Yangin ve GÜvenlik sayi 172 1

---

YANGIN ve GÜVENLİK  SAYI 172

1

Metal Yangınları ve 

Söndürülmesi

Prof. Dr. Abdurrahman KILIÇ

İTÜ Makina Fakültesi

Metal yangınları D sınıfı yangınlardır. D sınıfı 

yangınlar; magnezyum, titanyum, zirkon-

yum,  sodyum,  lityum  ya  da  potasyum 

gibi  yanıcı  metallerde  meydana  gelen 

yangınlardır.  Metal  yangınları  boğarak 

söndürülür ve bunun için D tipi kimyasal 

kuru toz kullanılır. Bu sınıfın en sık kullanı-

lan söndürme maddesi, sodyum klorittir.  

Sodyum  klorür;  magnezyum,  sodyum, 

potasyum,  uranyum  ve  toz  alüminyum 

içeren  metal  yangınları  için  uygun 

söndürücüdür.  Toz  bakır  ve  grafit  esaslı 

tozlar;  metal  lityum  ve  lityum  alaşımları 

içeren  yangınlar  için  tercih  edilir.  Metal 

Yangınlarına su, köpük, ABC veya AB ve 

BC tipi kuru tozlar kullanılamaz, sadece D 

tipi kuru toz kullanılır.

Metaller diğer pek çok yanıcı katı mad-

deden  çok  farklı  değillerdir.  Katı  halde 

tutuşturulmaları  zor  olan  bazı  metaller 

ince levhalar, yongalar ya da partiküller 

halinde çok kolay şekilde tutuşabilir. Ayrı-

ca, toz halindeki pek çok metal patlayıcı 

özelliğe  sahiptir.  Aralarında  alüminyum, 

magnezyum, toryum, titanyum ve uran-

yum olmak üzere pek çok metal tozu çok 

şiddetli şekilde patlayabilir.  

 

1. Giriş

Yanıcı metal yangınlarını söndürmek ama-

cıyla  çok  farklı  söndürücüler  geliştirilmiştir 

ancak her hangi tek bir söndürücü bütün 

metal  yangınlarını  kontrol  edecek  ya 

da  söndürecek  diye  bir  kural  yoktur.  Her 

ne  kadar  bazı  söndürücüler  farklı  metal 

yangınlarında etkili olsalar da, çoğunlukla 

sadece tek bir metal türünü söndürmede 

faydalıdırlar. İlave olarak, bazı söndürücüler 

sadece kısmi kontrol sağlarlar ve gerçek bir 

söndürücü olarak sınıflandırılamazlar. Bazı 

söndürücülerin  kullanımı  ile  ilgili  bir  diğer 

konu  da;  metal  yangınını  kontrol  etmek 

ya da söndürmek için gerekli olan süredir. 

Çoğu  durumda,  gerekli  olan  söndürücü 

miktarı yanmakta olan metal miktarından 

daha fazla olmaktadır.

Pek  çok  yanan  metal,  günümüzde 

kullanılan  yangın  söndürme  maddeleri 

ile  şiddetli  tepkimeye  girdiği  için  metal 

yangınlarının söndürülmesi zor olmaktadır. 

Alüminyum,  magnezyum  ve  zirkonyum 

gibi  bazı  metallerin  reakitviteleri  çok 

yüksek olduğundan, azot içinde bile yan-

maya devam ederler. Buna ilave olarak, 

metaller çok yüksek sıcaklıklarda yanarlar 

ve sıcaklık 4500 °C’ye ulaşabilir[1]. 2500 

°C’de  su,  hidrojen  ve  hidrokside  ayrılır. 

Su,  yanan  metallere  uygulandığında, 

bu  ayrışmada  üretilen  hidrojen  yanma 

ve  patlama  tehlikesini  arttırır.    Bununla 

beraber  hidrokarbonların  yanma  süre-

cinde CO

2

’nin ayrılması sebebi ile sıcaklık 

sınırlanmakta ve alev sıcaklığı 2200 °C’nin 

altında kalabilmektedir. Bikarbonat esaslı 

kuru kimyasallar metal yangınlarına karşı 

etkisizlerdir zira metaller de bikarbonatların 

bir  dekompozisyon  ürünü  olan  CO

2

  ile 

reaksiyona girerler. Ancak, bazı metaller 

CO

2 

ortamı içinde yanarlar. 

Halojen  içeren  bileşikler  de  bazı  yanan 

metaller ile şiddetli tepkimeye girerler. Saf 

metal yangınları üzerinde halojen içeren 

söndürücülerin  kullanılması  tehlikelidir. 

Magnezyum  ya  da  titanyum  üzerinde 

halojenleştirilmiş  söndürücü  kullanılması 

durumunda oksijen ile reaksiyonda elde 

edilebilecek olandan daha fazla ısı orta-

ya çıkartabilir ve yanmayı hızlandırabilir. 

