Uluslararas› Türk Çoban Köpe¤i Sempozyumunda

---

Girifl

Konya’da 1996 y›l›nda yap›lan “Uluslararas› Türk

Çoban Köpe¤i Sempozyumunda” Türk Çoban Köpekleri;

Kangal, Akbafl ve Kars Çoban köpe¤i olarak 3 grup alt›nda

toplanm›flt›r (1). 

Kangal ›rk› Türk çoban köpe¤i, Türkiye’de yetifltirilen

çoban köpek ›rklar› aras›nda en çok bilineni ve tan›nan›d›r.

Özellikle Sivas’›n Kangal ilçesi ve çevresinde, sürü koruma

köpe¤i olarak yetifltirilmektedir. Kangal çoban

köpeklerinin bu yörede yayg›n olarak yetifltirilmesinin

sebebi; bölgede mera tipi koyunculuk yapan iflletmelerin

çok olmas›, bölgenin co¤rafi yap›s›n›n da¤l›k ve kurt

populasyonunun fazla olmas› ile k›fllar›n uzun ve sert

geçmesidir.

Akbafl ›rk› Türk çoban köpe¤i, Eskiflehir, Polatl›,

Sivrihisar ve yöresinde sürü koruma köpe¤i olarak

yetifltirilmektedir. Bu köpek ›rk›, Kangal çoban köpe¤inin

aksine Türkiye’de yeterince bilinmemektedir. Bununla

birlikte baz› ülkelerde özellikle Amerika’da yetifltiricili¤i

günden güne yayg›nlaflmaktad›r. Akbafl çoban köpe¤i,

Amerika’da yap›lan araflt›rmalarda sürü korumada en

baflar›l› köpek ›rklar›ndan biri seçilmifltir (2). 

Son y›llarda Türk çoban köpeklerinin gerek sürü

koruma köpe¤i olarak öneminin azalmas›, gerekse

Türkiye içi ve d›fl›na çok yay›lm›fl oldu¤undan götürüldü¤ü

bölgelerdeki lokal köpek ›rklar› ile kar›flma tehlikesi, bu

›rklar›n standartlar›n›n belirlenmesi, saf yetifltirme ve

seleksiyon ile mevcut morfolojik ve fizyolojik özelliklerinin

Turk J Vet Anim Sci

27 (2003) 1011-1018

© TÜB‹TAK

1011

Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri*

Cafer TEPEL‹, Orhan ÇET‹N, fieref ‹NAL, Kemal KIRIKÇI, Alper YILMAZ

Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, Konya - TÜRK‹YE

Gelifl Tarihi: 19.08.2002

Özet: Bu araflt›rma, Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin büyüme özelliklerini karfl›laflt›rmak amac›yla yap›lm›flt›r. Büyüme

özellikleri için do¤umda 141, süt kesiminde 86, 6. ve 12. ayda 68 yavruya ait canl› a¤›rl›k kay›tlar› ile  68 köpekte çeflitli yafl

dönemlerinde al›nan 4 farkl› beden ölçüsünün kay›tlar› incelenmifltir. ‹statiksel analizlerde En Küçük Kareler Metodu kullan›lm›flt›r.

Kangal ve Akbafl Çoban köpeklerinde, ortalama do¤um a¤›rl›¤›, 557,21 ve 506,95 g ;  süt kesim a¤›rl›¤›, 5657,35 ve 4457,70 g ;

6. ay canl› a¤›rl›¤›, 21,58 ve 19,38 kg ve 1 yafl canl› a¤›rl›¤› 40,89  ve 37,66 kg  bulunmufltur. Bir yafl itibariyle Kangal ve Akbafl

Çoban Köpeklerinde,  ortalama cidago yüksekli¤i  70,54 ve 65,91 cm; sa¤r› yüksekli¤i, 71,27 ve 66,66  cm; beden uzunlu¤u, 64,05

ve 59,43 cm ve gö¤üs çevresi, 78,10 ve 71,86 cm olarak belirlenmifltir. Sonuç olarak, incelenen bütün özellikler bak›m›ndan

Kangallar Akbafllara üstünlük sa¤lam›flt›r (P < 0,05).

Anahtar Sözcükler: Kangal, akbafl, Türk çoban köpe¤i, büyüme özellikleri

Growth Characteristics of Kangal and Akbafl Turkish Shepherd Dogs

Abstract: This study was performed to compare the growth characteristics of Kangal and Akbafl Turkish shepherd dogs. Live weight

records of 141 puppies at birth, 86 puppies at weaning, 68 puppies at 6 and 12 months of age  and four different body

measurements of 68 dogs at different ages were used for determining growth characteristics. The least squares method was used

for statistical analysis. Least squares mean weights of Kangal and Akbafl puppies at birth, weaning, and 6 and 12 months of age

were  557.21 and 506.95 g, 5657.35 and 4457.70 g,  21.58 and 19.38 kg, 40.89 and 37.66 kg, respectively. At age 1 year, in

Kangal and Akbafl dogs,  the average shoulder height was 70.54 and 65.91 cm, rump height was 71.27 and 66.66  cm, body length

was 64.05 and 59.43 cm, and body circumference was 78.10 and 71.86 cm, respectively. In conclusion, it was determined that

Kangal dogs were superior to Akbafl dogs with respect to  all growth  characteristics (P < 0.05).

Key Words: Kangal, Akbafl,  Turkish shepherd dogs, growth characteristics

Araflt›rma Makalesi

* Bu Araflt›rma Selçuk Üniversitesi Araflt›rma Fonu (98/062) taraf›ndan desteklenmifltir.

