tashkilotlarni muvaffaqiyatli boshqarishning universal tamoyillari va usullarini yaratishdan iborat edi. Bu maktabning asoschilari A.Fayol va M.Veber tashkilotlarni boshqarishning usullari va tamoyillarini ishlab chiqdilar.
Ularning hohish va istaklari bo’yicha butun tashkilot mashina kabi ishlashi lozim. Inson munosabatlari maktabi asosiy kuchini jamoaga qaratib, ishchilarning ijtimoiy ehtiyojlarini ko’paytirishga e’tibor berdi. Insonning odobi va axloqi maktabi o’zlarining diqqat va e’tiborlarini shaxslararo munosabatlarni yaxshilash, motivlashtirish, liderlik, alohida ishchilarning individual qobiliyatlarini o’rganish masalalariga qaratdi. Miqdoriy usullar maktabining tavsifnomasi modellar, belgilar, miqdoriy ahamiyatlarning muhokamasidagi so’zbozliklarni mantiqli asoslarga almashtirish hisoblanadi. Ularning usullari matematika, kibernetika, statistika fanlarining yutuqlariga asoslanadi. Boshqaruv qarorlarini tayyorlashda matematik usullar va matematik modellardan foydalaniladi. 1. Ilmiy boshqaruv maktabi. Ilmiy boshqaruv maktabi birinchi tadqiqotlaridan boshlab moddiy va inson resurslaridan yuqori samaradorlikda foydalanishning yo’llarini izlay boshladi. Bu maktabning asosiy nazariyasi tashkilotning butun komponentlarini ratsionallashtirish g’oyasi bo’lib, tashkilotning barcha tarkibiy birligi uning maqsadlariga erishishni mo’ljallashi kerak.
Umumiy maqsadlar va ratsionallashtirishga erishish uchun tashkilotda butun organlar va tashkiliy vazifaviy tarkiblar qat’iy ieriarxiya boshqaruvi xizmatida va har tomonlama qattiq nazorat sharoitida bo’lishi talab qilinadi. Fredrik Teylor ilmiy boshqaruv mumtoz nazariyasining otasi hisoblanadi. Ilmiy boshqaruv maktabining yuzaga kelishi 1911 yilda uning “Ilmiy boshqaruv tamoyillari” nomli kitobining chop qilinishi bilan bog’liq. U birinchi bo’lib, insonlar va moddiy resurslardan eng samarali foydalanish maqsadi uchun boshqaruvga ilmiy yondoshishning zarurligini isbotlab berdi. Teylor inson samaradorligiga emas, tashkilotning samaradorligiga qiziqdi. Bunda tashkilot uchun inson mehnatidan samarali foydalanish yo’llarini izladi. Bu yo’nalishda tashkilot boshqaruvini takomillashtirish bo’yicha yondoshuvda tashkilot muhandislarining qarorlari to’g’ri bo’ladi degan natijaviy xulosani yaratdi.
2. Boshqaruvning mumtoz yoki ma’muriy maktabi. Bu maktabning maqsadi katta guruh odamlardan foydalanishda samaradorlikni oshirish va quyidagi ikki muhitga asoslangan boshqaruvning universal tamoyillarini yaratishdan iborat edi: 1. tashkilotning ratsionallashtirilgan tarkibini ishlab chiqish; 2. uning asosida personalni ratsional boshqarish tizimini qurish-byurokratik model. Anri Fayol frantsiyalik sotsiologiya boshqaruv ma’muriy maktabining asoschisi hisoblanadi. Fayolning xizmatlari shundan iboratki, u boshqaruvning barcha funktsiyalarini faoliyatlarning har qanday sohalariga va bevosita korxona boshqaruviga taalluqli faoliyatlarni umumiylikka bo’lib chiqdi. Fayolning tasdiqlashi bo’yicha, jarayonning boshlanishida funktsiyalar qayta takrorlanmaydigan va boshqaruvda ortiqcha darajalarga (vazifalarga) yo’l qo’ymaydigan, yaxshi o’ylangan tarkibni yaratish kerak. Keyinchalik, mos keluvchi ishchini izlash lozim, ya’ni ishchi tarkibga mos tamoyilda tanlanishi lozim.