 

Alkali  metaller  olan  lityum,  sodyum, 

potasyum,  rubidyum  ve  sesyum,  su  ile 

şiddetli bir patlayıcı tepkimeye girer. Alkali 

metallerin erime noktası çok düşük olup 

28 °C ila 180°C arasında değişmektedir. 

Su  ile  temas  ettiklerinde  bu  metaller 

ekzotermik reaksiyona girerler ve bu da 

sıcaklığı  arttırarak  metalin  erimesine  ve 

reaksiyon için yüzeyin büyümesine sebep 

olur. Bu metaler atmosfere açık kaldıkla-

rında  kendiliğinden  tutuşabilmektedirler. 

Alkali  metaller  aynı  zamanda,  halojen-

ler  ile  ekzotermik  olarak  da  reaksiyona 

girerler.  Bu  sebeple,  halojenleştirilmiş 

hidrokarbonlar  alkali  metal  yangınlarını 

---

YANGIN ve GÜVENLİK  SAYI 172

2

söndürmek için kullanılamazlar. Alkali me-

tallerin halojenleştirilmiş hidrokarbonlar ile 

reaksiyonu, neredeyse su ile reaksiyonları 

kadar şiddetlidir. 

2. Magnezyum

Diğer  yanıcı  metallerde  olduğu  gibi, 

magnezyum  ve  magnezyum  alaşımlı 

yangınlar;  magnezyumun  yüksek  se-

viyedeki  reaktivitesi  normal  söndürme 

maddelerinin  kullanımını  engellemesi 

sebebiyle  ciddi  söndürme  problemleri 

gösterir.  Magnezyum  oksijen  ile  çok 

yüksek  reaksiyon  kapasitesine  ulaşır  ve 

oksijeni, oksijen içeren bileşiklerden ayırır. 

Magnezyum su ile tepkimeye girdiğinde, 

hidrojen ve magnezyum hidroksit meyda-

na getirir, magnezyumun yanma süreci 

hızlanırken hidrojen ayrışarak yangın için 

ilave yakıt sağlar ve hidrojen patlamaları 

oluşur. Bu reaksiyon,

görülmüştür. NFPA Handbook’ta suyun ti-

tanyum tozu üzerinde kullanılamayacağını 

ancak diğer titanyum yangınlarında dikkatli 

şekilde kullanılabileceğini belirtmektedir[3]. 

Hurda yığınları dışındaki yangınlar üzerinde 

hortum ile uygulanan suyun etkili olduğu 

görülmüştür  ancak  sıcak  ya  da  yanan 

titanyuma suyun uygulandığı diğer durum-

larda ciddi yaralanmalar raporlanmıştır[1]. 

Titanyum makina parçaları üzerinde yapı-

lan testler az miktarda titanyum üzerinde 

kaba  su  spreylemesinin  etkili  olduğunu 

göstermiştir. Ancak bunlarda yanan titan-

yum  miktarı,  kullanılan  su  miktarı  ya  da 

suyun  uygulanma  oranı  belirtilmemiştir. 

Titanyumun Üretimi, İşlenmesi, Elleçlenmesi 

ve Depolanması Standardı NFPA 481 [4] 

söndürücü madde olarak su bazlı söndü-

rücülerin kullanımını tavsiye etmemektedir. 

Temel  olarak  titanyum  depolanması  ve 

elleçlenmesi için kullanılan ve yanmaya 

dirençli malzemeden yapılmış binalarda 

veya bina kısımlarında, titanyum dışındaki 

yanıcı  maddelerin  titanyumdan  daha 

şiddetli tehlike göstermemesi durumunda, 

otomatik yağmurlama sistemi ile koruma-

ya izin verilmemektedir. Karbon dioksit de 

titanyum ile reaksiyona girer. 

4. Metal Yangınlara Müdahale

Yanıcı  metal  yangınlarında  söndürücü 

madde olarak kuru kum, kuru soda külü, 

kuru sodyum klorid ve  D sınıfı söndürücü 

kullanılır. Ters etkileri ya da etkin olmama-

ları sebebiyle su, köpükler, halojenli sön-

dürücüler, karbon dioksit, azot (demir, çe-

şeklinde verilmektedir. Köpükler %90’dan 

fazla su  içerdikleri  için,  yanan  magnez-

yumun  söndürülmesinde  etkili  değildir. 