---

korunmas› ve gelifltirilmesi yönünde bilimsel çal›flmalar›n

ve kay›tl› sistemli yetifltirme programlar›n›n yap›lmas›n›

gerekli k›lmaktad›r.

Türkiye’de Kangal çoban köpeklerinin büyüme

özelliklerine yönelik baz› çal›flmalar bulunmas›na karfl›n

Akbafl ve di¤er Türk çoban köpekleriyle ilgili buna benzer

bir çal›flma yok denecek kadar azd›r. Dolay›s› ile ›rk

özellikleri aç›s›ndan bu ›rklar› karfl›laflt›rmak son derece

zordur. 

Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpekleri dünya

köpek ›rklar› aras›nda iri yap›l› köpekler s›n›f›nda yer al›r

(3). Kangal çoban köpeklerinde do¤um a¤›rl›klar› da

yüksektir. K›rm›z› (4), Gönül (5) ve Tepeli ve Çetin (6)

Kangal çoban köpeklerinde ortalama do¤um a¤›rl›¤›n›

s›ras›yla 535,15; 536,17 ve 538 g olarak

bildirmektedirler.

Kangal çoban köpeklerinde süt kesim a¤›rl›¤› 4845 g

(6) ve 6. ay canl› a¤›rl›k ise ortalama 20 kg olarak

bildirilmektedir (4-6) 

Kangal çoban köpekleri için yurt d›fl›nda bildirilen

ergin canl› a¤›rl›klar 45-70 kg aras›nda de¤iflmektedir (7-

10). Türkiye’de ise ergin canl› a¤›rl›¤›n›n 32-45 kg

aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir (4-6,11,12).

Baz› araflt›r›c›lar (4-6) Kangal çoban köpeklerinde

do¤um a¤›rl›¤› üzerine do¤um tipi ve cinsiyetin etkisini

önemli olarak bulmufllard›r (P < 0.05). Tepeli ve Çetin

(6), Kangal çoban köpeklerinde, do¤um tipi ve cinsiyetle

birlikte do¤um mevsimi, ana yafl› ve do¤um y›l›n›n, do¤um

a¤›rl›¤›, süt kesim a¤›rl›¤›, 6. ve 12 ay canl› a¤›rl›¤›

üzerine etkisini de incelemifllerdir. Araflt›rmada çoklu

do¤umlardan olan, yaz döneminde do¤an, genç

annelerden olan yavrular›n canl› a¤›rl›klardaki negatif

durumun ergin ça¤a kadar devam etti¤i, büyümenin en

h›zl› oldu¤u dönem 6-8 ayl›k yafl oldu¤u ve bu ›rk için

ergin ça¤ kriteri olarak bir yafl›n kullan›labilece¤i

belirtilmektedir.

Akbafl çoban köpeklerinde ergin canl› a¤›rl›k diflilerde

41 kg erkeklerde ise 55 kg olarak bildirmektedir (1).

Ergin Kangal çoban köpekleri için cidago yüksekli¤i

Türkiye’de yap›lan çal›flmalarda 65-70 cm aras›nda

bildirilirken (4-6,11) yabanc› ülkelerde yap›lan

çal›flmalarda 65-80 cm aras›nda bildirilmektedir (8-

10,13). 

Ergin Akbafl çoban köpe¤inde cidago yüksekli¤i

erkeklerde 75-85 cm, diflilerde 71-81 cm olarak

bildirilmektedir (1).

Tepeli ve Çetin (6) ve Özbeyaz (11) sa¤r› yüksekli¤ini

ergin Kangal çoban köpeklerinde 70,39 ve 67,50 cm

olarak belirlemifllerdir. K›rm›z› (4) ve Gönül (5) Kangal

›rk›n›n ergin yafltaki beden uzunlu¤u ortalamas›n› 69,45

ve 70,98 cm olarak bildirirken, Tepeli ve Çetin (6) 63,70

cm olarak bildirmektedir. Bir yafll› Kangal çoban

köpeklerinde gö¤üs çevresi farkl› araflt›rmac›lar

taraf›ndan s›ras› ile 73,33; 77,25 ve 80,39 cm olarak

ölçülmüfltür (5,6,11).

Bu araflt›rma bir çok ›rk vasf› tam olarak bilinmeyen

ve ›rk standartlar› oturmam›fl Kangal ve Akbafl

köpeklerinin büyüme özelliklerini karfl›laflt›rmak amac›yla

yap›lm›flt›r. 

Materyal ve Metot

Araflt›rma Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi

Hayvanc›l›k Araflt›rma ve Uygulama Ünitesi’nde yetifltirilen

Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpekleri üzerinde

yürütülmüfl olup yavrular›n do¤um a¤›rl›¤›n›n tespitinde

141 (99 Kangal, 42 Akbafl), süt kesim a¤›rl›¤›n›n

belirlenmesinde 86 (52 Kangal, 34 Akbafl), 6 ay ve 12. ay

canl› a¤›rl›¤›n›n ve morfolojik özelliklerin incelenmesinde

toplam 68 (37 Kangal ve 31 Akbafl) yavru kullan›lm›flt›r.

Anne ve yavru köpeklerin beslenmesinde pelet ticari

köpek büyütme yemi kullan›lm›flt›r. Bu yemin analizi

S.Ü.V.F. Hayvan Besleme ve Beslenme Hastal›klar›

Laboratuar›nda yapt›r›lm›fl ve ham besin maddesi analiz

sonuçlar› Tablo 1’de verilmifltir.

Metot

Yavrular süt kesimine (7. hafta) kadar her hafta, 1

yafl›na kadar da ayda bir defa tart›lm›fllard›r. A¤›rl›k

ölçümleri, 2 ayl›k yafla kadar do¤um a¤›rl›¤›n›n tespit

edildi¤i el kantar› ile, daha sonra ise 500 g hassasiyetli

120 kg çekerli bir baskül ile yap›lm›flt›r.

