=============================================
Şurəddin Məmmədli * Gürcüstan Azərbayvanlıları * s. 5
adı Vostanşəhər vəya Bostanşəhər kimi anılır. Rustavi adı
Sulxan-Saba Orbelianiyə görə, ərəb sözüdür, güney deməkdir,
Tbilisinin güneyində yerləşik olduğu səbəbiylə belə adlandırıla
bilərdi. 1944-cü ildən etibarən metallurgiya nəhənginin
tikilişilə bağlı dirçəldilib, çağdaş şəhərə çevrilib, 1948-ci ildən
şəhər statusu daşıyır. Burada azərbaycanlıların sayı: 1979’da
7.443 nəfər (5,7%), 1989’da 11.576 (7,3%), 2002’də 14.993
nəfər (4,3%). 7, 12 saylı məktəblərdə Azərbaycan bölmələri
var. Məşhurları: ictimaiyyətçilər Xələddin, Bəhram İsayev, şair
Tapdıq Yolçu vb.
=============================================
Şurəddin Məmmədli * Gürcüstan Azərbayvanlıları * s. 6
KVEMO (aşağı) KARTLİ DİYARINDA. – Ölkənin
gündoğar qismindədir. Qədim dövrlərdə buranın adı tarixi
məxəzlərdə Bördüzü, Qurdbasar çölü, orta əsrlərdə Borçalı
xanlığı,
sultanlığı, məzrəsi (qə-
zası)
şəklində
qeyd
olunur.
İndi
Kvemo
(aşağı) Kartli adıyla diyar
inzibati vahididir. İdarəsi
Rustavi
şəhərindədir.
Ərazisindən Kür, Xram,
Alget, Debed (Dəvədöy),
Maşaver və başqa çaylar
axır, Tbilisi–Bakı, Tbilisi–İrəvan magistral avtomobil yolları,
Tbilisi–Bakı, Tbilisi–İrəvan dəmiryolları keçir. Hüdudları:
şərqdən Saqareco rayonu və Azərbaycan Respublikası;
cənubdan Azərbaycan və Ermənistan; qərbdən Ninosminda
rayonu;
şimaldan
Msxeta,
Qori,
Borjom
rayonları.
Soydaşlarımızın daha çox, yığcam yaşadıqları Marneuli,
Qardaban, Bolnis, Dmanis, Tetricğaro, Zalqa rayonlarını əhatə
edir. Diyarın ərazisi: 6,5 min kv. km. Diyarın əhalisi: 2002’də
497.530 nəfər, o cümlədən azərbaycanlılar 224.606 nəfər
(45,1%). Diyarın kənd əhalisinin 62,5 faizi azərbaycanlılar,
28,4 faizi gürcülər, qalanı ermənilər, yunanlar, ruslar və
başqa millətlərin nümayəndələridir. Diyarın 348 kəndindən
147-sində elliklə soydaşlarımız məskundurlar. 2006'da diyarda
148 azərbaycandilli məktəbdə 28.743 şagird, 3332 müəllim
olub.
=============================================
Şurəddin Məmmədli * Gürcüstan Azərbayvanlıları * s. 7
BOLNİSİ RAYONUNDA – Ölkənin cənub-şərqində. 1917-
ci iləcən Tiflis quberniyasının
Borçalı qəzasına, 1929 ilədək
Gürcüstan SSR-in Lüksemburq
rayonuna
daxil
olmuş,
1929'dan Lüksemburq rayonu
statusu almışdı, 1947'dən Bol-
nisi rayonu adlanır. 1963–66
illərdə
Marneuli,
Dmanisi
rayonlarını da əhatələmişdi,
1966
ildə
indiki
sınırlar
daxilində
Bolnisi
rayonuna
çevrilib. Hüdudları: cənubda
Ermənistan, qərbdə Dmanisi
rayonu, şərqdə və cənub-
şərqdə
Marneuli
rayonu,
şimalda Tetricğaro rayonu. Ərazisindən Xram, Maşaver çayları
axır, avtomobil yolu, dəmiryolu keçir. Ərazisi: 804 kv. km., o
cümlədən kənd təsərrüfatına yararlı 390 kv. km. Təməl qazıntı
zənginliyi
barit,
tuf,
Madneulə
polimetal
yatağıdır.
İqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı, o cümlədən
üzümçülük, tərəvəzçilik, faraş kartofçuluq, heyvandarlıq təşkil
edir. Əhalisi: 1989'da 67.400 nəfər, 2002'də 74.301 nəfər
(hər kv. km.-ə 92,4 nəfər; ölkə əhalisinin 1,7 faizi). Mərkəzi:
Bolnisi şəhəri. Soydaşlarımız 1979'da 45.914 nəfər (66,9%),
1989'da 53.808 (66%), 2002'də 49.026 nəfər (kənd əhalisinin
85%-i), 2006'da 51600 nəfər. Rayon qəzeti (1990'a qədər
"Qələbə bayrağı", indi "Bolnisi") Azərbaycan dilində də nəşr
olunur. 1 şəhər, 2 qəsəbə, 11 kənd məclisi, 45 kənd var. 37
kəndin əhalisi elliklə azərbaycanlılardır. Soydaşlarımız Kvemo-
Bolnisi (Kəpənəkçi), Faxralı, Saraclı, Arıxlı, Darbaz, Qoçulu,
=============================================
Şurəddin Məmmədli * Gürcüstan Azərbayvanlıları * s. 8
Abdallı, Daşdıoğullar, Dəmirli, Güləver, Qoşakilsə, Mığırlı,
Musoprian, Müşevən, Qaradaş, Qaratikan, Hasanxocalı,
İmirhəsən, Kolagir, Əsmələr, Molla-Əhmədli, Bala Muğanlı,
Bərtəkər, Cəfərli, İncəoğlu, Şəmşiöyü, Sisqala (Saalıoğlu),
Sarallar, Zol-Göyəc, Kipircik, Ağalar, Şahbuzlu kəndlərində ta-
mamilə, Qazret, Tamaris qəsəbələrində, Arakol, Akaurt,
Sənəb, Poladaur kəndlərində gürcülərlə bərabər yaşayırlar.
1990-cı illərdə azərbaycanlı kənd toponimləri başqa adlarla
əvəzlənməyə cəhd göstərilib, o cümlədən: Abdallı – Cavşa-
niani (Cavşanlı), Arakel – Zezvnar, Arıxlı – Naxidur (Anaxatır),
Bala Muğanlı – Parizi (Pəhriz), Cəfərli – Samtredo,
Daşdıoğullar – Muxran, Dəmirli – Xaxalacvar, Əsmələr –
Mcğnet, Faxralı – Talaver, Yuxarı Güləver – Cipor, Aşağı
Güləver
–
Qeta
(Gədi),
Hasanxocalı
–
Xidisqğuri
(Körpüqulağı), İmirhəsən – Savanet, İncəoğlu – Zemo-Bolnis,
Kolagir – Surtav, Qaradaş – İcri, Qoçulu – Capala, Qoşaisə –
Arkevani, Mığırlı – Vanat, Molla-Əhmədli – Xataveti,
Babakişilər (Musaprian) – Potsxveriani, Sarallar – Zvaret,
Saraçlı – Mamxut, Sisqala – Creş. 39 Azərbaycan məktəbi, o
cümlədən 13 orta, 14 təməl, 2 elementar, 10-u ibtidai məktəb
və 5830 nəfər azərbaycanlı şagird, 799 nəfər azərbaycanlı
müəllim olub.
BOLNİSİ ŞƏHƏRİNDƏ. – Maşaver çayının sol sahilində,
Tbilisidən 63 km cənub-qərbdə, Tapan dağının güneyindədir.
Yekaterinenfeld, sonra Lüksemburq, 1943-cü ildə almanlar
buradan sürgün ediləndən sonra Bolnisi adlanıb. 1967-ci
ildən şəhərdir. Buradan soydaşlarımız (742 ailə) 1990–1991-ci
illərdə qovulmuşlar. İndi az sayda (cəmi 2 ailə) azərbaycanlı
var.
ABDALLI kəndi – Maşaver çayının sol sahilində, rayon
mərkəzindən 11 km günbatarda, avtomobil yolunun