3. Inson munosabatlari maktabi. «Inson munosabat- lari» kontseptsiyasi-boshqaruv nazariyasidagi yangi maktab – 1930 yillardan rivojlana boshladi. Bu maktab mumtoz-ma’muriy maktabning inson omili samarali tashkilot va samarali boshqa- ruvning asoslari inson omili ekanligini tushunmaganligidan, inson omilidan foydalanishga qobiliyatsiz ekanligi sabab- laridan kelib chiqdi. Inson omiliga e’tibor qilmaslik «ratsional tashkilot» ishlariga salbiy ta’sir qilib, resurslarning ko’pligiga qaramasdan samaradorlikni oshirish imkoniyatlarini yarata olmadi. «Insoniy munosabatlar» nazariyasining yaratilishida Garvard universitetining xodimi E.Meyo asosiy o’rinni egallagan. Amerikalik sotsiolog va ruhshunos E.Meyo «Xottorn tajribalari» deb nomlagan bir qator tajribalarni o’tkazdi. Tajribalarida u «sharoit», «mehnatni tashkil qilish», «oylik maosh», «shaxslar o’rtasidagi munosabatlar», «rahbarlik stili» kabi omillarni o’rganib, ishlab chiqarishda «inson omili» asosiy o’rinni, rolni egallaydi degan xulosaga keldi.
Menejment Klassik Maktabi
ilmiy boshqarish, klassik (yoki ma'muriy), miqdoriy: Fan kafedrasi necha yirik maktablar o'z ichiga oladi boshqarish usullari, va maktab xatti fanlar va inson munosabatlarini.
Klassik boshqaruv maktabida asosan ishlarini tashkil qilish va mehnat unumdorligini yuqori darajaga chiqarish uchun eng yaxshi ega ilmiy tamoyillari va usullarini ishlab chiqish, ilmiy, asosiy g'oya bo'lgan boshqaruv, fan birinchi mustaqil maktabni davom etmoqda. Boshqa so'zlar bilan aytganda, ilmiy maktab boshqarishda boshqaruv uning asosiy maqsadlaridan ishchi jarayonining takomillashtirish hisoblanadi.
Biz shuning uchun emas, sanoatchi, albatta, yana to'g'ridan-to'g'ri boshqarish printsipi rivojlantirish bo'yicha qaratib, oldingi yo'nalishlari g'oyalarini rivojlantirish, bir butun sifatida maktab mumtoz (ma'muriy) boshqarish, deb hisoblasangiz, ya'ni menejerlar o'z vakillari voqealari bor. Anri Fayol maktabi asoschisi katta frantsuz kompaniyasi rahbari, uning asosiy izdoshlari ish ham katta ma'muriy boshqarish bilan bog'liq edi. Ularning g'oyalari asosan ilmiy metodologiya va shaxsiy tajribasi asosida qilindi.
Menejment klassik maktab ikki jihatlari bilan bog'liq umumiy tamoyillari tizimini yaratdi. Ulardan biri - ish turli xil vazifalarni birlashtiradi oqilona boshqarish tizimi: ishlab chiqarish, moliya va marketing. Ikkinchi tomoni bir bino bilan bog'liq tashkilotning tuzilishi va boshqarish.
Anri Fayol 14 orkali boshqarish tamoyillari, tashkilotlar barcha turdagi boshqarish uchun foydali va samarali ish ketishini ta'minlash:
• mehnat taqsimoti tamoyili uning sifatini yaxshilash bo'yicha qo'shimcha ishni mumkin maqsadlarni sonini kamaytirish, bu ish amalga oshirish yo'lida kuch Shu qoladi sharti ekanini anglatadi. maqsadlarni katta soni, Fayol ko'ra, asosiy vazifa joyga jamlanganda ishchini oldini oladi, uning e'tibor va isrof harakat parchalamoqda.
• Vakolat va mas'uliyat: - Uni amalga birinchi tartibini berish huquqiga, va ikkinchi beradi.
• intizom teng, har ikki tomon xodimlari va tashkilot o'rtasida shartnoma bilan hamjihatlikni talab qiladi.
• amri birligi: aniq ishchi aniq bir rahbari bo'ysunadi.
• yo'nalishi Unity: har bir guruh umumiy rejasi va bir yo'lboshchi bo'lishi kerak, bir maqsad uchun birlashgan.
• umumiy shaxsiy manfaatlarini bo'ysunadigan qonun degani guruhning manfaatlarini har qanday bir xodim mavzu manfaatlari deb.
• mas'ul xodimlarini qo'llab-quvvatlash xodimlari adolatli haq ta'minlash.
• Merkezileştirme: davlat tasarrufidan va markazlashtirish orasidagi muvozanatni muayyan sharoit javob berishi lozim.
• Merkezileştirme: davlat tasarrufidan va markazlashtirish orasidagi muvozanatni muayyan sharoit javob berishi lozim.