Köpeklerin morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde 4

farkl› beden ölçüsü al›nm›flt›r. Bu ölçülerin al›nmas›na 3

ayl›k yafltan itibaren bafllanm›fl ve bir yafl›na kadar her üç

ayda bir defa al›nm›flt›r. Al›nan beden ölçüleri ve noktalar

afla¤›da belirtilmifltir (14,15). Ayr›ca fiekil 1’de

gösterilmifltir.

Kangal ve Akbafl Irk› Türk çoban köpeklerinde Büyüme Özellikleri*

1012

Tablo 1. Ticari köpek büyütme mamas›n›n ham besin madde de¤erleri

(%).

Kuru madde

Ham protein

Ham ya¤

Ham selüloz

91,30

25,34

13,20

3,05

---

Cidago yüksekli¤i: Cidagonun en yüksek noktas› ile yer

aras›ndaki dikey mesafedir. 

Sa¤r› yüksekli¤i: Sacrumun en yüksek noktas› ile yer

aras›ndaki dikey mesafedir. 

Gö¤üs çevresi: Scapulalar›n hemen arkas›ndan 13.

kostalar›n processus spinalis’i hizas›ndan al›nan çevre

ölçüsüdür. 

Beden uzunlu¤u: Caput humeri ile tuber ischii

aras›ndaki yatay mesafedir.

Cidago yüksekli¤i, sa¤r› yüksekli¤i ve beden uzunlu¤u

ölçümünde ölçü bastonu; gö¤üs çevresi ölçümünde ise

ölçü fleridi kullan›lm›flt›r. 

Yavrular 36. güne kadar sadece anne sütüyle bu

dönemden itibaren ise ticari köpek büyütme mamas› ile

beslenmifllerdir. Ticari mama yavrulara verilmeden önce

›slat›lm›flt›r. Köpek mamas›na ilaveten yavrulara haftada

üç gün kemik verilmifltir.

Yavrular›n do¤um, süt kesimi, 6. ay, birinci yafl

a¤›rl›klar› ile üç, alt›, dokuzuncu ay ve birinci yafl cidago

yüksekli¤i, sa¤r› yüksekli¤i, beden uzunlu¤u ve gö¤üs

çevresi ölçüleri üzerine baz› çevre faktörlerinin etkisi En

Küçük Kareler Metodu (16,17) ile incelenmifltir.

Yavrular›n do¤um a¤›rl›klar› ve üç ayl›k beden ölçüleri

için; 

Y

ijklmn

= µ + a

i

+ b

j

+ c

k

+ d

l

+ f

m

+ g

n

+ e

ijklmn

fleklinde

do¤rusal bir denklem kullan›lm›flt›r. Bu denklemde;

Y

ijklmn

= Herhangi bir yavrunun do¤um a¤›rl›¤› veya üç

ayl›k yafltaki beden ölçüsünü,

µ = Bütün yavrular için beklenen do¤um a¤›rl›¤› veya

beden ölçüsü ortalamas›n›,

a

i

= i inci ›rk›n etkisini (Akbafl, Kangal) 

b

j

= j inci do¤um y›l›n›n etkisini, (j = 1,2 ; 1999 ve

2000 do¤umlu)

c

k

= k ›nc› do¤um mevsiminin etkisini, (k = 1, 2, 3, 4

= ilkbahar, yaz, sonbahar, k›fl)

d

l

= l inci cinsiyetin etkisini, (l = 1,2 ; difli ve erkek) 

f

m

= m inci ana yafl›n›n etkisini belirtmektedir. (m = 1,

2, 3, 4, 5; 2 yafll›, 3 yafll›, 4 yafll›, 5 yafll› ve 6 yafll›)

g

n

= do¤um tipinin etkisini (n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7;

1 = 5; 2 = 6; 3 = 7; 4 = 8; 5 = 9; 6 = 10 ve 7 = 12 adet

do¤uranlar)

e

ijklmn

= Her yavruya ait tesadüfü hatay›, ifade edip,

ortalamas› s›f›rd›r. Hesaplamalarda herhangi bir çevre

faktörünün alt gruplardaki etki paylar› toplam› s›f›r ve

incelenen faktörler aras›nda önemli bir interaksiyonun

olmad›¤› kabul edilmifltir.

Süt kesimi, 6. ay ve 1. yafl canl› a¤›rl›klar› ile alt›,

dokuz ve on ikinci aylarda beden ölçüleri için, Y

ijklmn

= U +

a

i

+ b

j

+ c

k

+ d

l

+ f

m

+ g

n

+ dZ

ijklmn

+ e

ijklmn

fleklinde bir

model kullan›lm›flt›r. Modeldeki sembollerden, 

Y

ijklmn

= Herhangi bir yavrunun süt kesimi, 6. ay ve 1.

yafl canl› a¤›rl›¤› veya 6, 9, 12’inci ay dönemindeki beden

ölçülerini,

µ = Bütün yavrular için beklenen süt kesimi, 6. ay ve

1. yafl canl› a¤›rl›¤› ortalamas›n› veya 6, 9, 12. ay

dönemindeki beklenen beden ölçüleri ortalamas›n›, µ = U

+ dZ

U = Bildirilen yafllardaki beklenen canl› a¤›rl›k veya

beden ölçüleri ortalamalar›n›n hesaplanmas›nda kullan›lan

de¤erini,( µ = U + dZ)

dZ = Her hangi bir yavrunun incelenen yafllardaki canl›

a¤›rl›¤›n›n (Z), süt kesiminde do¤um a¤›rl›¤›na, 6. ayda

süt kesimine ve 1. yafl›nda da 6. aya göre k›smi

regresyonunu veya incelenen yafl dönemlerindeki beden

ölçülerinin 6. ayda 3’üncü aya, 9. ayda alt›nc› aya ve 12.

ayda dokuzuncu aya göre k›sm› regresyonunu 

‹statistiki analizler, Windows XP 2000 program›

alt›nda çal›flan SPSS 10 paket program› kullan›larak

yap›lm›flt›r.

