107
Elçin GULALİYEV
“Kitabxana resursları və informasiya axtarış sistemləri”
kafedrasının magistri
AZƏRBAYCANDA ELMİ KİTABXANALARIN YARANMASI,
İNKIŞAFI, KİTABXANA
ŞƏBƏKƏLƏRİ SISTEMINDƏ YERİ VƏ ƏHƏMİYYƏTİ
Açar sözl
ər: kitabxana tarixi, fondun formalaşması, kitabxananın
formalaşması, qədim kitabxanalar
Ключевые слова: История библиотек, формирование фонда,
формирование библиотек, древние библиотеки
Keywords: library history, forming of the fund, forming of the library, ancient
libraries
Dünyanın ən qədim xalqlarından biri olan Azərbaycan xalqının çox
q
ədim kitab və kitabxana tarixi vardır. Azərbaycan kitabının tarixi izləri
tarixin çox q
ədim qatlarına gedib çıxır. Hələ V əsrin əvvəllərində Albaniyada
52 h
ərfdən ibarət olan alban əlifbası olmuşdur. Alban əlifbasının yaranması
böyük tarixi v
ə mədəni əhəmiyyətə malik idi. Belə ki, bu, kitabçılıq işini xeyli
genişləndirmişdir.
Albaniyada
əlifba tərtib edildikdən sonra kilsələrin yanında əyan və
ruhani uşaqları üçün məktəblər təşkil edilmişdir.
VII
əsrdən başlayaraq Albaniyanın tarixi yazılmağa başladı. Bu dövrdə
meydana çıxan Musa Kalankatlunun “Alban tarixi” kitabında IV – VII əsrlərə
dair Az
ərbaycan tarixi haqqında qiymətli məlumatlar verilir. Müəllifin
m
əlumatına görə o zaman Albaniyada bəzi antik müəlliflərin əsərləri: Homerin
“ İliada”sı, Vergilinin “Eneida”sı məlum idi.
Eramızın əvvəllərində digər Azərbaycan dövləti olan Atropatenada
m
ədəniyyət xeyli inkişaf etmiş, yazı və kitabçılıq işi genişlənmişdir. Bu zaman
Atropatenada İran – Aromey əlifbası əsasında inkişaf edən pəhləvi yazısı
işlənirdi.
Q
ədim Midiya dövlətinin ən qiymətli nümunəsi, fəlsəfi – tarixi, həm də
ədbi – bədii dəyərə malik olan əsəri “Avesta” pəhləvi dilində yazıya
köçürülmüşdür. Lakin VII əsrin ortalarında ərəblərin Azərbaycana hücum
etm
əsi onun kitab mədəniyyətinə ciddi zərbə vurdu.
Ərəb işğalı zamanı Azərbaycanda əhaliyə islam dininin zorla qəbul
etdirilm
əsi gedişində bu dinin əsas ehkamlarını yaymaq üçün ərəb əlifbası
t
ətbiq olunmağa başlandı. Məscidlər yarandı və bu məscidlərdə müqəddəs
108
“Qurani – K
ərim”i və ərəb əlifbasını öyrənmək üçün məktəblər meydana
g
əldi. Bununla əlaqədar olaraq məktəblərin yanında kitablar toplanmağa
başlandı və belliklə məktəb (məscid ) kitabxanaları meydana gəlmişdir.
Şəhərlərdə mədəniyyət xeyli inkişaf etmiş, mədrəsələr yaranmışdır.
B
ərdədəki Cümə məscidində əlyazma materialları və kitablar toplanmışdı. Bu
dövrd
ə eyni zamanda şəxsi kitabxanalar da var idi. Bu haqda ilk məlumatı
Ərəb şairi ƏbuTəmmaminin “Divan” kitabından alırıq.
XII
əsrin ortalarında Azərbaycanda qüdrətli Atabəylər dövlətinin
yaranması elm və mədəniyyətin inkişafına böyük təkan verdi . Azərbaycanda
böyük aliml
ər, şairlər, memarlar yetişdi. Elm sahəsində şərqdə böyük şöhrət
qazanmış İbn Əhməd Məkki əl-Bərdən, Bəhmənyar ibn Mərzban, Xətib
T
əbrizi və s. kimi şəxsiyyətlər yetişmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı misilsiz
inkişaf etmiş, dünya şöhrəti qazanan şəxsiyyətlər yetişmişdir.