• boshqaruv Klassik maktab va noaniq boshqarish o'rinlardan ierarxik tizimi (eng yuqori dan eng past darajaga) ning skalar zanjir o'z munosabatini belgilab. Bir tomondan, boshqa tomondan, oqladi ko'p hollarda skalar zanjir, biz u kompaniya zararli bo'lsa, uni rad etish ega bo'lishi kerak.
• tartibi.
• Qimmatli qog'ozlar yaxshilik va adolat birlashtiradi.
• ishchilar uchun barqaror ish o'rinlari har doim tashkilot foyda bo'ladi.
• tashabbusi rejasi va uni amalga oshirish rivojlanishini o'z ichiga oladi.
• Korporativ ruhi samaradorligini oshiradi.
Menejment klassik maktabi boshqaruv nazariy rivojiga salmoqli hissa qo'shdi.
juda samarali, deb bir maktab boshqaruv tizimini barpo etish inobatga bizni oldini konsepsiyasini qurish Ammo bunday psixologiya, qiziqishlariga va boshqa omillar kabi masalalar emas hisobga olinadi.
2.Boshqarish nazariyasining dastlabki kurtaklari qadim zamonlarga borib taqaladi, Yuliy Sezar, Aleksandr Makedonskiy, Turkistonda esa o‘rta asrlar davrida Amir Temur hukmronligi vaqtidan boshlab shakllana boshlagan. Dastlabki paytlarda u oddiy bo‘lib, asosan harbiy tavsifga ega edi. 0`sha davr menejerlari harbiy intizomni o‘matish maqsadida odamlarni jazo bilan qo‘rqitish, har qanday buyruq va farmonlarga so‘zsiz itoat etish kabi usullami qo‘llaganlar. Bunday boshqaruvga mehnat resurslaridan foydalanish, ulardan iloji boricha ko‘proq qo‘shimcha qiymat undirishning g‘oyatda samarali usuli deb qaralgan. Amir Temur davrida markazlashgan, intizomli davlatning barpo etilganligiga ham Sohibqironning o‘z qo‘l ostidagilarni “qo'rquv bilan umid о ‘rtasida ushlash” bo‘yicha boshqargani sabab bo`lgan.
Kapitalizm tuzumining boshlangMch davrida tadbirkor — mulk egasi ishlab chiqarishni o‘zining shaxsiy tajribasiga tayanib boshqargan. XVIII asrning oxirlarida Angliyada boMgan sanoat inqilobi boshqaruvga boMgan qiziqishni yanada kuchaytirdi va boshqaruv xodimlarini tayyorlashga alohida e’tibor berila boshlandi. Ammo XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr chegarasida texnika va texnologiyaning takomillushuvi, ishlab chiqarishning keskin o‘sishi boshqarishni murakkablashtirib yubordi va uni maxsus bilimlarni talab etuvchi, faoliyatning maxsus sohasiga aylantirdi. Ushbu muammolarni hal etish uchun boshqaruv sohasidagi tajribani umumlashtirish, ishlab chiqarish va xodimlarni boshqarishning samarali usullarini izlashga olib keldi. Natijada boshqaruv to‘g‘risidagi ilm, fan vujudga keldi. 0 ‘sha davrdanto bugungi kunga qadar boshqaruv ta’limotida quyidagi to‘rtta yo‘nalish evolutsion tarzda rivojlangan va o‘zining tegishli hissasini qo‘shgan:
1 .Ilmiy menejment maktabi. Ilmiy menejment maktabining namoyandasi Payg'ambarimiz Muhammad Mustafo sallollohi alayhi vasallam (570-632-yillar), u kishining turli maktablarni boshqaruv ta’limotiga qo‘shgan hissasi: • Boshqaruvning diniy ta’limotga asoslangan nazariy tamoyilini yaratdi. • Ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy muvofiqlashtirishga intilishlar orqali boshqarish san’atini mukammal egallashga xizmat qiluvchi ta’limotlar (Qur’oni karim, hadislaming)ning tizimini yaratdi. • 0`z davrining siyosiy-g`oyaviy shart-sharoitlarini yaxshi tushungan, xalqlar va elatlarni islom ta’limotlari asosida diniy, siyosiy, g‘oyaviy jihatdan birlashtirish yo‘lida yagona Payg‘ambar. • Boshqarishning murakkab, chigal voqea-hodisalarini, ijtimoiy hayotni biron qolipga solish, uni nazorat qilish uchun shariat qonunlari turkumlariga asos soldi va h.k. Ilmiy menejment maktabining yana bir namoyandasi Amir Temur (1336-405-yillar). • Mamlakatni idora qilish va saltanatni boshqarish uslubi, strategiyasi va taktikasini joriy qildi. • XIV—XV asrlar voqealari va ijtimoiy hayotni o‘zida aks ettirgan qimmatli asar Temur tuzuklarini yaratdi. Mazkur asarda bayon etilgan boshqarish yo`l - yo‘riqlari, qonun - qoidalari, pandnasihatlari 0`zbekiston mustaqilligini mustahkamlash yo`lida xizmat qilmoqda. • Kuchli davlatni barpo etish, davlat hokimiyatining qaysi ijtimoiy toifalarigatayanishi, mansabdor shaxslarni ularning sifatlarigako‘ra tanlash vavazifalarga tayinlash borasida amaliy jihatdan mukammal bol`gan ta’limotni yaratdi.