Araflt›rmada kullan›lan köpekler 2 x 2 m boyutunda

14 adet kapal› bölme ve her kapal› bölmeye aç›lan 2 x 5

m gezinti alan› bulunan etraf› tellerle çevrili bölmelerde

bir difli ve bir erkek olacak flekilde bar›nd›r›lm›fllard›r.

C. TEPEL‹, O. ÇET‹N, fi. ‹NAL, K. KIRIKÇI, A. YILMAZ

1013

C

Z A

D

B

F

E

V

AB

CD

EF

ZV

:

:

:

:

Cidago yüksekli¤i

Sa¤r› yüksekli¤i

Beden uzunlu¤u

Gö¤üs çevresi

fiekil 1. Beden ölçülerinin al›nd›¤› bölgeler.

---

Bulgular

Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda ortalama

do¤um a¤›rl›klar› s›ras› ile 561,72 ve 519,05 g; süt kesim

a¤›rl›klar› ise 5692,31 ve 4570,59 g olarak tespit

edilmifltir. Do¤umdan 12. aya kadar yavrular›n aylara

göre ortalama canl› a¤›rl›klar› Tablo 2’de verilmifltir.

Yavrular›n büyüme e¤risi fiekil 2’ de verilmifltir. Tablo 2

ve fiekil 2 incelendi¤inde Kangal yavrular›n Akbafl

yavrulara göre daha h›zl› büyüdü¤ü görülmektedir. ‹ki ›rk

aras›nda canl› a¤›rl›k bak›m›ndan do¤umdan itibaren

bafllayan fark büyümenin ileri dönemlerinde giderek

artm›flt›r. Onikinci ay itibariyle gerçekleflen canl› a¤›rl›klar

Kangal yavrularda 42,62, Akbafllarda ise 36,89 kg olarak

tespit edilmifltir. Onikinci ay canl› a¤›rl›¤› bak›m›ndan

Kangallar lehine 6 kg fark oluflmufltur. 

Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda do¤um,

süt kesimi, 6 ve 12. ayda “en küçük kareler metodu” ile

hesaplanan canl› a¤›rl›k ortalamalar› Tablo 3’de

verilmifltir. 

Tablo 3 incelendi¤inde do¤um ve 12. ayda 1999

y›l›nda do¤anlar›n, 6. ay döneminde ise 2000 y›l›nda

do¤anlar›n daha yüksek canl› a¤›rl›¤a sahip olduklar›

görülmektedir (P < 0,05). 

Büyümenin bütün dönemlerinde Kangallar

Akbafllardan, erkekler diflilerden daha yüksek canl› a¤›rl›k

de¤erlerine sahip olmufllard›r (P < 0,05).

‹ncelenen bütün dönemlerde en fazla canl› a¤›rl›k art›fl›

5 ve 6’l› do¤um tipinde, en az canl› a¤›rl›k art›fl› ise 10 ve

12’li do¤um tipinde gerçekleflmifltir. Büyümenin ileri

dönemlerinde canl› a¤›rl›k yönünden do¤um tipleri

aras›ndaki fark giderek artm›flt›r.

Do¤umdan itibaren bafllayan sonbahar mevsiminin

büyüme üzerine olan pozitif etkisi, bir yafl›na kadar

sürmüfltür. Süt kesimi a¤›rl›¤› d›fl›nda sonbaharda do¤an

yavrular ile k›fl›n do¤an yavrular aras›nda canl› a¤›rl›k

art›fl› yönünden belirli bir fark gözlenmemifltir. Sonbahar

ve k›fl döneminde do¤an yavrular büyüme aç›s›ndan

ilkbahar ve yaz döneminde do¤an yavrulara üstünlük

sa¤lam›fllard›r.

Canl› a¤›rl›k yönünden en yüksek de¤ere büyümenin

bütün dönemlerinde 4 yafll› analardan do¤an yavrularda

rastlanm›flt›r. Befl yafll› annelerden do¤an yavrular canl›

a¤›rl›k art›fl› yönünden do¤um, süt kesimi ve 6. ayda 4

yafll› annelerin yavrular›yla ayn› düzeyde seyrederken 12.

ayda daha geride kalm›fllard›r. 

Do¤um a¤›rl›¤›n›n süt kesim a¤›rl›¤›na; süt kesim

a¤›rl›¤›n›n 6. ay canl› a¤›rl›¤›na; 6. ay canl› a¤›rl›¤›n›n 1.

yafl canl› a¤›rl›¤› üzerine k›smi regresyonu önemli

bulunmufltur (P < 0,05). 

Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda 3 ve 12.

ayda cidago yüksekli¤i, sa¤r› yüksekli¤i, beden uzunlu¤u

ve gö¤üs çevresi ortalamalar› s›ras› ile Tablo 4 ve 5’te

verilmifltir.

Tablo 4 ve 5 incelendi¤inde cidago yüksekli¤i, sa¤r›

yüksekli¤i, beden uzunlu¤u ve gö¤üs çevresinin geliflimi

büyümede oldu¤u gibi Kangal, erkek, az say›da

do¤umlular›n, sonbahar mevsimli ve orta yafll› annelerden

do¤an yavrular›n lehinde gerçekleflti¤i görülmektedir (P <

0,05).

Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri

1014

Tablo 2. Kangal ve Akbafl yavrular›nda yafl gruplar›na göre ortalama

canl› a¤›rl›k de¤erleri (kg).

Kangal

Akbafl

Yafl (ay)

n

X

_

Sx-

n

X

_

Sx-

Do¤um

99

0,56

0,005

42

0,51

0,005

1

52

3,83

0,08

35

3,03

0,07

2

51

8,91

0,20

34

7,29

0,25

3

47

12,22

0,26

34

9,98

0,20

4

43

15,25

0,29

34

12,86

0,26

5

39

18,37

0,32

32

15,96

0,28

6

37

22,85

0,51

31

19,22

0,33

7

37

27,85

0,57

31

24,19

0,33

8

37

32,03

0,58

31

28,10

0,29

9

37

35,27

0,55

31

31,10

0,31

10

37

37,74

0,41

31

33,36

0,37

11

37

40,45

0,46

31

35,12

0,41

12

37

42,62

0,86

31

36,89

0,41

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11

Aylar

12

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

Canl› A¤›rl›k

KANGAL

AKBAfi

fiekil 2. Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda büyüme e¤risi.

---

‹ncelenen bütün beden ölçülerinin 3 ayl›k yafltaki

ölçüsünün 6. aydaki ölçüsüne; 6. aydaki ölçüsünün 9.

aydaki ölçüsüne; 9. aydaki ölçüsünün 12. aydaki ölçüsüne

k›smi regresyonu hesaplanm›fl ve önemli bulunmufltur (P

< 0,05). 

Tart›flma

Bu çal›flmada Kangal çoban köpekleri için bulunan

ortalama do¤um a¤›rl›¤›, K›rm›z› (4), Gönül (5) ve Tepeli

ve Çetin (6)’in Kangal ›rk› Türk çoban köpekleri için

C. TEPEL‹, O. ÇET‹N, fi. ‹NAL, K. KIRIKÇI, A. YILMAZ

1015

Tablo 3. Çeflitli dönemlerde Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin canl› a¤›rl›klar›na ait en küçük kareler ortalamalar›.

Do¤um

Süt kesim

6. ay canl›

12. ay canl›

‹ncelenen

a¤›rl›¤› (g)

a¤›rl›¤› (g)

a¤›rl›¤› (g)

a¤›rl›¤› (g)

Faktörler

n

X

_

Sx-

n

X

_

Sx-

n

X

_

Sx-

n

X

_

Sx-

Do¤um y›l›

1999

82

543,97

a

4,59

47

5095,41

39,69

35

20,08

b

0,21

35

39,95

a

0,29

2000

59

520,19

b

5,63

39

5019,64

51,99

33

20,88

a

0,31

33

38,61

b

0,33

Köpe¤in ›rk›

Akbafl

42

506,95

b

5,51

34

4457,70

b

59,01

31

19,38

b

0,51

31

37,66

b

0,52

Kangal

99

557,21

a

4,24

52

5657,35

a

42,25

37

21,58

a

0,33

37

40,89

a

0,28

Cinsiyet

Difli

66

507,75

b

3,98

37

4898,30

b

48,45

30

19,70

b

0,30

30

38,27

b

0,37

Erkek

75

556,40

a

3,88

49

5216,75

a

34,86

38

21,26

a

0,19

38

40,28

a

0,21

Do¤um tipi

5

15

589,63

a

13,86

12

5751,62

a

142,61

12

22,76

a

0,78

12

42,86

a

0,85

6

18

578,58

a

8,35

11

5376,11

ab

79,29

9

22,50

a

0,40

9

43,69

a

0,48

7

35

557,33

ab

6,52

21

5219,78

b

58,38

18

21,70

ab

0,32

18

40,22

b

0,36

8

24

538,98

b

7,70

12

5182,72

c

70,96

8

21,41

b

0,41

8

39,30

bc

0,45

9

27

526,26

b

7,64

18

5054,97

c

68,13

14

19,72

c

0,36

14

38,09

c

0,45

10

10

480,09

c

11,74

6

4695,64

d

117,34

3

18,11

d

0,73

3

35,02

d

0,91

12

12

453,67

c

10,80

6

4121,83

e

124,08

4

17,13

d

0,76

4

35,75

d

0,99

Do¤um mevsimi

‹lkbahar

34

524,57

b

8,80

18

5142,19

b

80,89

16

19,33

b

0,43

16

39,03

b

0,56

Yaz

51

516,29

b

6,95

34

4910,81

b

74,31

28

19,58

b

0,40

28

37,24

b

0,49

Sonbahar

30

545,46

a

6,33

16

5309,18

a

61,56

13

21,25

a

0,34

13

40,43

a

0,37

K›fl

26

542,00

ab

9,29

18

4867,91

b

77,82

11

21,76

a

0,48

11

40,41

a

0,49

Ana yafl›

2

37

508,34

b

11,81

20

4938,21

b

121,71

15

19,68

b

0,68

15

39,37

b

0,77

3

33

519,91

b

7,61

23

4938,23

b

60,14

16

21,18

ab

0,34

16

39,49

b

0,33

4

27

544,59

a

7,50

16

5060,62

ab

66,22

15

21,81

a

0,36

15

40,70

a

0,39

5

31

552,56

a

6,75

17

5072,68

ab

60,29

14

20,94

ab

0,34

14

38,46

b

0,36

6

13

534,99

ab

10,52

10

5277,87

a

89,91

8

18,79

b

0,49

8

38,36

b

0,65

Toplam

141

532,08

3,37

86

5057,52

32,8

68

20,48

0,19

68

39,28

0,24

a, b, c, d, e: Ayn› sütunda farkl› harf tafl›yan grup ortalamalar› aras›ndaki farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).

