Paleozoy geologiyalıq dáwiri tariyxı, mezazoy erası, trias, era hám bór geologiyalıq dáwirleri tariyxı, tuw búrmelenıw tariyxı, qazılma baylıqları hám flora fauna Jobası

Paleozoy geologiyalıq dáwiri tariyxı, mezazoy erası, trias, era hám bór geologiyalıq dáwirleri tariyxı, tuw búrmelenıw tariyxı, qazılma baylıqları hám flora fauna

Jobası:
Kirisiw

1. 
   Paleozoy
   
2. 
   Mezazoy
   
3. 
   Eralar
   

Paydalanılǵan ádebiyatlar

Kirisiw
Geologiya (geo... hám... logiya) — Jer qabıǵı hám Jerdiń dúzilisi, quramı, háreketleri hám rawajlanıw tariyxı haqqındaǵı pánler kompleksi. Geologiyanıń dáslepki dáwiri uzaq ótken zamannan baslap taw jınısları, minerallar, kón haqqındaǵı maǵlıwmatlar menen baylanıslı. Geologiya terminin birinshi ret Norvegiyalıq alım M. P. Esholt (1657) isletgen. Geologiyanıń ulıwma metodı salıstırmalı-tariyxıy metod bolıp, ótken zamandı biliw, zamanagóy rawajlanıwdı úyreniw arqalı boladı (k,.Aktualizm). XVIII ásir hám XIX ásir baslarında Geologiya tábiyattanıwlıqtıń ǵárezsiz tarmaǵına aylandı (shet elde Ol. Smit, A. G. verner, J. Getton, Ch. Layel, M. v. Lomonosov, v. M. Severgin). Házirgi Geologiya bir neshe tarmaqlardan ibarat : stratigrafiya, tektonika, dinamikalıq, teńiz geologiyasi, mineralogiya, petrografiya, litologiya hám geokimyo, paydalı qazilmalar Geologiyasınan ibarat. Geologiya tábiyiy geografiya, geofizika („qatti“ Jer fizikasi), kristallografiya, paleontologiya hám basqa pánler menen jaqınnan baylanıslı. Ámeliy áhmiyetke iye bolǵanları : gidrogeologiya, injenerlik geologiyasi, geokriologiya hám basqa Sonıń menen birge, basqa tábiy pánler menen tutasqan jayında quram tapqan jańa jónelisler — petroximiyo, petrofizika, tektonofizika hám basqa Geologiyadıń bólek tarmaqların quraydı. Geologiyada 3 tiykarǵı jónelis ámeldegi: xarakteristikaiy Geologiya — minerallar, taw jınısları, olardıń quramı hám jatıw formasın úyrenedi; dinamikalıq Geologiya— geologiyalıq processler hám olar evolkshiyasini izertlew etedi; tariyxıy Geologiya hám geoxronologiya — Jer pusti rawajlanıwınıń izbe-izligin úyrenedi.
Geologiya Jer maydanında (yamasa az tereńlikte) bolatuǵın processlerdi úyreniwde tábiyiy geogr.pánleri (geomorfologiya, glyatsiologiya, kontinenttanıwshılıq, gidrologiya, okeantanıwshılıq hám basqalar ) jetiskenliklerinen paydalanadı ; tereńliktegi processler, radiologiyalıq jastı anıqlawda, geologiyalıq izlew hám razvedkada geoximiya hám geofizika metodları qollanıladı („qatti“ Jer fizikasi, seysmologiya menen birge).
Geologiya pán retinde adamlardıń ámeliy iskerligi negizinde quram taptı hám rawajlandi. Uzaq ótken zamanda adamlar temir, mıs, altın sıyaqlı sap metallar qatarı qalay, mıs birikpelerine bay kónni da tapa bilgenler. Sonıń menen birge, olar Jerdiń, taw jınıslarınıń payda bolıwı, qurǵaqlıq hám teńizlerdiń tarqalıw máselelerin sheshiwge de urınǵanlar. Grek filosofi Fales átirapdaǵı hámme zatlar suwdan payda bolǵan hám keyininen qaytaldan suwǵa aynalǵan dep esaplaǵan. Eramızǵa shekemgi 6—5-ásirlerde taw tóbelerinde teńiz mollyuskalarinıń tasqatqan shıǵanaqları tabılǵanda. Strabon (eramızǵa shekemgi 63 jıl — eramizǵa shekemgi 1-ásirdiń 20 -jılları ) Jer turaqlı ózgeriwde, hárekette bolıp gá kóterilgen, nátiyjede aral hám kontinentler payda bolǵan, geyde qaytaldan shókken, degen pikir júrgizgen. 