Voleybol tarixi

KIRISH
Voleybol o'yini o'zining "ixtirosi"dan beri tez rivojlanmoqda. Bu voleybolchilar sonining ortib borayotganida va Xalqaro voleybol federatsiyasiga a'zo mamlakatlarning tobora ko'payib borayotganida namoyon bo'lmoqda. Ushbu oʻyin oʻzining keng tarqalganligi boʻyicha jahon sport arenasida etakchi oʻrinni egallaydi.
Voleybol o'yini nafaqat sport bilan shug'ullanish, balki dam olish uchun voleybolning o'yin sifatida rivojlanishi, voleybol o'yini dam olish, salomatlikni saqlash va faoliyatini tiklash vositasiga aylandi.
Oʻz maqolamda voleybolning jahonda va yurtimizda rivojlanishi, bu oʻyin qoidalari, uning texnikasi va taktikasi haqida soʻz yuritaman.

VOLEYBOL TARIXI
Rasmiy ravishda, voleybolning tug'ilgan sanasi 1895 yil deb hisoblanadi, o'shanda Helioka kollejining jismoniy tarbiya o'qituvchisi (Massachusets shtati, AQSh) Uilyam Morgan voleybol o'yinini ixtiro qilgan, so'ngra uning birinchi qoidalarini ishlab chiqqan. Bu rasmiy versiya, garchi boshqalar mavjud bo'lsa ham. Ba'zilar voleybolning ajdodini Springfilddan Amerikalik Halstead deb hisoblashga moyil, u 1866 yilda voleybol deb atagan "uchuvchi to'p" o'yinini targ'ib qila boshladi.
Keling, voleybol ajdodining rivojlanishini izlashga harakat qilaylik. Masalan, miloddan avvalgi 3-asr Rim xronikalarining xronikalari saqlanib qolgan. Ular toʻp musht bilan urilgan oʻyinni tasvirlaydi. 1500 yilda tarixchilar tasvirlagan qoidalar ham bizning davrimizga qadar saqlanib qolgan. O'sha paytda o'yin "faustball" deb nomlandi. Past tosh devor bilan ajratilgan 90x20 metr o'lchamdagi sudda 3-6 o'yinchidan iborat ikkita jamoa qatnashdi. Bir jamoaning oʻyinchilari toʻpni devor ustiga raqiblar tomoniga tepishga harakat qilishdi.
Keyinchalik Italiya faustbol Germaniya, Frantsiya, Shveytsariya, Avstriya, Daniya va boshqa Evropa mamlakatlarida mashhur bo'ldi. Vaqt o'tishi bilan sayt ham, qoidalar ham o'zgardi. Shunday qilib, sayt uzunligi 50 metrgacha qisqartirildi va devor o'rniga ustunlar orasiga cho'zilgan arqon paydo bo'ldi. Jamoa tarkibi ham qat'iy belgilab qo'yildi - 5 kishi. Toʻpni musht yoki qoʻl bilan arqon orqali toʻxtatib qoʻyildi va toʻpning uchta qoʻl tekkizishi allaqachon belgilab qoʻyilgan edi. Toʻpni arqon orqali va erdan bostirib chiqqandan soʻng sindirish imkoni boʻldi, ammo bu holatda bitta qoʻl tekkizishga ruxsat berildi. Oʻyin 15 daqiqalik ikki yarim finalda davom etdi. Ushbu sport o'yini ancha oldin paydo bo'lgan, ammo uning yoshi faqat XIX asrdan sanaladi, chunki voleybolning birinchi qoidalari 1897 yilda e'lon qilingan. Tabiiyki, endi ular asl nusxadan ancha farq qiladi, voleybol o'sib, takomillashmoqda.

Mamlakatimizda voleybol 1917 yilgi inqilobdan keyin keng tarqaldi.

1925 yilda Moskvadagi o'yinlar bo'limi tashabbusi bilan aktsiya yig'ildi. Unda mamlakatimizda o'yinning birinchi qoidalari qabul qilindi. Aynan shu yili voleybol bo'yicha birinchi rasmiy musobaqalar o'tkazildi. 1927 yildan boshlab Moskvaning yillik chempionati o'tkaziladi. Keyingi yillarda voleybol keng rivojlangan.
1928 yilda Moskvada SSSR chempionati bo'lib o'tdi. Bu chempionat 1-butun ittifoq spartakiadasi dasturiga kiritildi. Unda mamlakatning turli burchaklaridan kelgan jamoalar ishtirok etdi. Biroq yangi oʻyinning tez tarqalishi va mashhurligiga, jamoalar ushbu chempionatga olib kelgan bir qator yangi mahsulotlarga qaramay, voleybolchilarning sport bilan shugʻuliyati hamon past darajada edi.
Buyuk Vatan urushi voleybolning rivojlanishini jadallashtirdi. Ammo urush davrining ulkan qiyinchiliklariga qaramay, mamlakatdagi sport hayoti to'xtamadi. 1943-yilda Moskva chempionati o'tkazildi, 1944-yilda chempionat va voleybolda Moskva kubogi. 1945 yilda yana SSSR chempionati o'tkazildi. Mamlakat chempioni Moskvaning "Dinamo" (erkaklar) va "Lokomotiv" (ayollar) jamoalari edi. Ushbu musobaqalarda erkaklar jamoasi "Dinamo" (Moskva) himoya chiziqlarining o'zaro ta'sirini himoya qilish va olingan to'plarni yakunlashda keng qo'llandi. Hujumda ular to'r uzunligi bo'ylab butun joydan hujumkor zarbani tushirish uchun foydalandilar. O'yinning ushbu tashkiloti jamoaga SSSR chempioni unvonini olib keldi va voleybol taktikasini yanada rivojlantirishga turtki berdi.
1946-1947 yillarda o'tkazilgan milliy chempionatlar, shuningdek, sovet voleybolchilarining xalqaro maydonda muvaffaqiyatli ishtiroki SSSRda voleybolning yanada rivojlanishiga turtki bo'lib xizmat qildi. 1947 yilda Pragada bo'lib o'tgan Demokratik yoshlar xalqaro festivalida musobaqalarda ishtirok etgan sovet voleybolchilari birinchi o'rinni egalladi. Xuddi shu yili Xalqaro voleybol federatsiyasi (FIVB) tashkil etildi. Butun ittifoq voleybol boʻlimining ushbu tashkilotga aʼzo sifatidagi ishtirokidan soʻng (1948) SSSRning voleybolchilari barcha xalqaro musobaqalar ishtirokchisiga aylandilar.
1949 yilda sovet voleybolchilari erkaklar terma jamoasi birinchi rasmiy jahon chempionatida chempion unvonini qoʻlga kiritdi. Erkaklar va ayollardan iborat milliy terma jamoalarimiz ham Evropa chempionatida gʻolib boʻladi. Ular keyingi ikki yilda chempionlik unvonlarini tasdiqlashdi. 1952 yilning yozida Moskvada jahon chempionati boʻlib oʻtdi. Bu musobaqalarda sovet voleybolchilari va voleybolchilari jahonning eng kuchlisiga aylandi.
Voleybolning 1964 yilda Olimpiya o'yinlari dasturiga kiritilishi voleybolchilar o'yiniga qo'yiladigan talablarni sezilarli darajada oshirdi.