441
Qəzən fər Musaboyov və baĢqa azərbaycanlı bolĢeviklər, hə mçinin A.Mikoyan da "Üçüncü Ġnternasional" adlı zirehli
qatarda olmuĢlar. Əmə liyyatm son dərəcə mə xfiliyi, A.Mikoyanın rəhbərliy i a ltında türk dilini, mə iĢətini, hə mçin in yerli
Ģəraiti bilən qrupun bələdçiliyi, A zərbaycanın əsas hərbi qüvvələrinin Moskvanın sifariĢi ilə Azərbaycan Xalq
Cü mhuriyyətinə qarĢı Qarabağda qiyam qald ırmıĢ erməni-daĢnak silahh quldur dəstələrinə qarĢı qərb sərhədlərində olması
Ye fre movun hərbi hissəsinin uğurunu təmin etdi və bu Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin süqutunda əsas rol oynadı [bax,
həmç inin Aprel işğalı (1920), Bak ı əməliyyatı (1920)]. Onun bu "xid məti" sovet hökuməti tərəfindən yüksək
qiymətləndirilmiĢ, Qınnızı Bayraq ordeni, hə mçinin Azərbaycan SSR-in Qırmızı Bayraq ordeni (2 dəfə) ilə təlt if o lun muĢdur.
"RəĢadotli" yürüĢlə Ba kını a ldığ ına görə Yefre mova bir ay sonra Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi tərəfindən dəstəyinə xatirə
yazısı həkk olun muĢ, üzəri q iymətli daĢlarla bəzədilmiĢ qılınc hədiyyə verilmiĢdi.
Yefremovun ko mandanlığı ilə zirehli qatarlar dəstəsi Gəncə üsyanının (1920) yatırılmasında da iĢtirak etmiĢdi.
Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 cilddə c.5, B., 2001; Əhmədova F„ Nəriman Nərimanov - ideal və gerçəklik, B., 1998
.
YELĠZAVETPOL, Ye l is a v e t p o l - Azərbaycanın qədim Ģəhəri Gəncənin 1804-1918 illərdə adı. Qədim Gən-
cəyə "Yelizavetpol" adı Rusiya iĢğalçıları tərəfindən verilmiĢdir. Tarixi qaynaqlardan məlu mdur ki, 1803 il noyabrın 20-də
general P.D.Sisianovun baĢçılığı ilə Rusiya qoĢunu Gəncəyə hücum etmiĢdi. P.D.Sisianovun təslim o lmaq tələb lərini
dəfələrlə rədd edən Gəncə xa m Cavad xan qalaya çəkilərə k, u zun müddət çar qoĢunlarına Ģiddətli müqavimət göstərmiĢdi.
1804 il yanvarın 3-də Cavad xan döyüĢdə Ģəhid oldu, rus qoĢunları Gəncə qalasını tutdu. Gəncə xanlığı ləğv edilərək,
ərazisi Rusiyaya qatıldı. " Gəncə" sözü, Gəncənin qəhrəmanlığı A zərbaycan xalqının müstəmləkəçilərə qarĢı mübarizə
rə mzinə çevrild i. Odur ki, iĢğalçıla r bu adı Azərbaycan xalq ının yaddaĢından silib çıxa rt maq qərarına gəldilə r.
P.D.Sisianovun təklifı ilə Gəncə Ģəhərinin adı imperator I Ale ksandrın arvadı Yelizavetanın "Ģərəfmə" Yelizavetpol
adlandırıldı. " Gəncə" adının dilə gətirilməsin in qadağan olunması haqqında fərman verildi. Bu qaydanı pozanlar bir qızıl
manat cərimə verməli idilər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin 1918 il 30 iyul tarixli qəran ilə Gəncə Ģəhərinin
tarixi adı yenidən özünə qaytarıldı (bax, həmçinin Gəncə şəhərinin adının bərpası barədə qərar).
YELĠZAVETPOL QUBERNĠYAS I A zərbaycanda in zibati-ərazi vahidi. Qafqaz və Zaqafqaziya d iyarın ın idarə-
sinin dəyiĢdirilməsi haqqında 1867 il 9 dekabr tarixli çar fərman ına əsasən yaradılmıĢdı. Mə rkə zi Ye lizavetpol (Gəncə)
Ģəhəri idi (bax Gəncə quberniyası).