---

bildirdikleri de¤erden yüksek bir de¤erdir. Do¤um

a¤›rl›¤›n›n yüksek ç›kmas›, gebe annelerin yavru büyütme

mamas› ile beslenmesi ve besin madde ihtiyaçlar›n› daha

iyi karfl›lamas›ndan kaynaklanm›fl olabilir. Sonbaharda ve

orta yafll› annelerden do¤an yavrularda do¤um a¤›rl›¤›n›n

daha yüksek bulunmas› Tepeli ve Çetin (6)’in bulgular›yla

benzerlik göstermektedir. Akbafl çoban köpekleri, Kangal

çoban köpeklerinden 55 g daha düflük do¤um a¤›rl›¤›na

sahip olmufltur (P < 0,05). 

Kangal çoban köpeklerinde ortalama süt kesim a¤›rl›¤›

Tepeli ve Çetin (6)’in bildirdi¤i de¤erden yüksektir. Bunun

sebebi olarak laktasyondaki annelerin daha iyi bak›m ve

beslenme flartlar›na maruz kalmas› gösterilebilir.

Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri

1016

Tablo 4. 3 ayl›k yafltaki Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin beden ölçülerine ait en küçük kareler ortalamalar› (cm).

Cidago yüksekli¤i

Sa¤r› yüksekli¤i

Beden uzunlu¤u

Gö¤üs çevresi

‹ncelenen

n

Faktörler

X

_

Sx-

X

_

Sx-

X

_

Sx-

X

_

Sx-

Do¤um y›l›

1999

35

39,13

0,25

40,12

a

0,28

37,13

a

0,24

44,47

0,24

2000

33

38,90

0,35

39,03

b

0,39

36,11

b

0,33

43,68

0,33

Köpe¤in ›rk›

Akbafl

31

35,95

b

0,31

36,71

b

0,34

33,63

b

0,29

40,12

b

0,29

Kangal

37

42,09

a

0,26

42,43

a

0,29

39,60

a

0,25

48,04

a

0,25

Cinsiyet

Difli

30

37,48

b

0,24

37,80

b

0,28

34,80

b

0,23

41,51

b

0,23

Erkek

38

40,55

a

0,23

41,34

a

0,26

38,44

a

0,22

46,65

a

0,22

Do¤um tipi

5

12

44,11

ab

0,87

43,44

a

0,98

43,83

a

0,83

52,57

a

0,83

6

9

44,01

a

0,47

44,63

a

0,53

39,25

b

0,44

47,08

b

0,45

7

18

40,95

b

0,40

42,97

a

0,45

37,56

bc

0,38

45,56

bc

0,38

8

8

38,87

c

0,50

40,21

b

0,57

36,13

cd

0,48

43,85

cd

0,48

9

14

38,65

c

0,40

38,97

b

0,45

35,72

d

0,38

41,98

d

0,38

10

3

33,25

d

0,76

33,68

c

0,85

34,12

d

0,72

40,52

d

0,73

12

4

33,27

d

0,66

33,09

c

0,75

29,72

e

0,63

36,97

e

0,64

Do¤um mevsimi

‹lkbahar

16

37,20

c

0,52

37,13

b

0,59

37,21

bc

0,50

44,48

b

0,50

Yaz

28

38,31

bc

0,43

39,60

ab

0,49

34,78

c

0,41

41,76

c

0,42

Sonbahar

13

39,53

ab

0,41

40,08

a

0,46

38,77

a

0,39

46,86

a

0,40

K›fl

11

41,02

a

0,55

41,48

a

0,61

35,71

bc

0,52

43,21

bc

0,52

Ana yafl›

2

15

37,96

b

0,80

37,12

c

0,89

36,31

ab

0,76

43,07

b

0,76

3

16

39,08

b

0,36

40,17

b

0,41

35,19

b

0,35

42,58

b

0,35

4

15

41,14

a

0,43

42,00

a

0,49

37,05

a

0,41

45,49

a

0,42

5

14

39,60

ab

0,40

41,60

b

0,45

36,82

a

0,38

43,89

b

0,38

6

8

37,30

b

0,60

39,96

ab

0,68

37,73

a

0,57

45,35

a

0,58

Toplam

68

39,02

0,21

39,57

0,23

36,62

0,20

44,08

0,20

a, b, c, d, e: Ayn› sütunda farkl› harf tafl›yan grup ortalamalar› aras›ndaki farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).

---

Kangallar›n süt kesim a¤›rl›¤› Akbafllardan 1000 g daha

fazla gerçekleflmifltir (P < 0,05).

Alt›nc› ay canl› a¤›rl›¤›, K›rm›z› (4), Gönül (5), Tepeli

ve Çetin (6)’in ayn› yafltaki Kangal çoban köpekleri için

bildirdikleri ortalamalardan yüksek ç›kmas› bu çal›flmada

kullan›lan köpeklerin daha iyi çevre flartlar›na maruz

kalmalar›ndan ve genotip farkl›l›¤›ndan kaynaklanm›fl

olabilir. Tablo 3 incelendi¤inde, alt› ayda canl› a¤›rl›k

bak›m›ndan Kangal ve Akbafllar aras›nda yaklafl›k 2 kg

kadar bir fark oluflmufltur (P < 0,05).

