U`tir. U`tir awιz eki so`ylewde qιsqa pauza (irkilis) menen aytιladι. Ol sintaksislik xιzmeti jag`ιnan bo`liwshi irkilis belgisinin` toparιna kiredi. U`tir ko`pshilik jag`dayda jay ga`plerdegi birgelikli ag`zalardι bir-birinen bo`lip ko`rsetiwshi xιzmetti atqaradι.
U`tir jay ga`plerde to`mendegi jag`daylarda qoyιladι:
1. U`tir sanaw intonatsiyasι menen aytιlg`an da`nekersiz birgelikli ag`zalardιn` arasιna qoyιladι: Qιzιm ju`da` miynet su`ygish, g`ayratlι, hu`jdanlι, anasιnday arnamιslι. Anna da`riyamιz A`miw atιn alg`ang`a deyin Oks, Oksus, Okuz, Sayhun atlarι menen atalιp keldi. Ha`r bir a`wlad da`ryanιn` dan`qι-qu`direti haqqιnda qosιq, sazlar, da`stanlar, an`ιzlar do`retken.
2. Eki qatarlι birgelikli ag`zalardιn` arasιn menen, ha`m, ja`ne qusag`an da`nekerler baylanιstιrιp kelse u`tir qoyιlmaydι. Al da`nekerler birgelikli ag`zalardιn` ha`rbiri menen qaytalanιp kelse, birgelikli ag`zalardιn` arasι u`tir arqalι bo`inip jazιladι:
Olardιn` ishinde qa`lender menen qaraman da bar edi. Ιrιsqul biy ha`m ashιwlι, ha`m quwanιshlι so`yledi. Suwg`a salg`an na`rete de, kergen aw da, tartqan jιlιm da sιg`asιp balιqqa tolg`an.
3. Ga`ptin` ayrιmlang`an ag`zalarι, kiris, qaratpa ag`zalar ga`ptin` tiykarg`ι bo`leginen u`tir arqalι bo`linip jazιladι. Mιsalι: Biz, jaslar, ullι iste de, kishi iste de xalιq penen ma`sla`ha`tlesip isleymiz. Mιltιg`ιmdι arqalap, Qarateren`ge jetip bardιm. Subanqul, sen qalay qaraysan`, bizler baxιtlι bolar maekenbiz. Bunnan artιq baxιttιn` keregi joq, Tolg`anay. Diyqannιn` baxιtι- diyxanshιlιqta,- deydi ol. Demek, paxta egemiz. Isti qιzdιrmasan`, a`lbette, to`gindi az to`gesen`, Paleke.
& Qos noqat.
Qos noqat ga`p ishinde qoyιlatug`ιn irkilis belgilerinin` toparιna kiredi. Qos noqat jay ga`plerde de, qospa ga`plerde qollanιladι.
Bul belgi jay ga`plerde to`mendegi jag`daylarda qoyιladι:
Dostları ilə paylaş: |
