" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
də mövcud olmuşdur. Hansı ki, bu mağarada əcdadları yad edilirdi və onların ruhuna qurban kəsilirdi. Bu mağarada onların müqəddəs tutduqları əcdadlarının qəbirləri olan qəbristanlıq da mövcud olmuşdur. 1970- ci ildə R.B.Göyüşov tərəfindən tədqiq edilmiş bir mağara Dağlıq Qarabağda Xaçınçay sahilində, Bozdağın şimalındakı qayada yerləşir. Mağara 300 m hündürlüyü olan qayalıqda idi. Uzunluğu 8 m, eni 3,5 m, hündürlüyü isə 4,7 m-dir. Mağaranın qərb tərəfində qurban kəsmək üçün meydança yerləşir. Bu meydançadan aşağıdakı ərazi qəbristanlıq idi. Bu mağara haqda əfsanə var ki, Koroğlu məşhur Qıratını burada saxlayırmış. İndi isə əski türk inamlarının əski alban inamları ilə müqayisəli təhlilinə nəzər yetirək. Alban tarixçisi Musa Kalankatuklu yazır: «Türklər Tanrı-xan adlı göy allahına, Kuar adlı ildırım ilahəsinə tapınırdılar. Tanrı-xan allahlarına at qurban kəsirdilər. Onlar oda, suya sitayiş edir, qurbanlar gətirirdilər. Bundan əlavə Aya, naməlum yollar ilahəsinə, gözlərinə təəccüblü görünən bütün məxluqata sitayiş edirdilər». Bu məlumatı qədim türklər haqqında tədqiqat aparan görkəmli türkoloq L.Qumilyovun əski türk dini haqqında aşağıda yazdıqları ilə müqayisə edək: «Veyşu» turkyut dini ayinləri haqda aşağıdakıları göstərir. Turkyutlar hər il əyanlarla birlikdə əcdadlarının mağarasına qurban gətirirdilər. Ayın beşinci bədrinin orta dekadasında hamını bir yerə yığır və çay yaxınlığında göy ruhuna qurban kəsirdilər. Duqində 500m qərbdə hündür dağ var. Həmin dağın zirvəsində nə ağac, nə də ot bitir. O, Bodın-İnli adlanır. Tərcümədə bu «ölkənin hami ruhu» deməkdir. Yuxarıda türk inamları haqda yazılanları belə ümumiləşdirmək olar. Qədim türklər Göy tanrısına, dağ kultuna, əcdad kultunu müqəddəsləşdirmək üçün mağara inamına, yer-su, günəş, ay, kultuna tapınmışlar. Qədim türklərdə əsas panteonlardan əlavə hər bir türk tayfasının kiçik allahlar kultu da mövcud idi. L.Qumilyov yazmışdır: «Hər bir türk tayfası ümumxalq ali ilahi qüvvəsi, işıq və səma ilahisi ilə birlikdə öz havadarına, kiçik tayfa allahlarına da məxsusdur». Göründüyü kimi, türk inamları yuxarıda albanların inamları haqda verilən məlumatla demək olar ki, eyniyyət təşkil edir. Qədim albanlarda dünya ağacına inam da əsas yerlərdən birini tuturdu. Bu barədə R.B.Göyüşov yazırdı: «Albanların ən çox müqəddəs saydığı təbiət kultlarından biri də müqəddəs ağaclar idi. Onlar ən çox böyük, uca palıd ağacına tapınırdılar». Tədqiqatçı N.Rzayev yazır: «Məlumdur ki, quşlar, ağaclar, ceyranlar, günəş və ay albanlar tərəfindən müqəddəsləşdirilmiş və onlara sitayiş edilmişdir». Albanlarda da türklərdə olduğu kimi ki çik allahlar kultu vardı. İ.P.Petruşevski Qarabağ materialları əsasında bu barədə yazırdı: «Albaniyada baş allahlardan başqa b.e. I əsrində kiçik allahlar kultu da mövcud idi». Bu fikir Z.İ.Yampolskinin bir mülahizəsi ilə təsdiqlənir: «Xristianlıq və zərdüştilikdən də qabaq albanlar təbiət qüvvələrinə tapınırdılar». Z.İ.Yampolskinin Qədim Azərbaycan ərazisində yerləşən pirlər və müqəddəs yerlər haqda məlumatı və onları müsəlman alban və digər türklərin, həm də qriqoryan albanların ziyarət etməsi və etdikləri ayinlərdəki oxşarlıqlar haqdakı məlumatı da bu baxımdan qiymətli mənbələrdəndir. R.Göyüşovun və N.Rzayevin albanların dünya ağacına inamı haqda fikirləri Alban tarixçisi Musa Kalankatuklunun «Alban tarixi» kitabında da öz əksini tapmışdır: «Cavanşir çoxlu qüdrət qazanmışdır. Bunun üçün o, həyatverici ağaca borclu idi. Çünki bu ağac və hər şeyi bilən Atanın mərhəməti onun adını bütün dünyada məhşur etmişdir». Bildiyimiz kimi dünya ağacına inam digər türk tayfalarında da ən müqəddəs inamlarından sayılırdı. Maraqlı burasındadır ki, albanlarda olduğu kimi onlarda da bu ağac palıd ağacı idi. «Alban tarixi» kitabında qeyd olunur: «Yepiskop İsrailin əmri ilə Tanrı-xanın adı ilə bağlanmış hündür və bol yarpaqlı palıd ağaclarının ən böyüyünü kəsdilər. Türklər bu ağaca at qurban kəsir, onun qanını yarpaqlara çiləyir, kəlləsini və dərisini isə ağacın budaqlarına asırdılar. Bu palıd ağacı başqa ağacların anası sayılırdı və bu ağaca hunlar ölkəsində çoxları, o cümlədən knyaz özü və əyanları belə sitayiş edirdilər». Onu da qeyd etmək istəyirik ki, bu cür qurbankəsmə adəti albanlarda da mövcud olmuşdur. Albanşünas alim T.M.Məmmədov yazmışdır: «Albanlarda qurban kəsmə aşağıdakı kimi olurdu: heyvanların dərisini boğazından çıxarır, həmin dərinin içərisinə saman doldurub uca və çoxlu budağı olan ağacdan asırdılar». Maraqlıdır ki, «Kitabi-Dədə Qorqud» eposunda da Qazan xanın oğlu Uruz, ən ağır anında «ağacla söyləşmək» üçün yağıdan aman istəyir: Ərin də, arvadın da qorxusu ağac, Başını tutub buraxsam, başsız ağacsan. Dibini tut ub buraxsam, dibsiz ağacsan, Məni səndən asarlar, götürmə ağac, Götürsən igidliyim səni tutsun ağac. Təpəgözü Basatın öldürdüyü boyda Təpəgöz Basatın kimliyini xəbər alanda Basat deyir: Anam adını soruşsan, Qaba-ağacdır, Atam adını soruşsan, Xaqan Aslandır, Mənim adımı soruşsan, Aruz oğlu Basatdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|