XI – XII
əsrlərdə Pir Hüseyin Şirvani, Qətran Təbrizi, Əbül – üla
G
əncəvi, Məshəti, Fələki Şirvani, Əfzələddin Xaqani, Mücirəddin Beyləqani,
Nizami G
əncəvi kimi dahi sənətkarlar və şairlər yaşayıb yaratmışlar .
Az
ərbaycanda bu dövrdə kitabxana əsasən 3 istiqamətdə inkişaf edirdi:
1. Hökmdarlar t
ərəfindən təşkil edilən saray kitabxanaları
2. M
əscidlərin kitabxanaları və ya onların yanında təşkil olunmuş
m
əktəb və mədrəsə kitabxanaları
3. Böyük şairlərin, filosofların, alimlərin, feodalların və vəzirlərin şəxsi
kitabxanaları
Tarixi m
ənbələrdən məlumdur ki, XI əsrdə Gəncədə zəngin saray
kitabxanası olmuşdur. Dahi Nizamidən öyrənirik ki, XII yüzillikdə Bərdədə də
əlyazmalar saxlanılan kitabxanalar var imiş. Tarixdən məlumdur ki, XII əsrin
II yarısında Şirvanşahlar sarayında böyük saray kitabxanası da mövcud
olmuşdur. Bu kitabxana əsasən Şirvan hakimi Məniçöhrün zamanında xeyli
inkişaf etmişdir.
XIII
əsrdə Azərbaycanın Hülaki dövlətinin tərkibinə qatılması və
monqolların islam dinini qəbul etməsi kitab və kitabxana işinin inkişafına
güclü t
əsir göstərdi. Elm, mədəniyyət, ədəbiyyat güclü inkişaf etmiş Hülaki
s
arayı ətrafında toplanan ədiblər yeni əsərlər yaratmışlar.
Az
ərbaycan xalqının böyük oğlu, böyük alim, ictimai xadim N. Tusinin
r
əhbərliyi ilə yaradılan (1259) Marağa Rəsədxanasının elmi şöhrəti bütün
dünyaya yayılmışdır. Rəsədxananın ətrafında böyük alimlər ordusu toplanmış
v
ə burada Şərqin ən inkişaf etmiş ölkələrindən alimlər fəaliyyət göstərmişlər .
M
əmmədbəyli öz tədqiqatında 20 nəfərdən artıq görkəmli alim Marağa
R
əsədxanasındasında işlədiyini demiş, onlar haqqında məlumat vermişdir.
Əməkdar elm xadimi, professor A. A Xələfov yazır ki, XIII əsrdə
Az
ərbaycanda Şərqdə tayı – bərabəri olmayan, öz fondunun nadirliyinə və
z
ənginliyinə görə dünyanın ən böyük kitabxanaları ilə yarışa girə bilən Marağa
109
R
əsədxanasının Elmi Kitabxanası fəaliyyətə başlamışdır. Professor Xələfov
qeyd edir ki, bu kitabxana Az
ərbaycanda kitabxana işinin tarixində öz
m
əqsədi, vəzifələri və yaranma tarixi dəqiq məlum olan ilk elmi kitabxanadır.
Bu
kitabxananın yaranması da 100-dən artıq elmi əsərin müəllifi olan N.
Tusinin adı ilə bağlıdır. Tusinin səyi nəticəsində rəsədxanada Şərqdə əsaslı
elmi kitabxana kimi m
əşhur olan və o dövrdə ağıla gəlməyən dərəcədə böyük
fonda malik olan bir kitabxa
na yaranmışdı. Kitabxanada 400 000 kitab
(
əlyazması) toplanmışdı .
Əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professoru Abuzər Alı
oğlu Xələfov çoxillik tədqiqatları əsasında göstərir ki, kitabxananın işinə Tusi
özü r
əhbərlik edirdi. Kitabxanada digər işlərlə yanaşı kitab üzü köçürən
x
əttatlar da fəaliyyət göstərirdilər ki, bu da xəttatlıq sənətinin inkişafında
böyük rol oynamışdır .Bu məsələlərlə bağlı pedoqoji elmlər namizədi , dosent
Knyaz Aslanın da tədqiqatları maraqlıdır.
Az
ərbaycan kitabxanaşünaslıq elminin banisi, professor A. A. Xələfov
“Az
ərbaycanda kitabxana işinin tarixi (ən qədim dövrlərdən XXI əsrin
əvvələrinə qədər )”kitabından məlum olur ki, XIII əsrin Iin yarısında Təbrizin
Q
ərb səmtində Şəm adlı yerdə Arquniyyə adlı şəhər salınmış , böyük
Az
ərbaycan alimi, dövlət xadimi, Qazan xanın vəziri Fəzlullah Rəşidəddin
t
ərəfindən burada öz fondunun zənginliyinə görə Marağa Rəsədxanası
Kitabxanasındansonra ikinci olan böyük bir elmi kitabxana yaradılmışdı.
F
əzlullah Rəşidəddin öz dövrünün görkəmli alimi kimi 60 mindən çox fondu
olan kitabxananın təşkilinə, onun ədəbiyyatla təşkil olunmasına,
komplektl
əşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi.
XVI
əsri əvvələrində Azərbaycan Səfəvi dövlətinin yaranması
Az
ərbaycan tarixində mühüm rol oynayır. Bu dövlətin başında duran görkəmli
dövl
ət xadimi, şair Şah İsmayıl Xətai ölkədə kitabxana işinin inkişafına ciddi
fikir vermiş, bu sahə ilə bağlı ilk dövlət fərmanı vermişdir . Onun fərmanı ilə
Şərqin böyük rəssamı, kitabçılıq işinin dərin bilicisi Kəmaləddin Behzad
T
əbriz saray kitabxanasının rəisi təyin edilir.
T
ədqiqatçı Ə.Məmmədov göstərir ki, Şah İsmayıl Xətayi 1514-cü ildə
Sultan S
əlimlə başlanan müharibədən əvvəl Kəmaləddin Behzadın və xəttat
Mahmud Nişapurinin düşmən əlinə keçməsindən ehtiyyat edərək onların
salamat qalması üçün tədbir görmüşdür.
Akademik H.Araslı yazır ki, “ Hələ XVI əsrin əvvəllərindən siyasi
f
əaliyyətə başlayan Xətai Ağqoyunlu sarayının bütün mədəni irsinə sahib olub
, T
əbrizdə öz sarayında və Ərdəbildə Şeyx Səfi məqbərəsində böyük
kitabxanalar t
əşkil etməyə nail olmuşdur.”
Şah İsmayıl hakimiyyəti dövründə yaranmış kitabxanalardan biri də
onun Ərdəbildə babası Şeyx Səfinin tikdirdiyi Şeyx Səfi məqbərəsindəki
kitabxana idi
. Şah İsmayıldan başlayaraq bütün Səfəvi hökmdarları bu
110
kitabxanaya h
ədiyyələr verirdi . Kitabxananın fondu vəqt hesabına
z
ənginləşmiş və dövrünün böyük kitabxanasına çevrilmişdir. Lakin çox
t
əəssüflər olsun ki , XIX əsrin əvvəllərində Rusiya – İran müharibəsi zamanı
Şeyx Səfi Kitabxanası ruslar tərəfindən Tiflisə , oradan da Rusiyaya
aparılmışdır. Həmin nadir kitablar bu gün də Rusiya kitabxanalarını,
muzeyl
ərini bəzəyir.