18-ásirdiń 2-yarımında Geologiya pán bolıp qáliplesti. Orıs alımı M. v. Lomonosov „Jer qatlamları haqqında“ (1763) shıǵarmasında tábiyaattıń nızamlı evolyuciyası ideyasın alǵa surdi. Shotland geologı J. Getton „Jer teoriyası“ (1788) kitabında Jer tariyxın udayı tákirarlanatuǵın túrde bir kontinenttiń joyılıwı hám jańa kontinenttiń payda bolıwınıń toqtawsiz tákirarlanıwshı cikllerinen ibarat dep súwretlegen. 18-ásirdiń aqırı — 19 -ásirdiń basında Ol. Smit, J. Kyuvye, P. S. Máwsims, D. I. Sokolovlar stratigrafiya hám geologiyalıq jılnamaǵa tiykar salındılar. M. v. Lomonosov hám K. Goff (19 -ásirdiń 1-yarımı ) aktualizm Principin islep shıqtı. Geologiya teoriyalıq tiykarlarınıń keyinirek rawajlanıwı 1829 -jılda Eli de Bomon jaratqan kontraksiya teoriyası (bul teoriyaǵa kóre tektonik háreketlerdiń baslawshısı Jer yadrosınıń qısqarıwı bolǵan ) hám amerika alımı J. Xoll (1811—98) tárepinen islep shıǵılǵan geosinklinallyar tuwrısındaǵı táliymat tiykarında boldı. 1930 -jıllarda Geologiyadan neft hám gaz geol. si ǵárezsiz tarawdıń bolıp ajralıp shiqtı. Bul tarawdıń tiykarlawshisi I. M. Gubkin neft hám gaz kánleriniń organikalıq jol menen payda bolıwı tuwrısında jańa gipoteza jarattı hám nátiyjede volgaUral aralıǵinda „Ekinshi Boku“ neft koni tawıldı.
Ózbekistan aymaǵında paydalı qazilmalardı izlep tabıw hám úyreniw júdá áyyemgi waqıtlardan baslanǵan. Geologiyalıq izertlewler orta Aziyalıq ilimpazlar — Xorezmiy, Farg'oniy, Forobiy, Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniylerdiń dóretpelerinde óz sawleleniwin tapqan. Minerallar hám olardıń klassifikaciyasına Abu Ali ibn Sino da kóp áhmiyet bergen. Onıń „Shıpa kitapi“ shıǵarmasında taslar, áwele, mayda saz shógindileriniń bir-birine jabıwuvi, keyininen qatıwı sebepli payda bolǵanlıǵı aytıladı. Ol aspannan túsken tas (meteorit) lar haqqında da óz pikirin aytqan. Ibn Sino taw payda bolıw hám jer silkiniwler sebebin túsindirip, qurǵaqlıqlar bir neshe márte teńiz menen almasınıp turǵanlıǵın aytıp otedi. Beruniydiń minerallar haqqındaǵı dóretpeleri ásirese úlken ilimiy hám ámeliy áhmiyetke iye. Ol „Mineralogiya“, „Qimbatbaha taslardı úyreniw ushın maǵlıwmatlar kompleksi“ sıyaqlı dóretpelerinde 50 den artıq mineral hám metall : altın, gúmis, mıs, temir, qalay, margimush hám ayırım mıs eritpeleri hám basqa tuwrısında maǵlıwmat berip, Movarounnahrda qanday kánler bar ekenin aytqan. Minerallardı qattılıǵı, s. of. sıyaqlı fizikalıq ózgesheliklerin úyrengen. Jerdiń jasın anıqlawda da alımdıń úlesi bar. Orta Aziya aymaǵın rejeli túrde urǵanıw I. v. Mushketov iskerligi menen baylanıslı (19 -ásir). Ol Orta Aziyanıń tolıq, haqıyqıy ilimiy geologiyalıq hám tektonik sxemasın dúzdi. 20 -ásir baslarında K. I. Bogdanovich, v. N. veber, D. v. Nalivkin, v. A. Obruchev hám basqa izertlew jumısları alıp barǵan. Ózbekstanda geologiyalıq izertlewler aparıw 1920 -jıllardan keyin jedellesdi. Orta Aziya mámleket universiteti (Tashkent) dıń fizikamatematika fakultetinde geolog ilimpazlar O. K. Lange, M. M. Protodyakonov, A. S. Uklonskiy, v. G. Muxin, N. F. Bezobrazovalar baslıqlıǵında geolog qánigeler bólimi dúzildi.

1920 -jıllar ortalarınan geologiyalıq izertlew jumısları oraylıq geol. shólkemlerinen tısqarı orınlardaǵı mákemelerde de alıp barıldı. Ózbekstanda geol. xızmeti dúzildi.