Ulug‘ davlat arbobi, dunyoviy bilimlaming sohibi boMgan Sohibqiron markazlashgan davlatni barpo etishi orqali o‘rta asrlarda buyuk shaxslar yetishib chiqishi uchun moddiy, siyosiy, g‘oyaviy zaminni yaratdi. Ulug‘bek, Muhammad Tarag‘ay (1404-1499-yillar). 39 yillik sultonlik davrida: fanning juda ko‘p sohalari, xususan matematika, falakkiyot, musiqashunoslik, tarix va boshqarish ilmlari bo‘yicha zabardast olim, madaniyatning ulkan homiysi sifatida tanildi. Uning ilmiy merosi, u ta’sis etgan va rahnamolik qilgan Samarqand munajjimlik maktabi, uning ko‘p yillik izlanishlarining asosiy mahsuli bo‘lmish “Ziji jadidi Ko‘ragoniy” (“Ulug‘bek Ko‘ragoniyning astronomik jadvali”) asari bilan tarixda izini qoldirdi. Alisher Navoiy (1441-1501-yillar). • Davlatni idora qilish siyosiy usullari, tartib-qoidalari bilan bogiiq bo‘lgan xilma-xil muammolari bo‘yicha o‘z qarashlariga ega boMgan siyosiy arbob. • Davlat ishlarini boshqarish, mamlakat tinchligi va obodligi uchun kurashgan. • “Vaqfiya”, “Ixlosiya”, “Saddi Iskandariy”, “Tarixi mulki Ajam” kabi asarlarida adolatli boshqarishning sir-asrorlari haqidagi ta’limotni yaratgan. • Eng oddiy siyosiy masalalardan (adolatli shohni tanlash, tarbiyalash, davlat nazorati kabi) to eng murakkab masalalar sanalmish davlatlararo munosabat, urushlar masalasi, davlatni idora etishda shoh, omma va fanning roli kabi masalalami amaliyotga tadbiq qilgan. Zahiriddin Muhammad Bobur (1483-1530-yillar).
• Buyuk Boburiylar saltanatini tuzib, o‘zaro urushlar, mayda xonliklarga barham berdi, markazlashgan davlat boshqaruviga asos soldi. • Mashhur “Bobumoma” asarini yaratdi. U o‘z asarida boshqarishga oid boMgan tamoyillar, xususan odillik, tadbirkorlik, jasurlik, mohirlik, iste’dod va ma’rifat masalalarini yoritdi. • Boburiylar (Jahongirshoh) tomonidan davlatni idora qilishning 12 moddadan iborat dasturi yaratilgan. • Boburiylar tomonidan ma’muriy boshqaruv sohasini isloh qilish, xazina masalalari borasida — kurruriya1 (viloyat va tuman hokimliklari) deb ataladigan hukumat amaldorligi mansabi joriy etildi va h.k.). Frederik Teylor, G.Emerson va hoshqalar (1885-1920). • Vazifani bajarishning maqbul usullarini topish maqsadida ilmiy tahlilni qo‘llash. • Vazifani bajaruvchi eng maqbul xodimni tanlash va uning o‘qitilishini ta’minlash. • Vazifani samarali bajarilishini ta’minlovchi xodimlarni zarur resurslar bilan ta’minlash. • Yuksak mehnat unumdorligini ta’minlash maqsadida xodimlarni muntazam rag‘batlantirib turish. Mumtoz yoki ma’muriy menejment (1920-1950). Mumtoz yoki ma’muriy menejment maktabining namoyandalari Anri Fayol, Maks Veber va hoshqalar. • Boshqaruv prinsiplarini rivojlantirish. • Boshqaruv funksiyalarini bayon etish. • Tashkilotni yalpi boshqarishda tizimli yondashuvni asoslash.