Bel
əliklə , sonrakı tarixi dövrlərdə də hər zaman bu və ya digər şəkildə
kitabxanaların inkişafına qayğı göstərmiş, XIX əsrdən başlayaraq kitabxana
işinin təşkili prosesində mühüm dönüş yaranmışdır. Belə ki, bu dövrdə
Az
ərbaycanın iqtisadi – ictimai və mədəni həyatında yeni bir dövr başlayır. Bu
dövr Az
ərbaycanda elmi - ədəbi və fəlsəfi fikrin sürətlə yeni istiqamətdə
inkişafı ilə səciyyələnir. Rus və Avropa ictimai fikri ilə əlaqə yaratmağa imkan
tapan Az
ərbaycan mədəniyyətinin qabaqcıl nümayəndəsi milli ənənələrin
əsasında yeni dövrün yeni ədəbiyyatını, elm və fəlsəfəsini meydana gətirirlər.
Bu dövrd
ə A. Bakıxanov, Mirzə Fətəli Axundzadə, Həsən bəy Zərdabi
,Qasım Bəy Zakir, Seyid Əzim Şirvani, Nəcəf bəy Vəzirov, Ömər Faiq
Nemanzad
ə, Rəşid bəy Əfəndiyev, Firudin bəy Köçərli, Nəriman Nərimanov
v
ə başqa şəxsiyyətlərxalqın ümummədəni və elmi inkişafında mühüm rol
oynadılar, gələcək inkişafımıza misilsiz töhvələr vermişlər .
XIX
əsrin II yarısından başlayaraq Bakıda neft sənayesinin sürətlə
inkişafı ilə əlaqədar olaraq bir sıra cəmiyyətlər və qabaqcıl ziyalıların təsiri
altında mədəni müəssisələrin təşkilinə başlandı.
1997 – ci ild
ə Bakıda görkəmli yazıçı və dövlət xadimi Nəriman
N
ərimanov ilk ümumaçıq Azərbaycan kitabxana – qiraətxanasının əsasını
qoydu. Onu z
ənginləşdirmək üçün jurnallarla və digər nəşrlərlə təmin
edilm
ək üçün Nəriman Nərimanov və Əlisgəndər Cəfərov və b. Çox zəhmət
ç
əkməli oldular .
1918 – ci il 28 –
i tariximizin şanlı səhifəsinə qızıl hərflərlə yazıldı .
Müst
əqil Azərbaycan Demokratik Cumhuriyyəti yarandı. 23 ay yaşamasına
baxmayaraq ADR az müdd
ətdə tarixi əhəmiyyətə malik işlər görə bilmişdir .
Müst
əqil ADR mədəniyyət və xalq maarifi sahəsində də lazimi tədbirlər
h
əyata keçirdi. Xalq maarifinin milliləşdirilməsi və inkişafı üçün nəşriyyat –
t
ərcümə komissiyası yaradılmış, mövcud məktəblər az bir zamanda
millil
əşdirilmiş, yeni məktəblər açılmış, Türkiyədən müəllimlər dəvət
olunmuş, dövlət kitabxanaları üçün xeyli kitab alınmışdır.
1919 – 1920 – ci ill
ərin ictimai – siyasi vəziyyəti nə qədər ağır olsa da ,
Az
ərbaycan dövləti kitab və kitabxana sahəsinin inkişafı üçün bütün
imkanlardan istifad
ə etməyəçalışmışdır. Kitab çap etmək məqsədilə ADR
hökum
əti Xalq Maarif Nazirliyi yanında “Təltif – Tərcümə - Əncümənin ” adlı
xüsusi bir komit
ə təşkil etmişdir. Həmin komitə 10 adda kitab tərtib edib
Maarif Nazirliyin
ə vermişdir . Nəşr olunan kitablar əsasən dərs vəsaitləri idi.
111
Az
ərbaycan Xalq Cumhuriyyəti hökuməti ilk günlərdən başlayaraq
h
əyata keçirdiyi mədəni – maarif tədbirləri kitabxana işinin inkişafı üçün
əsaslı zəmin yaradır. Kitabxana iş bu dövrdə həyata keçirilən sosial – mədəni
v
ə maarifçilik işlərinin mühüm tərkib hissəsinə çevrilmişdir .
1919-1920-ci ill
ərdə ADR –in kitabxana quruculuğu sahəsindəki ana
x
ətti yeni təşkil edilən və əvvəlcədən fəaliyyətdə olan təhsil ocaqlarında
kitabxanaların yaradılmasından ibarət idi .
