[]
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VÜS UQÜDDÖVLƏ
- "YAXIN ġƏRQDƏ AMERĠKA YARDIMI" CƏ MĠYYƏ TĠ
- "YAġIL QƏLƏM" CƏMĠYYƏTĠ
438
tədbir olan Visbaden konfransında əlaqələndirmə Mərkə zi yarat maq qərara a lındı. Mövcud ziddiyyətlərə ba xmaya- raq, müĢtərək bəyannamə imzalandı. Ceyhun Hacıbəyli, Əkbər Ağa ġey xülislamov və Ġsmayıl Əkbərin "Azərbaycan Milli Birlik Məclisi" adından bəyannaməni imza la ması Azə rbaycan mühacirlərinin kəskin narazılığı ilə qarĢılaĢmıĢdı. Ankarada, Ġstanbulda. Münxendə və b. Ģəhərlərdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan mühacirət təĢkilatları yığ ıncaqlar keçirərək bəyannamə Ģərtlə rin in məqbul o lmadığ ını bildirirdilər. "Müsavat" Partiyası is ə "Azərbaycan Milli Birlik Məc lisin i" tanımad ığını və heç bir azərbaycanlının Azərbaycan məsələsini SSRĠ-nin, yaxud da Rusiyanın daxili məsələsi kimi mü zakirə etməyə haqlı olmad ığını bəyan etdi. Tan ın mıĢ siyasi mühacirlər - Mirzə Bala Məmmədzadə, Nağı Key kurun (ġey xzaman lı). Əh məd Cəfəroğlu, Sü ley man Təkinər, Fuad Əmircan, Səlim Ağasıbəyili və b. mətbuatda Visbaden anlaĢması əleyhinə kəskin çıxıĢ lar etmiĢdilər. Visbaden anlaĢmasına mü xalifətdə dayanan siyasi mühacirət. Ġlk növbədə, milli mübarizələrin "Rusiyanın iç iĢi" elan olunmasına etiraz edirdi. Visbaden anlaĢmasını beynəxalq səviyyədə boykot etməyi planlaĢdıran siyasi mühacirətin Mün xen konfransında Visbaden bəyannaməsini rədd edən qərar qəbul olundu. Visbaden konfransı əski mühacirət üçün yeni sınağa çevrild i. Konfrans 1950-ci illərin əvvəllərində siyasi mühacirətin həyatında canlan maya, u zun sürən mübahisələrə və münaqiĢələrə səbəb olmuĢdu.
.
ġurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanımn təsisi haqqında qanun "una (1918, 19 noyabr) əsasən, polyaklardan Cü mhuriyyət parlamentinin tərkibinə daxil edilıniĢdi. Parlamentdə "Milli azlıqlar" fraksiyasını təmsil edirdi. VÜS UQÜDDÖVLƏ Mirzə Həsən xan (1874-1951) -Ġran dövlət xadimi. Dəfələrlə Məclisin deputatı seçilmiĢ, mü xtəlif nazir vəzifələri daĢımıĢdır. 1916-17 və 1918-20 illərdə Ġranın baĢ naziri olmuĢdur. 1919 ilin iyununda Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin nümayəndə heyətini qəbul etmiĢ. iki dövlət arasında dostcasına sıx münasibətlərin qurulacağına əminliyin i bildirmiĢdir. Vətənə yola düĢməzdən əvvəl Vüsuqüd Dövlə nümayəndə heyətini yenidən qəbul etmiĢ, Ġranın ö z sərhədlərini A zərbaycan, Türküstan və digər ərazilər hesabma geniĢləndirmək niyyəti barədə Ġran nü mayəndə heyətinin Versal konfransındakı bəyanatma münasibətini açıq layaraq, ölkəsinin belə bir fıkri olmadığın ı b ild irmiĢdi. Versal nümayəndə heyətinə protest göndərilərək, bu qeyri-dəqiq xəbərin təkzib o lunması tapĢırılmıĢdı. Vüsuqüd Dövlə hər iki dövlət üçün dostluq. QarĢılıqlı əlaqə və çiçəklən mə dövrünün baĢladığına əmin liy ini bir daha vurğulamıĢdı.Vüsuqüd Dövlə hökuməti Versaldakı nü mayəndə heyətinə konfransda Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin suverenliyin i dəstəkləmək barədə teleqram göndərmiĢdi. 