Bir yafl canl› a¤›rl›¤› için Kangallarda bulunan ortalama

de¤er, Türkiye’de yap›lan di¤er çal›flmalarda bildirilen

de¤erlerden (4-6,12) yüksek, Türkiye d›fl›nda bildirilen

de¤erlerden (7-10) ise düflük ç›km›flt›r. Türkiye d›fl›nda

yetifltirilen Kangal çoban köpeklerinin daha iyi bak›m ve

besleme flartlar›nda yetifltirilmifl olmalar› ve bireysel

yetifltiricilik yap›lmas› Kangal köpeklerinin daha iyi

geliflmesine neden olmaktad›r. Bir yafl›nda canl› a¤›rl›k

bak›m›ndan Kangallar lehine yaklafl›k 3 kg’l›k fark

bulunmufltur (P < 0,05).

C. TEPEL‹, O. ÇET‹N, fi. ‹NAL, K. KIRIKÇI, A. YILMAZ

1017

Tablo 5. 12 ayl›k yafltaki Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin beden ölçülerine ait en küçük kareler ortalamalar› (cm).

Cidago yüksekli¤i

Sa¤r› yüksekli¤i

Beden uzunlu¤u

Gö¤üs çevresi

‹ncelenen

n

Faktörler

X

_

Sx-

X

_

Sx-

X

_

Sx-

X

_

Sx-

Do¤um y›l›

1999

35

67,93

0,26

68,69

0,24

61,88

0,27

74,54

0,43

2000

33

68,51

0,32

69,23

0,31

61,60

0,44

75,42

0,54

Köpe¤in ›rk›

Akbafl

31

65,91

b

0,61

66,66

b

0,54

59,43

b

0,85

71,86

b

1,01

Kangal

37

70,54

a

0,35

71,27

a

0,30

64,05

a

0,44

78,10

a

0,51

Cinsiyet

Difli

30

67,10

b

0,43

67,93

b

0,40

60,29

b

0,65

72,61

b

0,81

Erkek

38

69,35

a

0,22

70,00

a

0,21

63,19

a

0,29

77,35

a

0,36

Do¤um tipi

5

12

71,66

a

1,13

71,91

a

1,01

66,27

a

1,21

82,26

a

1,58

6

9

70,29

b

0,62

70,78

a

0,58

63,23

b

0,52

78,28

b

0,68

7

18

69,27

c

0,34

70,37

b

0,32

63,09

b

0,37

76,16

bc

0,53

8

8

68,40

cd

0,45

68,96

bc

0,43

61,80

c

0,52

74,95

cd

0,77

9

14

67,71

d

0,48

68,80

c

0,47

59,97

d

0,63

73,49

de

0,81

10

3

65,57

e

1,06

66,78

d

0,99

59,63

d

1,05

72,01

e

1,30

12

4

64,65

e

1,09

65,14

d

0,96

58,21

d

1,38

67,70f

1,71

Do¤um mevsimi

‹lkbahar

16

68,01

b

0,50

68,97

b

0,49

62,86

c

0,54

74,74

b

0,74

Yaz

28

67,55

b

0,65

68,71

b

0,57

60,51

b

0,61

72,73

b

0,78

Sonbahar

13

69,53

a

0,35

70,05

a

0,34

62,89

a

0,41

77,28

a

0,60

K›fl

11

67,80

a

0,49

68,11

a

0,47

60,71

b

0,60

75,17

b

0,94

Ana yafl›

2

15

67,23

b

0,68

67,86

b

0,66

61,08

b

0,88

74,83

b

1,14

3

16

68,19

b

0,40

69,01

b

0,36

62,32

b

0,54

74,54

b

0,67

4

15

69,71

a

0,37

69,90

a

0,36

62,56

a

0,41

77,14

a

0,60

5

14

67,90

b

0,35

68,92

b

0,34

61,03

b

0,40

74,37

b

0,65

6

8

68,07

b

0,59

69,12

b

0,57

61,71

ab

0,56

74,01

b

0,85

Toplam

68

68,22

0,22

68,96

0,21

61,74

0,29

74,98

0,39

a, b, c, d, e: Ayn› sütunda farkl› harf tafl›yan grup ortalamalar› aras›ndaki farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).

---

Çevre faktörlerinin etkisi giderilmeden ham de¤erlerle

çizilen fiekil 2’de normal büyüme e¤risi incelendi¤inde

Kangallar›n Akbafllara göre daha h›zl› bir büyüme

gösterdi¤i görülmektedir. Bu grafik çiftlik hayvanlar› için

bildirilen ideal büyüme e¤rileri ile uyum içerisindedir (18). 

Bu araflt›rmada Kangal çoban köpeklerinde 12. ayda

tespit edilen cidago yüksekli¤i de¤eri, bu ›rk için

Türkiye’de bildirilen de¤erlerden (4-6,11) yüksek, di¤er

ülkelerdeki de¤erlerden (8-10,13) ise düflük

bulunmufltur. Akbafllar için 12. ay bulunan cidago

yüksekli¤i Nelson (1)’un bildirdi¤i de¤erden düflük

bulunmufltur. Araflt›rmalardaki bu farkl› sonuçlar

köpeklerin farkl› bak›m ve besleme flartlar›na maruz

kalmalar›ndan dolay› olmufl olabilir. Onikinci ayda Kangal

ve Akbafllar aras›nda cidago yüksekli¤i bak›m›ndan

Kangallar›n lehine yaklafl›k 5 cm’lik bir fark bulunmufltur. 

Bu çal›flmada Kangal çoban köpeklerinde 12. ay

itibariyle ölçülen sa¤r› yüksekli¤i ve gö¤üs çevresi baz›

araflt›r›c›lar›n (5,6,11) bildirdi¤i ölçülerden yüksek

ç›km›flt›r. Bu fark cidago yüksekli¤inde oldu¤u gibi farkl›

bak›m beslenme flartlar›ndan kaynaklanm›fl olabilir.