ADR –
in kitabxana işi sahəsində həyata keçirdiyi tədbirlər içərisində
hökum
ətin Bakı dövlət Universitetinin Elmi kitabxanasının təşkili və
formalaşması ilə əlaqədar fəaliyyəti xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Universitet
yaranark
ən, onun elmi kitabxanasının təşkili təxirə salınmaz vəzifələrdən biri
idi. Dem
əli, Azərbaycanın çoxəsrlik tarixində müsəlman şərqinin ilk ali
Avropa tipli t
əhsil ocağı Bakı Dövlət Universitetinin yaranması həm də böyük
bir elmi kitabxananın yaranması ilə səciyyələndirilir .
Universitetd
ə əsaslı elmi kitabxananın yaradılmasını mütəşəkkil
sur
ətdə həyata keçirmək üçün Xalq Maarif Nazirliyi Universitetin görkəmli
aliml
ərindən ibarət komissiya yaratdı. Komissiya öz fəaliyyətinə Universitetin
açılışından əvvəl başlanmışdı. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Kitabxana
komissiyası Universitet elmi kitabxanasının formalaşmasını bir neçə
istiqam
ətdə aparırdı. Belə ki, Universitetin nəzdində Tibb fakultəsinin
olmasını nəzərə alaraq tibb kitabxanalarının Universitetə keçilməsini şəhər
hakimiyy
ət orqanlarından xahiş etmişdi . Beləliklə , eyni zamanda bununla
elmi tibb kitabxanasının əsası qoyulmuşdur . Kitabxananın ilk oxucuları
arasında M.Ə.Rəsulzadə, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Tağı Şahbazi,
Əbdülrəhim bəy Haqverdiyev, Mirəsadulla Mirqasımov və digərləri
olmuşdur .
1919-1920-ci ill
ərdə BDU-nun Elmi Kitabxanası artıq respublikada
h
əm aparıcı kitabxana , həm də elmi-metodiki mərkəz funksiyasını yerinə
yetirm
əyə başlamışdı .
1920-
ci il yanvarın 16-da BDU-nun kitabxanasında Xalq Maarif
Nazirliyyinin Kitabxana işçilərinin seminar müşavirəsinin təşkili haqqında
m
əlumat olduqca maraqlıdır . Burada 24 nəfər kitabxana işçisi iştirak etmiş,
Seyidzad
ənin “kitabxanalarda kitablar necə yazılmalı”, Rzaquluzadənin
“Onluq klassifikasiya”, Heyd
ərlinin “Kitabxana işini necə aramalı”,
Ağalarovun “Kitabxanaların komplektləşdirilməsi” və s. mövzularda
m
əruzələri dinlənmiş və müzakirə edilmişdir. Bütün bunlar doğrudan da BDU
nun Elmi Kitabxanası Respublikada qabaqcıl kitabxana kimi bir çox
funksiyaları layiqincə yerinə yetirdiyini sübut edir .
M
əlum olduğu kimi 1920-ci ilin aprelin 28-də Bolşevik Rusiyası
Az
ərbaycan Xalq Cumhuriyyətini devirdi . Azərbaycan ərazisində Azərbaycan
Sovet S
osialist Respublikası yaradıldı. Ümumiyyətlə, sovet cəmiyyətinin
112
yaradılmasında təhsil mühüm yer tuturdu. Savadlı adamlara çox ehtiyyac
duyulurdu . Ali t
əhsilın inkişaf etməsi də diqqət mərkəzində idi.
1921-ci ild
ən Azərbaycan Dövlət Pedoqoji İnistitutu, Azərbaycan
Politexnik İnistitutu, 1930-cu ildə Azərbaycan Tibb İnistitutu açıldı. 1934 -cü
ild
ə Sənaye İnistitutu və Xalq Təsərrüfatı İnistitutları yaradıldı. Təbii ki
,h
əmin İnistitutlar yaranarkən onların elmi kitabxanaları da formalaşmışdı.
Ölk
əmizdə elmi kitabxanalar şəbəkəsinin mütəşəkkil surətdə formalaşması
h
əmin dövrlərdən başlayır.
