Paleozoy geologiyalıq dáwiri tariyxı, mezazoy erası, trias, era hám bór geologiyalıq dáwirleri tariyxı, tuw búrmelenıw tariyxı, qazılma baylıqları hám flora fauna Jobası

Antropogenez mashqalası
Antropogen dáwir Arqa yarım sharlarda mızlıqtıń júz boplishi hám turmıs arenasida insannıń payda boplishi sıyaqlı eki zárúrli waqıya menen xarakterlenedi. Antropogenda Jer qurrasinıń tiri bólegi - biosferanıń házirgi dúzilisi qáliplesedi.
Jer betinde ámeldegi barlıq tiri janzatlar, sonday-aq insannıń tábiyaattıń anorganik bólegine tábiy tapsiri haqqında oylawdan aldın, turmıs rawajlanıwı haqqındaǵı maplumotlarga tıykarlanıp tómendegi juwmaqqa keliw múmkin:
-áyyemgi geologiyalıq dáwirlerden baslap házirgi waqıtqa shekem jerdiń tiri bólegi - biosferanıń quramalılasha barıwı gúzetiledi. Ol tiykarınan eki quramalı process yapni tiri janzatlar hár túrliliginiń orta barıwı hám olardıń dúzilisi tárepinen quramalılasha barıwı menen ańlatpalanadı ;
-geologiyalıq waqıt dawamında tiri organizmlerdiń biologiyalıq massasın orta barıwı gúzetiledi. Daslep suw ortalıǵında payda bolǵan turmıs, qurǵaqlıq, atmosfera hawası jer bagpri jáne onıń tereń qatlamlarına shekem tarqaladı. Turmıs pútkil Jer qurrasini tapligpi menen iyeleydi;
-organizmlerdiń jańa ortalıq sharayatlarına kelisiwi uzaq hám kóp pogponali process. Soǵan kópra, tiri janzatlar tábiyaatda júz bopladigan opzgarishlar - teńiz regressiyasi hám transgressiyasi vulqan háreketleri, álemde júz bopladigan hár túrli opzgarishlardan «mohirona paydalanadi»;
-tiri organizmlerdiń turmıs iskerligi nátiyjesinde Jer qurrasi biosfera oplik anorganik bóleginde tupten opzgarishlar júz bopladi. Atmosferada erkin kislorod, azan ekranı, hawa hám suw, karbonat angidrid konservacıyası vujudga kelip, olar opz gezeginde toshkópmir hám kaltsiy karbonat kánleriniń payda bolıwına sebep bopladi. Ayırım jaǵdaylarda uzaq waqıt dawamında biologiyalıq almasinuvdan, soǵan kópra biosferada aktiv qatnas etiwden chetlashadi. Bunda ullı hák tas úyinleri, toshkópmir, temir, marganets, mıs rudası kánleri dóretiwge keliwi pikirimiznıń dálili bopla aladı
-tiri janzatlar ajratgan karbonat angidrid, organikalıq hám mineral kislotalardıń tapsirida togp jınıslarınıń az-azdan yemirila barıwı sebepli, tegislikler ónim bopla barǵan hám Jer qurrasinıń túsin opzgarishi ximiyalıq, elementlardıń migratsiyasi ushın múmkinshilik tugpilgan;
-tiri janzatlar rawajlanıwında rawajlanıwdıń tegis emes barǵanlıǵı anıq. Sonlıqtan, arxey erasınan tartıp, házirge shekem Jer betinde ámeldegi ayırım kópk jasıl suvoptlari hám bakteriyalar sıyaqlı janzatlardıń sırtqı kóprinishi, dúzilisi hám turmıs jaǵdayında derlik opzgarish júz boplmagan. Basqa, waqıtı -waqıtı menen opzgarib turatuǵın ortalıq sharayatına shıdam bere almaǵan organizmler dúzilisinde kúshli opzgarishlar júz bergen.
Kembriy dáwirinen maplum bolǵan organizmlerge legula, bakteriya, kópk jasıl suvoptlari kirsa, kelip shıǵıwına kópra jas tiri janzatlar toparı kaynazoy erasında keń kóplamda rawajlanǵan. Jer qurrasinıń qurǵaqlıq bólegin derlik taplıq iyelegen qus hám sút emizuvchi haywanlar hám de jabıq urugpli opsimliklar áne sol ekinshi jas gruppaǵa tiyisli bolıp tabıladı.
CHunonchi, tiri materiya quramındaǵı janzatlar arasında geologiyalıq jasına kópra keyin quram tapqan hám rawajlanıwdıń joqarı pogponasiga kóptarilgan haywanot áleminiń sanalı wákili insan esaplanadı. Biraq tiri janzatlardıń evolyutsiyası haqqında pikir júrgizer ekenbiz, gáp maplum tiri organizmler toparınıń jasında emes, bálki hár túrlı gruppa wákilleri evolyutsiyasınıń tezlik dárejesin birdey teńlikke iye emesliginde bolıp tabıladı.
Atap aytqanda, sút emizuvchi haywanlar uchlamchi dáwirde qáliplesken boplishiga qaramastan, million jıllar dawamında opz rawajlanıw dárejesin joqarı pogponasiga kóptarilishi ushın zárúr bolǵan qolay ortalıq sharayatları payda bolǵanǵa shekem opzgarmagan, ámeldegi ortalıqqa uyqas kelgen halda jasaǵan.