Araflt›rmada yukar›da bildirilen yafl dönemlerinde sa¤r›

yüksekli¤i ve gö¤üs çevresi ortalamalar› Kangal çoban

köpeklerinde Akbafl çoban köpeklerine oranla daha

yüksek bulunmufltur (P < 0,05).

Araflt›rmada, Kangallarda ölçülen 12 ay ortalama

beden uzunlu¤u K›rm›z› (4) ve Gönül (5)’ün bildirdi¤i

de¤erlerden düflük bulunmufltur. Bu çal›flmada kullan›lan

ölçüm metodu (14) ile di¤er araflt›r›c›lar›n kulland›¤›

metotlar›n farkl› olmas› ile farkl› kiflilerin ald›¤› ölçümler

bu duruma neden olabilir. Beden uzunlu¤u bak›m›ndan da

Kangal ve Akbafllar aras›ndaki fark Kangal çoban

köpekleri lehine gerçekleflmifltir (P < 0,05).

Sonuç olarak Kangal ve Akbafl çoban köpeklerinin

büyüme özellikleri aras›nda önemli farkl›l›klar›n oldu¤u

tespit edilmifltir. Bu sonuçlara göre vücut yap›s›

bak›m›ndan Akbafl çoban köpe¤inin Kangal çoban

köpe¤ine göre daha küçük yap›l› bir köpek oldu¤u

söylenebilir. Kangal ve Akbafl çoban köpekleri sürü

koruma özellikleri geliflmifl ve akraba ›rklar oldu¤u

yönünde tart›flmalar olsa da Akbafl ›rk›n›n evrimsel

geliflmede böyle bir de¤iflikli¤e u¤rad›¤› düflünülebilir.

Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri

1018

Kaynaklar

1.

Nelson, D.D.: A General Classification of the Native Dogs of

Turkey, Uluslararas› Türk Çoban Köpe¤i Sempozyumu, Konya,

1996.

2.

Green, J.S., Woodruff, R.A.: Livestock Guarding Dogs and

Predation Management: 19 Years of Effort by the U.S.

Department of Agriculture. Uluslararas› Türk Çoban Köpe¤i

Sempozyumu, Konya, 1996.

3.

Wilcox, B., Walkowicz, C.: The Atlas of the Dog Breeds of the

World. Fifth Edition. T.F.H. Publications, Neptune City, 1995.

4.

K›rm›z›, E.: Türk Çoban Köpe¤i ve Alman Çoban Köpe¤inin Döl

Verimi, Büyütülen Yavru Oran›, Büyüme ve Beden Ölçüleri

Yönünden Karfl›laflt›r›lmas›. ‹.Ü. Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.

Doktora Tezi, ‹stanbul, 1991.

5.

Gönül, N.: Gemlik Askeri Veteriner Okulu ve E¤itim Merkez

Komutanl›¤›’›nda Yetifltirilen Türk Çoban Köpe¤i ve Alman Çoban

Köpe¤inin Bafll›ca Morfolojik Özellikleri ile Bu Genotiplerin

Karfl›laflt›r›lmal› E¤itim Performanslar›. U.Ü. Sa¤l›k Bilimleri

Enstitüsü. Doktora Tezi, Bursa, 1996.

6.

Tepeli, C., Çetin, O.: Kangal Irk› Türk Çoban Köpeklerinde

Büyüme, Baz› Vücut Ölçüleri ve Döl Verimi Özelliklerinin

Belirlenmesi. I. Büyüme ve Baz› Vücut Ölçüleri. Vet. Bil. Derg.

2000; 16: 5-16.

7.

Palmer, J.: An Illustrated Guide to Dogs. Salamander Books Ltd,

London, 1981.

8.

Anatolian Dog Club: An Illustrated Breed Standard. The Anatolian

(Karabash) Dog Club, Wrexham, U.K., 1995.

9.

Anatolian Shepherd Dog Club of America: Anatolian Shepherd,

Livestock Guardian of Turkey. Anatolian Shepherd Dog Club of

America, Alpine, 1995.

10.

Ancona, G.: Sheep Dog. Lorthrop, Lee and Shepard Books, New

York, 1985.

11.

Özbeyaz, C.: Kangal Köpeklerinde Baz› Morfolojik Özellikler.

Lalahan Hay. Arafl. Enst. Derg. 1994; 34: 38-46.

12.

Y›ld›z, B., Y›lmaz, O., Serbest, A. K›rb›y›k, H.: Türk Çoban ve

Alman Kurt Köpeklerinin Bafl Ölçümleri Üzerinde Araflt›rma. U.Ü.

Vet. Fak. Derg. 1993; 1: 35-39.

13.

King, J.O.L.: An Introduction to Animal Husbandry. Blackwell

Scientific Publications, London, 1978.

14.

Ar›türk, E.: Genel Zootekni. A.Ü. Vet. Fak. Yay. 395: 13-18,

1983.

15.

Spira, R.H.: Canine Terminology. Howell Book House Inc, New

York, 1982. 

16.

Harvey, W.R.: Least Squares Analysis of Data Unequal Subclass

Numbers. Agricultural Research Service, United States

Department of Agriculture, ARS, 20-8, Iowa, 1960.

17.

Yalç›n B.C.: Baz› Çevre Faktörlerinin Verim Özelliklerinin

Üzerindeki Etkilerin ‹statiksel Eleminasyonu. ‹.Ü. Vet. Fak. Derg.

1975; 1: 82-102.

18.

Hafez E.S.E., Dyer L.A.: Animal Growth and Nutrition. Lea and

Febiger, Philadelphia, 1969.