Respublikamızın elmi kitabxanaları içərisində Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyyası (AMEA) Mərkəzi Elmi Kitabxanası (MEK) xüsusi yerlərdən
birini tutur. Eyni zamanda AMEA-
nın nəzdində fəaliyyət göstərən çoxsaylı
elmi-t
ədqiqat inistitutlarının kitabxanaları elmi kitabxanalar şəbəkəsinin
əsasını təşkil edir .
AMEA –
nın tarixi XX əsrin 20 – ci illərdən başlamış 1923-cü ildə
“Az
ərbaycanı öyrənən cəmiyyət ” yaradılmış, bu cəmiyyət sonra Azərbaycan
T
ədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinə çevrilmişdir . Azərbaycan Tətqiq və Tətəbbö
C
əmiyyəti 1929-cu ildə yenidən təşkil edilərək Azərbaycan Dövlət Elmi –
T
ədqiqat İnistitutuna ( DETİ ) çevrildi.
1932-ci ild
ə Azərbaycan DETİ əsasında SSRİ Elmlər Akademiyası
Zaqafqaziya filialının Azərbaycan şöbəsi təşkil edildi. 1935-ci ilin oktyabrında
şöbə SSRİ Elmlər Akademiyyasının Azərbaycan Filialına çevrildi. SSRİ Xalq
komisarları sovetinin 1945-ci il 23 yanvar tarixli qərarı ilə filial Azərbaycan
Elml
ər Akademiyasına çevrildi .
1991 – ci ilin oktyabrinda Az
ərbaycan öz siyasi müstəqilliyini əldə
etdikd
ən sonra Azərbaycan Elmlər Akademiyası Azərbaycan Milli Elmlər
A
kademiyası (AMEA ) adlandırıldı.
Az
ərbaycan MEA MEK-sının tarixi – kitabxana Azərbaycanın
görk
əmli ziyalıları N.Nərimanov, Ə.Haqverdiyev, T.Şahbazi, A.Zeynallı və b.
t
əşəbbüsü ilə 1923-cü ildə təşkil edilmiş “ Azərbaycan Tədqiq və Tətəbbö
C
əmiyyəti ”nin əsasında 1924-cü ildə yaradılmışdır . Cəmiyyətin nəzdində
görk
əmli ədəbiyyatşünas – biblioqraf A.V.Baqrinin rəhbərliyi ilə təsis edilmiş
“Biblioqrafiya bürosu ” (1924) MEK-
nın təşəkkülü üçün ilkin baza olmuşdur.
C
əmiyyətin ilk iclaslarının birində kitabxananın yaradılması haqqında qərar
q
əbul edilir və cəmiyyətin nəzdində elmi kitabxana fəaliyyətə başlayır . Elmi
t
ədqiqat işlərinin aparılması üçün zəruri olan informasiya bazası tədricən
formalaşmağa başlayır . 1926-cı ildə kitabxanada ilk oxu zalı istifadəyə verilir.
1935-ci ild
ə SSRİ EA Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan bölməsi SSRİ EA-
nın Azərbaycan Filialına çevrildi . Bu dövrdən elmi işlərin artması Elmi-
t
ədqiqat inistitutları nəzdində də Xüsusi Elmi Kitabxanaların təşkil edilməsini
z
əruri etdi .
1945 –ci ild
ən kitabxana özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm
113
qoyur. SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı müstəqil Azərbaycan EA-sına çevrilir.
MEK-ya bütün Sovet m
əkanında çap olunmuş ədəbiyyatın pullu məcburi
nüsx
əsini almaq səlahiyyəti verilir.
1956-
cı ildən etibarən kitabxana özünün beynəlxalq əlaqələrini
genişləndirir. O, dünyanın 50 ölkəsinin 570-dən çox elmi müəssisə və
kitabxanası ilə ədəbiyyatın mübadiləsini aparırdı.
MEK biblioqrafik n
əşriyyat fəaliyyətini də genişləndirir. 1964-cü ildə
“Az
ərbaycanın elm və mədəniyyət xadimləri ” seriyasından respublikanın
görk
əmli alim və sənət adamlarının həyatına , elmi fəaliyyətinə həsr olunmuş
şəxsi biblioqrafik göstəricilər çap olunmağa başlanmışdır .