Kapalı bir alanda, mevcut oksijen mag-

nezyum  nitrit  meydana  getirmek  ama-

cıyla azot ile birleştirilerek kullanıldığı için, 

magnezyum  havayı  yakmaya  devam 

eder.  Karbon  dioksit  de  magnezyumla 

reaksiyona girerek magnezyum oksit ve 

karbon monoksit üretir. Bu reaksiyonlar şu 

şekilde tanımlanmıştır:

kesinlikle yasaklamakta ve sadece, eğer 

diğer yanıcı malzemeler de mevcut ise, 

ağır ya da hafif magnezyum dökümleri 

depolamak için kullanılan binalarda yağ-

murlama sistemlerinin kullanımına izin ver-

mektedir. Tehlikeli Kimyasal Veri Standardı 

NFPA 49 [8]  magnezyum yangınlarında 

karbondioksit, halojenleştirilmiş söndürme 

maddeleri,  su  ve  köpüğün  kullanılma-

sını  tavsiye  etmemektedir.  Magnezyum 

yangınlarının söndürülme yöntemi büyük 

oranda malzemenin formuna bağlıdır. 

NFPA Handbook’ta [2] yanan yongaların 

ve ufak parçaların uygun bir kuru söndür-

me maddesi kullanmak suretiyle boğarak 

ya  da  soğutarak  söndürülmesini  öner-

mektedir. Magnezyum tozu olan yerlerde, 

özellikle basınçlı söndürücülerle toz bulutu 

oluşmamasına özen gösterilmelidir çünkü 

basınçlı  püskürtme  toz  patlamasına  yol 

açabilir. Eğer çevredeki yanıcı maddeler 

uzaklaştırılırsa ve magnezyum miktarı az 

ise magnezyumun kendi kendine yanıp 

sönmesi en iyisidir. 

3. Titanyum

Titanyum  da,  oksijen  ve  azot  ile  yüksek 

oranda reaksiyona girer. İlave olarak, titan-

yumun oksitleri erimiş metal içinde kolayca 

çözülür. Bu sebeple, ısınmış titanyum sön-

dürme maddesini kolayca azaltır ve koru-

yucu bir oksit filmin olmaması erimiş metal 

üzerinde  sürekli  olarak  reaktif  bir  yüzeyin 

oluşmasına  yol  açar.  Her  ne  kadar  bazı 

durumlarda su başarılı bir şekilde kullanılmış 

olsa da, çoğu durumda şiddetli reaksiyon 

Elde  taşınabilir  söndürücüler  ve  az  mik-

tarda uygulanan söndürücü su bir mag-

nezyum yangınını şiddetle hızlandıracaktır.  

Katı ve Toz Magnezyumun Depolanması, 

Taşınması  ve  İşlenmesi  Standardı  NFPA 

480’de [5] söndürücü olarak suyun kulla-

nılmasını tavsiye etmemektedir. Bu stan-

dart  erimiş  magnezyumun  üretildiği  ya 

da elleçlendiği yerlerde, ısı üreteçlerinin 

bulunduğu  ya  da  magnezyum  yonga 

veya  tozlarının  üretildiği  ve  elleçlendiği 

yerlerde  otomatik  yağmurlama  sistem-

lerinin  kullanımına  izin  vermemektedir. 

Bu standart magnezyum tozunun depo-

lanmış  olabileceği  binalarda  otomatik 

yağmurlama  sistemlerinin  kullanımını 

---

YANGIN ve GÜVENLİK  SAYI 172

3

lik ve lityum hariç alkali metaller üzerinde 

uygulanabilir), ABC veya BC kuru kimyasal 

söndürücüler yanıcı metal yangınlarında 

söndürücü  olarak  kullanılmazlar.  Erimiş 

yanıcı metaller ile temas halinde olan su 

buhar  oluşturur,  hidrojen  patlamalarına 

ve reaksiyonlarına yol açar.

D  Sınıfı  yanıcı  metal  yangınlarının  söndü-

rülmesinde,  yanan  malzemenin  özellikleri 

iyi bilinmelidir.  Yangına dahil olan ürünler 

için malzeme güvenlik veri şemaları temin 

edilmeli ve varsa, ürün ve tehlikeleri ile ilgili 

bilgi  sahibi  kişiler  ile  temasa  geçilmelidir. 

Yangının  güvenli  bir  şekilde  izole  edilip 

kendi  kendine  sönmeye  bırakılıp  bırakıla-

mayacağı  belirlenmeli,  uygun  tedbirlerin 

alınması durumunda yangına dahil olma-

yan çevredeki ürünler hortum ile su uygu-

lanarak  korunmalıdır.  Bu  noktada  hortum 

akıntılarından herhangi bir sızıntının yanan 

malzeme ile temas etmemesine çok dikkat 

edilmelidir.  Eğer  yangın  bir  toz  toplama 

sistemi  gibi  kapalı  bir  konteyner  içinde 

meydana gelirse, argon ya da helyum (ya 

da alkali metaller için azot) yangının kontrol 

edilmesinde  etkili  olabilir.  Burada,  uygun 

bir  uygulama  sistemi  olması  ve  personel 

güvenliği  dikkate  alınmak  şartı  ile  yangın 

üzerine bir yangın battaniyesi ile kapatılabilir.  