YENĠ B AYAZĠD QƏZAS I, Novobayazet q ə z a s ı -İrəvan quberniyası tərkibində inzibati-ə ra zi vahid i, tarixi
Göycə mahalı. Rusiya müstəmləkəçilərinin Türkiyənin Bayazid vilayətindən Göycəyə köçürüb gətirdikləri ermənilər onu
"Nor Bayazid" (Yeni Bayazid) adlandırmıĢlar. Rusiya iĢğalından sonra müstəmləkəçilər tərəfındən məhz bu ad
rəsmiləĢdirilmiĢdi. 1849 ildə lrəvan quberniyası təĢkil edildikdə onun tərkibində qəzaya çevrilmiĢdi. Ġ.ġopenin 1829-32
illərdə apardığ ı ka mera l təsvirə görə, Ġrəvan əyalətin in Göycə mahalında 59 kənd qeydə alınmıĢdı. Ça r Rusiyası tərəfındən
ermənilərin köçürülüb gətirilməsi ərəfəsində burada 999 a zərbaycanlı a iləsi [ya xud 5607 nəfər (3164 kiĢi, 2443 qadın)],
comi 15 e rməni ailəsi [ya xud 90 nəfər (52 kiĢi, 38 qadın)] o lmuĢdur. Türkmənçay (1828) və Ədirnə (1829)
müqavilələrindən sonrakı köçürmələr nəticəsində buraya Türkiyədən 1485 ermən i ailəsi, yaxud 8557 nəfər (4457 kiĢi, 4100
qadın) gətirilmiĢdi. Nəticədə, mahalda əhalinin etnik tərkibi köklü Ģəkildə dəyiĢdirilmiĢdi. Əhalinin cü zi hissəsini (4,9%)
toĢkil edən erməni ünsürünün payı 60,4%-dək artırılmıĢdı. 1917 il Qafqaz təqviminin məlu matına görə, qəzanın ərazisi
4122,76 k v.verst (4699,95 k v.k m) idi. Qə za mə rkə zi Novobayazet Ģəhərində 14748 nəfər qeydiyyata ahnmıĢdı. Qə zanın
özündə isə 174111 nəfər (90384 kiĢi, 83727 qadın) yaĢayırdı. Onlardan 161935 nəfəri daimi, 12176 nəfəri müvəqqəti
yaĢayanlar idi. 1828-ci və sonrakı illərdə o lduğu kimi, baĢ verən köçürmələr vasitəsilə ermənilərin sayı süni surətdə
artmaqda davam etmiĢdi. Bu da əhalinin ü mu mi sayında azərbaycanlıların azalmasına (50,7 min və ya 29,1%) səbəb
olmuĢdu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti yarad ıld ıqdan sonra Yeni Bayazid qəzasının 1 -ci və 2-ci polis sahəsini
Cü mhuriyyətin mübahisəsiz torpaqları sırasına daxil etmiĢdi. Qəzanın bu hissəsində Göycə dairəsi yerləĢirdi. Ermən i-
daĢnak hökuməti 1918-20 illərdə Yen i Bayazid qəzasının azərbaycanlılar yaĢayan kəndlərində soyqırımı törətmiĢdilər.
Dağlıq zolağın ı 5-ci sahəsinin müsəlman əhalisi ü zrə müvəkkili 1919 il mayın 17-si məlu matında bildirirdi ki, həmin ilin 13
aprelindən baĢlayaraq, Ararat Respublikasının qoĢunları Göycə bölgəsinin, Yeni Baya zid qəzasın m dinc müs əlman
əhalisinə qarĢı hücuma keçmiĢlər. Məqsəd, Göycə gölünün Ģərq və Ģimal h issəsini burada yaĢayan müsəlmanlardan tə-
mizlə mə kdir. Ha l-ha zırda Yeni Baya zid qəzasında 84 müsəlman kəndi dağıdılmıĢ, yandırılmıĢ, əhalisi isə qırılmıĢdır...
Göycə bölgəsində müsəlman qalmamıĢdır. Ermənilər istədiklərinə nail o lmuĢlar. A zərbaycanda və Ermənistanda sovet
hakimiyyəti qurulduqdan sonra Yen i Baya zid qə zasının-qədim A zərbaycan torpağı olan Göycə mahalının torpaqları,
bütünlüklə, Ermənistanın tərkibinə daxil edildi.
Əd.: Azərbaycan tarixi sənədlər və nəĢrlər üzrə, B.. 1990; Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafıyası, B., 1995; Адрес-календарь
Азербаиджанской Республики на 1920 г.;
"YENĠ FÜYUZAT" - Bakıda Azərbaycan dilində nəĢr edilən həftəlik illüstrasiyalı jurnal (1910-11).
"Füyuzat"
(1906-07) ənənələrin in davamçısı o lan jurnalın naĢiri və məsul müdiri ƏlipaĢa Hüseynzadə (Səbur), baĢ mühərriri Əh məd
Ka mal Rasim oğlu idi. Ġsla m birliyi, milli istiqlaliyyət, siyasi dirçə liĢ, vətənpərvərlik ideyaların ın təbliği, Ģah, sultan
istibdadını, Rusiya və Ġngiltərə dövlətlərinin Yaxm və Orta ġərq ölkələrində - Misirdə, Ərəb istanda, Ġranda,