1967-ci ilin
əvvələrində Akademiya şəhərciyinin yeni binasına
köçürülmüş kitabxananın açılışı oldu . MEK 1993-cü ildən İFLA-nın
Beyn
əlxalq Kitabxana Assosiyasiyaları Federasiyasının üzvüdür . Azərbaycan
Respublikas
ı prezidentinin 4 yanvar 2003-cü il tarixli fərmanı ilə təstiq
olunmuş AMEA-nın nizamnaməsinin 5-ci maddəsinin 54-cü bəndinə əsasən
MEK elmi status almışdır . Kitabxanada bu yöndə əsaslı struktur dəyişiklikləri
olmuş, bilavasitə elmi tədqiqatlarla məşğul olan yeni şöbələr yaradılmışdır .
Respublika Elmi –
Texniki Kitabxanası – İkinci Dünya
müharib
əsindən sonrakı beşilliklər dövründə respublikamızda sənayenin
sur
ətlə inkişafı nəticəsındə texniki ədəbiyyata olduqca böyük təlabat
yaranmışdır. Bu böyük təlabatı ödəmək üçün ayrı – ayrı nazirliklər, idarə və
mü
əssisələr, fabrik və zavodlar texniki kitabxanalar təşkil edirdilər. Ayri – ayri
s
ənaye müəssisələri texniki kitabxanaları ştatla təmin edir, binalar ayırır və
kitab fondunu komplektl
əşdirmək üçün vəsaiti artırırdılar.
1967-ci ilin iyulunda Az
ərbaycan SSR Nazirlər Sovetinnin göstərişi ilə
Az
ərbaycan Neft Sənayesi Nazirliyinin Mərkəzi Elmi-Texniki Kitabxanası
Respublika Elmi-Texniki
Kitabxanasına çevrildi və Azərbaycan SSR Nazirlər
Sovetinin Elm v
ə Texnika Komitəsinə verildi . Respublikadakı bütün texniki
kitabxana şəbəkəsinə metodik rəhbərlik bu kitabxanaya tapşırıldı. 1958-ci ildə
Respublika ETK-
sına 62 elmi-texniki kitabxana daxil idi .
1960-
cı illər Respublika Elmi-Texniki Kitabxanasının fəaliyyətində
yeni m
ərhələnin başlanğıcı oldu. 1966-cı il noyabrın 29-da SSRİ Nazirlər
Soveti “Elmi-
texniki informasiyanın ümumi dövlət sistemi haqqında ” qərar
q
əbul etdi. Həmin dövrdən başlayaraq kitabxananın fəaliyyəti informasiya
inistitutu il
ə inteqrasiya edilməyəbaşladı. 1969-cu ildə kitabxanada yaradılmış
Respublika Standartlar v
ə normativ Texniki Sənədlər Fondu böyük elmi
t
əsərrüfat əhəmiyyətə malik idi.
1970–1980-ci ill
ərdə Respublika ETK-sı böyük inkişaf yolu
keçdi. 90-
cı illərdə Elm və Texnika komitəsinə görkəmli alim, akademik
Azad Mirz
əcanzadənin rəhbərlik etməsi Elmi-Texniki kitabxananın
i
nkişafında böyük rol oynamışdır. Böyük alim, Azərbaycan Elminin
114
karifeyl
ərindən biri olan dünya şöhrətli akademik A.Mirzəcanzadə Respublika
ETK qocaman oxucusu, onun inki
şafı üçün mühüm tədbirlər həyata
keçirmişdir.
2000-
ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Elm və Texnika Komitəsinin
q
ərarı ilə 1930-cu ildən əsası qoyulmuş kitabxananın 70 illik yubileyinin
keçirilm
əsi barədə qəra verdi .
2002 – ci ild
ə Elm və Texnika komitəsinin ləğv edilməsi ilə əlaqədar
RETK Nazirl
ər Kabinetinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası
Standartlaşdırma Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliliyinə
verildi . Kitabxananın işinə müsbət təsir göstərən bu qərar onun inkişafını
daha da sur
ətləndirdi və bu hal bu gün də davam etməkdədir .