Insoniy munosabatlar maktabi (1950-yildan hozirgacha). Bu maktab namoyandalari Elton Meyo, R.Laykert va hoshqalar. • Mehnat unumdorligini oshirish maqsadida o‘zaro munosabatlardan qoniqish hosil qiluvchi usullarni qo‘llash; • Kompaniyaning siyosati va istiqbolini xodimlaming xulq-atvoriga asoslangan holda tashkil etish. Miqdoriy tizimli va zamonaviy menejment maktabi (1950-yildan hozirgacha). Namoyandalari G.Saymon, P.Druker, E.Deyl va boshqalar. • Murakkab boshqaruv muammoiarini chuqurroq tushunish maqsadida turli modellarni ishlab chiqish va qo‘llash; • Murakkab vaziyatlarning yechimi bo‘yicha boshqaruv xodimlariga yordam beruvchi miqdoriy usullarni ishlab chiqish. Shunday qilib, menejment nazariyasi va amaliyoti turli davrlarda o‘ziga xos ko‘rinishlarda shakllangan: • 1950— 60-yillarda boshqaruvning diqqat markazida tashkiliy tarkib turgan; • 1960-—70-yillarda strategik rejalashtirish vujudga keldi; • 1980-yiIlardan boshlab esa, ilg‘or G‘arb firmalarida strategik rejalashtirishdan strategik boshqaruvga o‘tiladi. Hozirgi zamon boshqaruv fani — fanlararo fandir. Boshqaruvning har bir funksiyasini bugun maxsus fanlar: • industrial-muhandislik sotsiologiyasi; • ijtimoiy psixologiya; • ijtimoiy injeneriya (erganomika); • marketing kabilar o ‘rganadi. Menejmentning marketing nazariyasi bilan uyg‘unlashuvi boshqarishning bozor konsepsiyasi vujudga kelishiga asos bo‘ldi. Hozirgi davrda boshqaruv nazariyasi va amaliyotida sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar «Tinch boshqarish inqilobi» nomini olgan.
Ma'muriy maktabning rivojlanishi ikki yo'nalishda - ishlab chiqarishni ratsionalizatsiya qilish va menejment muammolarini o'rganishda sodir bo'ldi. Klassik maktab vakillarining asosiy tashvishi - bu butun tashkilot ishining samaradorligiga erishishdir. Ushbu maktabning maqsadi universal boshqaruv tamoyillarini yaratishdir, ularning amalga oshirilishi albatta muvaffaqiyatga olib keladi (G. Emerson (1853-1931), A. Fayol (1841-1925), L. Urvik (1891-1983), M. Weber ( 1864-1920), G. Ford (1863-1947) 1920 yillarning boshlarida mamlakatimizda mehnatni ilmiy tashkil etish, xalq xo'jaligining barcha tarmoqlarida va davlat apparatida boshqarish sohasida faol tadqiqot ishlari boshlandi. menejmentni olimlar A. A. Bogdanov (1873-1928), A. K. Gastev (1882-1941), P. M. Kerjentsev (1881-1940), N. A. Voznesenskiy (1903-1950) va boshqalar kiritdilar. G. Emerson o'zining "Hosildorlikning o'n ikki printsipi" (1911) fundamental ishida korxonalarni boshqarish tamoyillarini ko'rib chiqdi, ularni boshqa sohalar misollari bilan asoslab berdi. Hosildorlik yoki samaradorlik tushunchasi - bu Emerson menejment faniga kiritgan narsadir. U dastlab keng ma'noda ishlab chiqarish samaradorligi masalasini ko'targan. Emerson zamonaviy ma'noda ishlab chiqarishni boshqarish va umuman, barcha faoliyatni tashkil qilishning ko'p qirrali amaliy muammolarini hal qilishda yaxlit, tizimli yondashuvni qo'llash zaruriyati va maqsadga muvofiqligi masalasini asoslab berdi.
Frantsuz kon muhandisi A.Fayol menejment faniga katta hissa qo'shdi. U o'zining "Umumiy va sanoat menejmenti" (1916) asosiy ishida ma'muriyat faoliyatini tahlil qilishga yondashuvni ishlab chiqdi va boshqaruvning ba'zi qat'iy majburiy tamoyillarini shakllantirdi. Menejmentdagi ilmiy yo'nalishning asoschilari ishlab chiqarish muammolarini ishlab chiqdilar. Fayolle ma'murning boshqaruv rolining muhimligini ko'rsatdi. Uning yozishicha, ma'muriyat ma'muriy faoliyat - katta va kichik sanoat, tijorat, siyosiy, diniy va boshqa tashkilotlarning ishlarini muvofiqlashtirishda muhim ahamiyatga ega.