1920 il martın 20-də, bolĢevik iĢğalın ın yaxın laĢdığı Ģəraitdə, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ilə Ġran arasında sülh və dostluq haqqında müqavilə bağlandı. Vüsuqüd Dövlə hökuməti Azərbaycanın müstəqilliyin i de-yure tanıdı.Tərəflər dostluq, iqtisadi əlaqələrin yaradılması və inkiĢaf etdirilməsi, Tehranda Azərbaycan. Bakıda isə Ġran səfirliyin in açılması haqqında öhdəliklər götürdülər (ba x Azərbaycan-İran müqavilələri). Vüsuqüd Dövlət höku məti 1919 il avqustun 9-da Ġngiltərə ilə saziĢ bağlamıĢdı. Həm ölkə daxilində, həm də xaricdə kəskin ə ks-reaksiya doğurmuĢ Ġngiltərə -Ġran saziĢinin bağlan ması Cənubi Azərbaycanda geniĢlənən milli a zadlıq hərəkatına (ba x Azadıstan) yeni təkan vermiĢ. 1920 il Təbriz üsyanı nəticəsində iyunun 25-də Vüsuqüd Dövlət istefaya çıxmağa məcbur olmuĢ, 1921 ildə saziĢ ləğv edilmiĢdi.
439
YADĠGAROV Davud bəy (?-?)- Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ordusunun generalı. 1918 ilin sonunda polkovnik rütbəsində 2-ci Qarabağ süvari alayın ın ko mandiri təyin edilmiĢ və bu alay m formalaĢ masında səmərəli fəaliyyət göstərmiĢdi. Vəzifəsinin icrası zamanı əldə etdiyi uğurlara görə hərbi nazirin 1919 il 28 iyun tarixli əmri ilə ona təĢəkkür elan edilmiĢdi. Hərb i nazirin 1919 il 3 avqust tarixli əmri ilə süvari diviziyası ko mandirin in müavini təyin edilməklə polkovnik Yadigarov, eyni zamanda, bir müddət Xankəndi qarnizonunun rəisi vəzifəsini də icra etmiĢdi. 1919 il oktyabrın 8-də general-mayor hərb i rütbəsinə layiq görülmüĢdür. 1919 ilin noyabrında Zəngəzurda ermən i silah lı quldur dəstələrinə qarĢı aparılan uğurlu döyüĢ əməliyyatların ın rəhbərlərindən biri olmuĢdur. Hərbi na zirin 1919 il 7 dekabr ta rixli ə mri ilə general-mayor Davud bəy Yadigarov hərbinazirlikdə tapĢırıq zabiti vəzifəsinə təyin edilmiĢdi.
hərbi ə mə liyyatlardan zərər çə kmiĢ xa lqla ra yard ım göstərilməsi məqsədilə yaratdığ ı təĢkilat. 1915 ilin sentyabrında yaradılmıĢdır. Cəmiyyətin Yaxın ġərq ölkələrində, habelo Qafqazda (Bakı, ġuĢa, Tiflis, Ġrəvan. Batu m və b. Ģəhərlərdə) Ģöbələri təĢkil olun muĢdu. Bu Ģöbələr ehtiyacı olan əhaliyə maddi yardım göstərməklə bərabər. Bö lgələrdəki vəziyyət barəsində mə lu matla r da toplayırdılar. Cə miyyətin fəaliyyəti əsasən,ermən i əha lisinə ünvanlandığı üçün əldə ed ilən və Amerika höku mətinə göndərilən məlu matlar da bir qayda olaraq ermənilərin mənafelərini və baxıĢlarını əks etdirird i. Cə miyyətin Azərbaycanda fəaliyyəti xüsusilə 1919
ilin o rtalarında xey li güclən miĢdi. 1919 ilin noyabrında Cəmiyyətin Qafqaz bölməsin in rəhbəri vəzifəsinə polkovnik V.Haske l təyin edilmiĢdi. Bö lmənin heyəti 40 nəfərdən ibarət idi. Bö lmə 1919 ilin noyabrında A zərbaycan hökumətinə müraciət edərək avtomobil nəqliyyatının ehtiyaclarını ödəmək üçün haqqı ödənilməklə müəyyən qədər benzin və surtgü yağlarının göndərilməsin i xahiĢ et miĢdi. Cə miyyətlə Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti arasında ma l mübadiləsi barəsində danıĢıqlar 1920