Respublika Elmi Te
xniki Tibb Kitabxanası – 1940-cı ildə SSSRİ Xalq
Komisarları Sovetinin qərarı əsasında Respublika Elmi Tibb Kitabxanası təşkil
edildi
. Kitabxana işinə rəhbərlik Azərbaycan SSR Səhiyə Nazirliyi tərəfindən
h
əyata keçirilirdi. Kitabxana açılarkən onun fondunda 16552 nüsxə kitab var
idi .
Respublika S
əhiyyə Nazirliyi Kitabxananın işinə xüsusi qayğı ilə
yanaşırdı. 1943-cü ildə Azərbaycan Elmi Tibb Kitabxanasının yeni bina ilə
t
əmin olunması ona öz fəaliyyətini xeyli genişləndirmək imkanı verdi.
Kitabxana öz oxucularının təlabatını ödəmək üçün kitabxanalararası
abonomentd
ən də istifadə edir, Moskva, Tbilisi, Yerevan, Daşkənd və s .
şəhərlərin tibb kitabxanaları ilə əlaqə saxlayırdı. Müharibə dövründə
Respublika Elmi Tibb Kitabxanası olduğundan Tibb İnistitutunun və 4 elmi –
t
ədqiqat tibb inistitutunun kitabxanasına metodik köməklik göstərirdi .
Respublika Elmi
Tibb Kitabxanası öz işini 60-cı illərdə daha da
genişləndirilmiş, ona ayrılmış yeni binada yeni oxu zalları açmağa müvəffəq
olmuşdur.
Kitabxana Az
ərbaycan Kitabxana Kollektoru ilə yanaşı Moskva
kitabxana kollektorundan v
ə ittifaqın digər böyük şəhərlərindən kitablar alırdı.
T
əkcə 1960-cı ildə kitabxana bu yolla 4460 nüsxə qiymətli kitablar almağa
müv
əffəq olmuşdur .
1970-1980-ci ill
ərdə kitabxana uzun bir inkişaf yolu keçmiş, lakin
1990-
cı ildə kitabxananın binası alındığından uzun müddət öz fəaliyyətini
z
əiflətmişdir .
ƏDƏBİYYAT
1. X
ələfov A.A. Azərbaycanda kitabxana işinin tarixi: Dərsli, II hissə - Bakı: “ Bakı
Universiteti ” n
əşriyyatı , 2007 . – 552 s.
2. X
ələfov A. A. Azərbaycanda kitabxana işinin tarixi: Dərslik III hissə . – Bakı: “ Bakı
Universiteti ” n
əşriyyatı , 2010 . – 432 s.
3
. İsmayılov X. İ. Kitabxana menecmentinin əsasları . – Bakı : 2005 . 199 s.
115
4
. İsmayılov X. İ. Kitabxanaların idarəedilməsini müasir problemləri : // Kitabxanaşünaslıq və
biblioqrafiya . –
Bakı : 2009 . - № 1 . – s. 27- 39
5
. İsmayılov X. İ. Kitabxana işinin təşkili və idarəedilməsi : Dərslik. – Bakı : 2009. – 312 s.
Э. ГЮЛАЛИЕВ
СОЗДАНИЕ, РАЗВИТИЕ АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ НАУЧНЫХ
БИБЛИОТЕК, МЕСТО И ЗНАЧЕНИЕ В СИСТЕМЕ БИБЛИОТЕЧНЫХ СЕТЕЙ
РЕЗЮМЕ
В этой статье рассказывается о развитии древних библиотек Азербайджана и о
состоянии научных библиотек Азербайджана, а также нашли своё отражение данные о
фондах, о библиотеках различных структур.
E. GULALIYEV
CREATION, DEVELOPMENT OF AZERBAIJANI ACADEMIC LIBRARIES,
THE PLACE AND IMPORTANCE IN THE LIBRARY NETWORKS
SUMMARY
In this article describes the development of the ancient Library of Azerbaijan and the
Azerbaijan state academic libraries, and also reflected data on funds, the libraries of various
structures.
Dostları ilə paylaş: |