Küçük ve yeni başlamış yangınların D sınıfı 

söndürme maddeleri, kuru kum kullanılarak 

kontrol altına alınabilir. Yanıcı metal tozları ve 

yongalarını içeren yangınlarda çok dikkatli 

olunmalıdır. Yangın büyükse söndürülmesi 

mümkün olmayabilir. En iyi yaklaşım eğer 

güvenli  bir  şekilde  yapılabilecekse  ma-

teryal mümkün olduğunca izole edilmeli, 

personeli tehlikeye sokmamak ve çevreye 

hasarı en aza indirmek için yangının kendi 

kendine  sönmesine  izin  verilmelidir.  Yan-

gının  taşınabilir  söndürücüler  veya  diğer 

kuru söndürme maddeleri ile kontrol altına 

alınabilmesi şartı ile eğitimli çalışanların yeni 

başlamış yangınlarla mücadele etmelerine 

izin verilir. Başlangıç aşamasının ötesindeki 

yanıcı metal yangınlarına sadece özel eği-

timli itfaiye personeli müdahale etmelidir. Bir 

yanıcı  metal  yangınında  görevlendirilmiş 

bütün yangın söndürme personeli uygun 

koruyucu kıyafet giymeli, solunum cihazı ve 

uygun göz koruma ekipmanı kullanmalıdır. 

Bir  yonga  ya  da  toz  kompartımanında 

yangın  meydana  gelmesi  durumunda, 

yangın söndürülünceye ve materyal oda 

sıcaklığına  soğutuluncaya  kadar,  yanıcı 

metallerin  yangın  yönleri  konusunda  bilgi 

sahibi kişiler haricinde kişilere  izin verilme-

melidir. Yangın söndürüldükten sonra ve bir 

tabaka oluşturulduktan sonra, artıklar oda 

sıcaklığına soğuyuncaya kadar bu tabaka-

ya dokunulmamalıdır. Materyal soğuduktan 

ve sıcak noktaların olmadığı belirlendikten 

sonra,  üzeri  kaplanmış  malzeme  dikkatli 

şekilde atılmak üzere kapalı konteynerlerde 

taşınmalıdır.

5.  Sonuç

 

Yeni  başlamış  bir  metal  yangına  kuru 

kum, ya da yanan metal ile reaksiyona 

girmeyecek kuru malzeme, ya da üretici 

talimatlarına  uygun  şekilde  listelenmiş 

bir D sınıfı söndürme tozu ile müdahale 

edilmelidir. Su, köpükler, halojenli söndü-

rücüler, karbondioksit, ABC veya BC kuru 

kimyasal söndürücüler kullanılmamalıdır. 

Sadece listelenmiş ve onaylanmış D sınıfı 

söndürücüler  ile yanıcı metal yangınlarını 

söndürmede etkili oldukları test edilmiş ve 

kanıtlanmış  söndürücüler  kullanılmalıdır. 

Yanıcı metal tozu yangınını yaymamak toz 

bulutu meydana getirmemek için basınçlı 

söndürme maddesi uygulanmamalıdır.

Kaynaklar 

1.  Madrzykowski, Daniel, David W. Stroup; 

“Demonstration  Of  Biodegradable, 

Environmentally  Safe,  Non-Toxic  Fire 

Suppression Liquids”, NISTIR 6191, 1998.

2.  Christman, T.;”Metals”, Fire Protection 

Handbook, Twentieth Edition , Section 

6, Chapter 9, pp. 152, National Fire 

Protection Association, NFPA, 2008.

3.  Schwab,  Richard,  F.  ;  “Dusts”,  Fire 

Protection  Handbook,  Section  6, 

Chapter 8, p. 141, Twentieth Edition, 

National Fire Protection Association, 

NFPA, 2008.

4.  NFPA 481 Standard for the Producti-

on, Processing, Handling and Storage 

of Titanium, National Fire Protection 

Association, NFPA, 2000.

5.  NFPA 480 Standard for the Storage, 

Handling, and Processing of Magne-

sium Solids and Powders, National Fire 

Protection Association, NFPA, 1998

6.  Fond Du Lac, Fire Department Sug-

gested  Operating  Guideline,  Class 

D  Combustible  Metals,  Section  4, 

pp.1-4, 2010.

7.  Sharma, T. P., Lai, B.B., and Singh, J., 

Metal Fire Extinguishment, Fire Tech-

nology, Vol. 23, pp 205-229, 1987.

8.  NFPA 49 Hazardous Chemical Data, 

National Fire Protection Association, 

NFPA, 1994.