ko mmersiya cəhətdən ədalətsiz xara kter daĢıyırdı. Be lə ki, cə miyyət neft məhsullarının ona Sənanin stansiyasında (Gürcüstan) təhvil verilməsini tələb etdiyi halda, bunun əvəzində ödəniləcək ağ buğda ununu Azərbaycan Höku mətinə Batu m liman ında təqdim edird i. Beləliklə, cəmiyyət Gürcüstan yollarında da yükün məsuliyyətini Azərbaycan Höku mətin in üzərinə qoyurdu. Azərbaycan nümayəndələrinin qarĢı tərəfı bərabər hüquqlu müqavilə bağlamağa inandırmaq cəhdləri bir nəticə verməd i. 1920 il yanvarın 26-da Tiflisdə cəmiyyətin təqdim etdiyi lay ihə əsasında qarĢı tərəflərin mənafey inə uyğun olan müqavilə imza landı. Müqaviləyə əsasən Azərbaycan hökuməti cə miyyətə tonu 20 dollar hesabı ilə 10 min ton ma zut, tonu 35 dollar hesabı ilə 150 ton kerosin vermə li, cə miyyət isə bunun əvəzini qeyri-bərabər Ģərtlə tonu 210 dollar hesabı ilə unla ödəməli id i. Müqaviləni cəmiyyətin adından polkovnik V.Haskel, A zərbaycan Höku məti ad ından iso Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin Gürcüstandakı diplo mat ik nü mayəndəsi Faris bəy Və kilov imzala mıĢdılar. La kin Azərbaycan tərəfi öz müqavilə öhdəliyin i yerinə yetirmiĢ, müqabil tərəf isə Azərbaycana ödəməli o lduğu 4760 pud unu verməyərə k borclu qa lmıĢdı. Aprel işğalından (1920) sonra Azərbaycan SSR höku mət i hə min borcun ödənilməsini tələb etsə də, cəmiyyət borcun ödənilməsi ilə bağlı mürac iətlərə cavab vermə miĢdi. Əd.: Азербаиджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998. "YAġIL QƏLƏM" CƏMĠYYƏTĠ - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə fəaliyyət göstərmiĢ ədəbi birlik. Hələ 19 əsrdə daha çox ayrı-ayrı bölgələ rdə "Məclisi-üns", "Məclisi-fəra muĢan'" (ġuĢa), "Beytüs səfa" (ġama xı), "Əncüməni Ģüəra" (Ordubad), "Fövcül tüsəha" (Lən kəran), "MəcməüĢ süəra" (Bakı) kimi ədəbi məclislər fəaliyyət göstərsə də, Azərbaycanda bütün ədəbi qüvvələri birləĢdirən vahid ədəbi quru m yo x id i. 20 əsrin əvvəllə rində, əsasən, ədiblərin sıx b irləĢdiyi Bakıda da müəyyən ədəbi birlik və dərnəklə r fəaliyyət göstərirdi. Onların təĢkilində ço x vaxt məfkurə uyğunluğu nəzərə alınırd ı. 1917 ildə Hacı Ġbrahim Qasımovun rəhbərliy i ilə "Müsəlman mühərrir və əb iblər cəmiyyəti", 1919 ildə "Mühərrir və ədiblər ittifaqı" yaradıldı. 1919 ildə bolĢevik ideyalarına xid mət edən yazıçılar və jurnalistləri birləĢdirən "Qırmızı qələ m" cə miyyəti də təĢkil o lunmuĢdu. Bakıda "Ədəb yurdu", "Tənqid gecələri", Gəncədə "Ədəbiyyat və sənayeyi-nəfisə ittifaq ı" kimi ədəbi birliklər fəa liyyət göstərirdi. Bununla belə, Azərbaycanın qabaqcıl ziyalılarının vahid ədəbi cəmiyyət yaratmaq təĢəbbüsləri uğursuz olmuĢ, müstəqil dövlətin qurulmasına qədər reallaĢmamıĢdır.
Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|